Γιατί οι άνθρωποι γίνονται vegan

Μαρία Παπουτσάκη

Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται στην χορτοφαγία. Η λέξη Vegetarian έχει Λατινική προέλευση. Συγκεκριμένα προέρχεται από το ‘vegetus’ που σημαίνει ζωηρός, υγιής και ζωντανός (Vegetarian Club, 2015). Το 2011 η International Vegetarians Union (IVU) όρισε την χορτοφαγική δίαιτα ως τη κατανάλωση φαγητού που προέρχεται από φυτά με ή χωρίς τη κατανάλωση  ζωικών παραγώγων όπως γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά και μέλι.  Τα άτομα που ακολουθούν μία χορτοφαγική δίαιτα μπορούν να ταξινομηθούν σε 5 κατηγορίες:

• Vegans: Τα άτομα αυτά ακολουθούν μια αυστηρή χορτοφαγική δίαιτα που δεν περιλαμβάνει κανένα προϊόν ζωικής προέλευσης, δηλαδή τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και η ζελατίνη. 
• Lacto-ovo vegetarians: Οι υποστηρικτές της δεν καταναλώνουν κρέας και ψάρια, ωστόσο στη διατροφή τους περιλαμβάνονται αυγά και γαλακτοκομικά προϊόντα.
•  Lacto vegetarians: Η διατροφή των ατόμων αυτών δεν περιέχει κρέας, ψάρι και αυγά, όμως καταναλώνονται γαλακτοκομικά προϊόντα.
• Ovo-vegetarians: Όσοι δεν εντάσσονται σε αυτή τη κατηγορία δεν καταναλώνουν κρέας, ψάρια και γαλακτοκομικά, ωστόσο τα αυγά περιλαμβάνονται στη διατροφή τους.
• Partial-vegetarians: Η διατροφή των υποστηρικτών της περιλαμβάνει ψάρι και κοτόπουλο ενώ τα υπόλοιπα προϊόντα δεν καταναλώνονται.

Συμπεραίνεται, λοιπόν, ότι η διατροφή των χορτοφάγων βασίζεται κυρίως σε φρούτα, λαχανικά, σιτηρά, μανιτάρια και καρπούς. Οι vegan, βέβαια, δεν περιορίζονται μόνο στον αποκλεισμό τροφίμων. Δεν χρησιμοποιούν προϊόντα τα οποία δοκιμάζονται στα ζώα, όπως καλλυντικά, κοσμήματα και οδοντόκρεμες ή σαπούνι, το οποίο περιέχει λίπος ζώου, σοκολάτα και γάλα.  Τέλος, είναι εναντίον των ζωολογικών πάρκων και των τσίρκων καθώς τα ζώα είναι φυλακισμένα , μακριά από το φυσικό τους περιβάλλον και δεν βλέπουν ταινίες στις οποίες αυτά χρησιμοποιούνται και γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Η έννοια του βιγκανισμού καθιερώθηκε πριν 76 χρόνια, ωστόσο όπως φαίνεται η φιλοσοφία της υιοθέτησης χορτοφαγικών συνηθειών υπήρχε πολύ νωρίτερα. Συγκεκριμένα, το 500 π.Χ.  ο Έλληνας φιλόσοφος και μαθηματικός Πυθαγόρας  από τα εφηβικά του χρόνια στράφηκε στην χορτοφαγία. Μάλιστα σύμφωνα με τον φιλόσοφο Ιάμβλιχο(245-325 μ.Χ.) ο Πυθαγόρας αρκούνταν στην κατανάλωση μελιού, κηρήθρας, ψωμιού και βοτάνων. To 1847 στην Αγγλία δημιουργήθηκε η πρώτη χορτοφαγική κοινωνία.  Το 1849 δημοσιεύτηκε το πρώτο βιβλίο μαγειρικής με συνταγές χωρίς κρέας από τον William Horsell. . Έναν χρόνο αργότερα  ο Rev. Sylvester Graham ίδρυσε την αμερικανική χορτοφαγική κοινωνία. Υποστήριζε πως το κλειδί για μία ενάρετη ζωή ήταν η χορτοφαγία, η ιδιοσυγκρασία, η αποχή και η κολύμβηση.

Το 19ο αιώνα έγιναν πολλές διαμάχες αναφορικά με το εάν πρέπει σε μία χορτοφαγική δίαιτα να περιλαμβάνονται γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά ενώ το διάστημα μεταξύ 1909-1912 στο περιοδικό The Vegetarian Messenger του Vegetarian Society υπήρχαν πολλές συζητήσεις για το συγκεκριμένο θέμα, οι οποίες αναζωπυρώθηκαν ξανά μετά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου πολέμου. Μάλιστα, το 1943 στη Βρετανία, το 40% των αγελάδων που εξετάστηκαν για φυματίωση βρέθηκαν θετικές. Με αφορμή τα παραπάνω, έναν χρόνο μετά ο Donald Watson – ο οποίος στο παρελθόν είχε γράψει για τη ζωή του ως χορτοφάγος στο περιοδικό The Vegetarian Messenger- μαζί με άλλους 5 μη γαλακτοφόρους χορτοφάγους συναντήθηκαν για να συζητήσουν τον τρόπο ζωής των χορτοφάγων και να ανταλλάξουν απόψεις με βάση την προσωπική τους εμπειρία. Έτσι, έθεσαν τον όρο ‘vegan’ προκειμένου να  διαχωρίσουν εκείνους που κατανάλωναν γαλακτοκομικά και αυγά από αυτούς πού απείχαν από αυτά.

Τελικά για την φιλοσοφία του veganism δόθηκε ο παρακάτω ορισμός ‘’[…]μία φιλοσοφία και τρόπος ζωής που επιδιώκει να αποκλείσει –στο μέτρο του δυνατού και του εφικτού- όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, και της σκληρότητας- απέναντι στα ζώα για φαγητό, ρούχα ή άλλο σκοπό· και κατ’ επέκταση, προωθεί την ανάπτυξη και τη χρήση εναλλακτικών λύσεων απαλλαγμένων από τα ζώα  προς όφελος των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος.’’

72 χρόνια αργότερα, το μήνυμα αυτό έχει μείνει αναλλοίωτο. Στην Ελλάδα το ποσοστό των χορτοφάγων ανέρχεται στο 0,8% του πληθυσμού, δηλαδή περίπου στα 80.000 άτομα. 

Λόγοι υιοθέτησης μίας χορτοφαγικής διατροφής 

Υγεία

• Καρδιαγγειακές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια και παχυσαρκία.

  Οι  χορτοφάγοι έχουν χαμηλότερο δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) από τους        παμφάγους λόγω της χαμηλότερης ενεργειακής πρόσληψης και, κατ’ επέκταση, έχουν μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν παχυσαρκία.  Συνεπώς, έχουν μικρότερα επίπεδα τόσο ολικής χοληστερόλης, όσο και LDL χοληστερόλης στο αίμα . Η προσκόλληση σε μία χορτοφαγική διατροφή μειώνει τη θνησιμότητα από εγκεφαλικό επεισόδιο και ισχαιμική καρδιακή νόσο. Καρδιοπροστατευτικά αποτελέσματα δεν επιφέρει μόνο ο αποκλεισμός του κρέατος από τη διατροφή, αλλά και η αύξηση της πρόσληψης φρούτων, λαχανικών, καρυδιών, σόγιας και δημητριακών ολικής αλέσεως.

• Καρκίνος

Μία χορτοφαγική δίαιτα παρέχει μία ποικιλία διατροφικών παραγόντων που θωρακίζει τον οργανισμό έναντι του καρκίνου. Τα φρούτα και τα λαχανικά φαίνεται πως έχουν προστατευτικό ρόλο κατά του καρκίνου του πνεύμονα, του στόματος, του οισοφάγου και του στομάχου, ενώ η τακτική κατανάλωση των οσπρίων παρέχει ένα μέτρο προστασίας από τον καρκίνο του στομάχου και του προστάτη. Δεδομένα από την Adventist Health Study(1999) έδειξαν πως η κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος συνδέεται αρνητικά με τον καρκίνο του παχέος εντέρου.  Επιπλέον, η παχυσαρκία συνδέεται σημαντικά με την εμφάνιση διαφόρων μορφών καρκίνου, κι επομένως o χαμηλότερος δείκτης μάζας σώματος των χορτοφάγων προφυλάσσει από τον καρκίνο. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης καρκίνου και χορτοφαγίας από τους επιστήμονες καθώς προκύπτουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα. 

• Πρόσληψη μικροθρεπτικών συστατικών 

Γενικότερα, οι χορτοφάγοι σε σχέση με τους κρεατοφάγους παρουσιάζουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε βιταμίνες C και Ε οι οποίες έχουν αντιοξειδωτική δράση. Επιπλέον η βιταμίνη C  ρυθμίζει την κυτταρική διαίρεση και την ανάπτυξη, συμμετέχει στη μεταγωγή σήματος και έχει ρόλους σε αρκετές φυσιολογικές διεργασίες, όπως η ανοσοδιέγερση. Υψηλότερη περιεκτικότητα φαίνεται πως έχουν και σε κάλιο και μαγνήσιο.

Παρ’ όλα αυτά ιδιαίτερη ανησυχία υπάρχει για την ανεπάρκεια Β12 και φυλλικού οξέος, ασβεστίου , βιταμίνης D, ω-3 λιπαρών οξέων καθώς και σιδήρου και ψευδάργυρου. Γι’ αυτό το λόγο οι χορτοφάγοι πρέπει είτε να καταφεύγουν σε τρόφιμα εμπλουτισμένα με τις παραπάνω βιταμίνες και ιχνοστοιχεία  είτε να καταναλώνουν τα κατάλληλα συμπληρώματα.

Οικολογία 

Βασικό κίνητρο της προσκόλλησης σε μία χορτοφαγική δίαιτα είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Πρώτον, η αύξηση της ζήτησης ζωικών προϊόντων γεννά την ανάγκη για περισσότερους χώρους εκτροφής τους. Τροπικά δάση της Βραζιλίας έως και αρχαία πευκοδάση της Κίνας έχουν καταστραφεί για να αντικατασταθούν από χώρους στους οποίους φιλοξενούνται τα εκτρεφόμενα ζώα και καλλιέργειες για την παραγωγή του φαγητού τους. Δεύτερον, η παραγωγή κρέατος και τα εργοστάσια εκπέμπουν στην ατμόσφαιρα διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο και οξείδιο του αζώτου, στα οποία οφείλεται η υπερθέρμανση του πλανήτη και η κλιματική αλλαγή. Τέλος, τόνοι περιττωμάτων από τα εργοστάσια καταλήγουν σε ποτάμια και λίμνες και μολύνοντας το πόσιμο νερό, απειλούν την υγεία του ανθρώπου. 

Προστασία των δικαιωμάτων των ζώων 

Καθημερινά θανατώνονται 200.000 ζώα που ζουν στο έδαφος, ενώ μαζί με τα ψάρια ο αριθμός αυτός ανέρχεται στα 3 δισεκατομμύρια. 

• Συνθήκες διαβίωσης των ζώων 

Η μονάδα παραγωγής ζώων πρέπει να παράγει τη μέγιστη ποσότητα κρέατος, γάλακτος και αυγών σε μικρό χρονικό διάστημα και με το χαμηλότερο κόστος. Έτσι, τα ζώα αναγκάζονται να ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της ζωής τους είναι φυλακισμένα σε κλουβιά, μέσα στα οποία δεν έχουν την δυνατότητα ούτε να κινηθούν. Ταΐζονται με φάρμακα προκειμένου να αναπτυχθεί η σάρκα τους πιο γρήγορα και θανατώνονται έπειτα από μερικά χρόνια της ζωής τους. Οι αγελάδες μένουν έγκυες 1 φορά το χρόνο ώστε να παράγουν γάλα ακατάπαυστα και όταν το σώμα τους εξαντληθεί οδηγούνται στα σφαγεία. 

• Θανάτωση των ζώων 

Οι συνθήκες θανάτωσης των ζώων χαρακτηρίζονται απάνθρωπες από τους χορτοφάγους. Πριν τη σφαγή παραμένουν μία με δύο μέρες νηστικά και χωρίς νερό, καθώς έτσι δεν θα εμποδιστεί η μετέπειτα επεξεργασία του κρέατος.  Στην Ευρώπη, η αναισθητοποίηση των ζώων πριν τη σφαγή είναι υποχρεωτική. Υπάρχουν τρεις συνηθισμένοι τρόποι: το πιστόλι διείσδυσης το οποίο εκτοξεύει ένα μεταλλικό σύρμα στον εγκέφαλο του ζώου, το ηλεκτροσόκ και ο θάλαμος αερίων. Ωστόσο, πολύ συχνά οι μέθοδοι είναι αναποτελεσματικές και τα ζώα περνούν στη σφαγή με πλήρεις τις αισθήσεις τους ενώ σε κάποια άλλα σφαγεία η μέθοδος δεν εφαρμόζεται. Αφού γίνει η αναισθητοποίηση, το ζώο κρεμάται με το ένα οπίσθιο πόδι και κόβεται ο λαιμός του ώστε να προκληθεί αιμορραγία άρα και θάνατος. Σύμφωνα με τον κανονισμό του Συμβούλιου (EC)  Νο 1099/2009 14 Σεπτεμβρίου για την προστασία των ζώων, την στιγμή της σφαγής, το κόψιμο του λαιμού  πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν πιο γρήγορα μετά την αναισθητοποίηση, πριν το ζώο ανακτήσει τις αισθήσεις του. Σφαγείο ιδιοκτησίας της Incarlopsa – εταιρεία στην περιοχή Cuenca που προμηθεύει με προϊόντα κρέατος τα σούπερ μάρκετ – καταδικάστηκε επειδή έβαζε ζωντανά γουρούνια στις ζεματιστές δεξαμενές (μέθοδος αφαίρεσης τριχώματος μετά τον θάνατο) για 3 ολόκληρα χρόνια. Στην αρχή του 2017, ένας μυστικός ακτιβιστής που επισκέφτηκε  το μεγαλύτερο σφαγείο γουρουνιών του Βελγίου με κρυφή κάμερα κατέγραψε πως τα ζώα βυθιζόντουσαν στις δεξαμενές ενώ ήταν ακόμη ζωντανά. Έπειτα φυλάσσονται στη ψύξη ή στην κατάψυξη έως την κατανάλωση τους από τον άνθρωπο.

Θρησκεία

Υπάρχουν θρησκείες που ενθαρρύνουν τους πιστούς να υιοθετήσουν χορτοφαγική διατροφή. Οι ινδουιστές αποφεύγουν το βόειο κρέας καθώς η αγελάδα θεωρείται ιερή. Στις γραφές του ινδουισμού αναφέρεται ότι  “Δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε το δοσμένο από τον Θεό σώμα σας για τη θανάτωση των πλασμάτων του Θεού, είτε πρόκειται για ανθρώπους, ζώα ή οτιδήποτε άλλο”. Επίσης, ο Βούδας αναφέρει ότι «η κατανάλωση κρέατος καταστέλλει τον σπόρο της μεγάλης συμπόνιας». Ο ίδιος απαγορεύει στους πιστούς να τρώνε κρέας και ψάρι ακόμα κι αν έχουν βρεθεί νεκρά. Θεμελιώδης κανόνας της κινεζικής θρησκείας του ταοϊσμού είναι η μη βίαιη και μη επιθετική συμπεριφορά ενώ ο ταοϊστικός δάσκαλος Li Han-Kung απαγόρευσε στο ιερό βουνό του εκείνους που καταναλώνουν κρέας. Επίσης,  οι Εβραϊκές γραφές Τορά  περιγράφουν την χορτοφαγία ως κάτι ιδανικό και ο Ιουδαϊσμός απαγορεύει τον περιττό πόνο στα ζώα.  Αναφορικά με το Χριστιανισμό, ο Ιησούς διδάσκει την αγάπη, τη συμπόνια και το έλεος και βασισμένος στον Ιουδαϊσμό δεν προωθεί την θανάτωση των ζώων. Ωστόσο, στις μέρες μας πολλές από τις αρχές των θρησκειών αυτών παραβιάζονται.  

Η χορτοφαγία είναι στάση ζωής και όχι απλά μια διατροφική επιλογή ή προτίμηση, οι υποστηρικτές της οποίας αυξάνονται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Αποτελεί μία έμπρακτη και άμεση ενέργεια για έναν καλύτερο κόσμο. Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι η φιλοσοφία αυτή έχει απήχηση από το μακρινό παρελθόν και τα τελευταία 100 χρόνια οι υποστηρικτές της έχουν οργανώσει ομάδες με σκοπό τη διάδοσή της. Αν και είναι αναμφισβήτητα τα οφέλη μίας χορτοφαγικής δίαιτας για την υγεία ως προστατευτικός παράγοντας έναντι των χρόνιων νοσημάτων και τη φύση, ο σημαντικότερος παράγοντας που οδηγεί στην επιλογή αποκλεισμού του κρέατος και των παραγώγων του από τη διατροφή είναι ο σεβασμός απέναντι στα δικαιωμάτων των ζώων. Επίσης, πολλές θρησκείες προωθούν τη χορτοφαγική διατροφή.

TrueMed-ForLivingMore

Βιβλιογραφία

• Adams J.,  Crammer H., Kessler C.S., Lauche R., Leach M.J., Schumman D, Sundberg T., (2017) Characteristics of Americans Choosing Vegetarian and Vegan Diets for Health Reasons, Journal of Nutrition Education and Behavior, 49/7: σελ. 561-567.
• Allen N.E., Appleby P.N., Davey G.K., Key T.J., Knox K.H., Spenser E.A.,(2002)  EPIC–Oxford: lifestyle characteristics and nutrient intakes in a cohort of 33883 meat-eaters and 31546 non meat-eaters in the U, Public Health Nutrition, 6/3: σελ.259-268.
• Appleby P.N., Key T.J., Rosell M.S.,(2006) Health effects of vegetarian and vegan diets, Proceedings of the Nutrition Society, 65: σελ. 35-41.
• Burr M.L., Sweetnam P.M., (1982) Vegetarianism, dietary fiber, and mortality
• The American Journal of Clinical Nutrition, 36/5: σελ. 873-977.
• Campbell W.W., Venderley A.M. (2006), Vegetarian Diets, Sports Med, 36/4: σελ. 293-305
• Çiçekoğlu P., Tunçay G.Y. (2017)  A Comparison of Eating Attitudes Between Vegans/Vegetarians and Nonvegans/Nonvegetarians in Terms of Orthorexia Nervosa, Archives of Psychiatric Nursing, 34/2: σελ. 200-205.
• Craig W.J. (2009) Health effects of vegan diets, The American Journal of Clinical Nutrition, 89/5: σελ. 1625S-1633S.
• Davis J. (2016), The Origins of the Vegans: 1944-1946.
• Doheny K. (2019), Are There Health Downsides To Vegetarian Diets?, WebMD Health News, Προσπ: 9 Απριλίου, 2020, από https://webmd.com. 
• Ethos and Empathy (2019), Μέσα στο σφαγείο: Μυστική έρευνα στα Ισπανικά σφαγεία, Προσπ: 9 Απριλίου, 2020, από https://ethosandempathy.org/.
• Fan J, Fraser G., Jaceldo-Siegl K., Tantamango-Bartley Y. (2013), Vegetarian Diets and the Incidence of Cancer in a Low-risk Population, Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention,   22/2:  σελ. 286-294.
• Felman A. (2017), What to know about eating vegan, Medical News Today, Προσπ. 9 Απριλίου, 2020, από https://www.medicalnewstoday.com/.
• Fox N., Ward K.(2008), Health, ethics and environment: A qualitative study of vegetarian motivations, Appetite, 50/2-3: σελ.422-429.
• Harvard Medical School (2009), Becoming a Vegetarian, Harvard Health Publishing, Προσπ: 9 Απριλίου, 2020, από https://www.health.harvard.edu/.
• Landvik S., Packer L., (1989), Vitamin E: Introduction to Biochemistry and Health Benefits, Annals of New York Academy of Sciences, 570/1: σελ.1-6.
• Marcus Eric (2000), Vegan: The New Ethics of Eating, New York: McBooks Press 2nd edition.
• Official Journal of the European Union(2009), COUNCIL REGULATION (EC) No 1099/2009 of 24 September 2009 on the protection of animals at the time of killing.
• Ohlsson M. (1998), The Buddhist Diet, Unpublished (San Francisco State University).  
• Pehlivan F.E. (2017), Vitamin C: An Antioxidant Agent, Vitamin C, Egypt: IntechOpen.
• PETA [People for the Ethical Treatment of Animals] (1980), Veganism and the Environment, από https://peta.org/issues/.
• Rosenfeld D.L.(2018), The psychology of vegetarianism: Recent advances and future directions , Appetite, 131: σελ. 125-138.
• Rosenfeld D.L.(2019), A comparison of dietarian identity profiles between vegetarians and vegans, Food quality and Preference, 72: σελ. 40-44.
• Ruby M.B.(2012), Vegetarianism: A blossoming field of study, Appetite, 58/1: σελ. 141-150.
• The Vegan Society (2014), Ripened by Human determination, Προσπ. 9 Απριλίου, 2020, από https://vegansociety.com. 
• Tonson J. (1707), The Life of Pythagoras: With His Symbols and Golden Verses, Βαυαρία: J.Tonson