Καρκίνος του Μαστού: Παράγοντες κινδύνου και τα Νέα στη Θεραπεία. Ο ρόλος της Αυτοεξέτασης

Ηλίας Δάρρας

Ο καρκίνος του μαστού είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες παγκοσμίως και η δεύτερη πιο κοινή αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τον καρκίνο του δέρματος. Ωστόσο η αύξηση των πληροφοριών για τους παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς του καρκίνου του μαστού μας επιτρέπει να είμαστε συγκρατημένα αισιόδοξοι. Επιπλέον, η ανάπτυξη στοχευμένου σχεδιασμού φαρμάκων έχει αυξηθεί γρήγορα. Η ανίχνευση καρκίνου σε πρώιμο στάδιο θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά τα ποσοστά θανάτου από καρκίνο του μαστού μακροπρόθεσμα. Το πιο κρίσιμο σημείο για την καλύτερη πρόγνωση είναι ο εντοπισμός των καρκινικών κυττάρων σε αρχικό στάδιο. Οι ερευνητές έχουν μελετήσει πολλές διαγνωστικές προσεγγίσεις μαστού, συμπεριλαμβανομένης της μαστογραφίας, της μαγνητικής τομογραφίας, του υπερήχου, της ηλεκτρονικής τομογραφίας, της τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων και της βιοψίας. Επίσης αναπτύσσονται νέες μέθοδοι πιο ακριβείς και λιγότερο χρονοβόρες με βιοδείκτες.

Παράγοντες κινδύνου

Φύλο 

Κάθε χρόνο, περίπου 280.000 γυναίκες και 3.000 άνδρες διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ως εκ τούτου, οι γυναίκες έχουν περίπου 100 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού σε σύγκριση με τους άνδρες. Ο πιο έντονος επιπολασμός του καρκίνου του μαστού στις γυναίκες οφείλεται κυρίως στην υψηλότερη διέγερση με οιστρογόνα και προγεστερόνη.

Ηλικία

Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκονται σε γυναίκες άνω των 50 ετών και ο κίνδυνος καρκίνου του μαστού συνεχίζει να αυξάνεται με την ηλικία. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην αύξηση της καρκινογένεσης που σχετίζεται με την ηλικία και στη συσσώρευση κυτταρικών τροποποιήσεων με την πάροδο του χρόνου.

Κληρονομικοί παράγοντες και γενετική καρκίνου

Ένα οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού πρώτου βαθμού αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Μελέτες δείχνουν ότι ο κίνδυνος καρκίνου του μαστού διπλασιάζεται σε μια γυναίκα με συγγενή πρώτου βαθμού με προηγούμενο ιστορικό καρκίνου του μαστού. Μια γυναίκα που έχει δύο συγγενείς πρώτου βαθμού που είχαν καρκίνο του μαστού έχει τριπλάσιο κίνδυνο από μια γυναίκα χωρίς οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού.

Η σημαντική συσχέτιση μεταξύ του θετικού οικογενειακού ιστορικού και του αυξημένου κινδύνου καρκίνου του μαστού συνδέεται με την ύπαρξη γονιδιακών ανωμαλιών. Οι περισσότερες γυναίκες που είναι θετικές για ένα γονίδιο που σχετίζεται με κληρονομικό καρκίνο του μαστού έχουν μια παθογόνο παραλλαγή είτε στο γονίδιο ευαισθησίας για καρκίνο του μαστού 1 (BRCA1) είτε στο γονίδιο ευαισθησίας στον καρκίνο του μαστού 2 (BRCA2). Η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού φάνηκε επίσης να αυξάνεται στην πρώιμη ενήλικη ζωή μέχρι τη μέση ηλικία των 35 ετών για τους φορείς BRCA1 και μέχρι τη μέση ηλικία των 45 ετών για τους φορείς BRCA2. Ο συνολικός κίνδυνος καρκίνου του μαστού είναι περίπου 3% υψηλότερος στους φορείς των μεταλλάξεων BRCA1 σε σύγκριση με τις γυναίκες με μεταλλάξεις BRCA2.

Γεωγραφία, εθνικότητα και φυλή

Τα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου του μαστού είναι υψηλότερα στη Βόρεια Αμερική, τη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αν και οι λευκές γυναίκες έχουν τον υψηλότερο συνολικό κίνδυνο, οι μαύρες γυναίκες έχουν τον υψηλότερο κίνδυνο πρώιμης έναρξης καρκίνου του μαστού κάτω των 45 ετών.

Παχυσαρκία 

Η παχυσαρκία σχετίζεται με συνολικό αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Η σχέση μεταξύ του αυξημένου Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και του καρκίνου του μαστού εντοπίζεται κυρίως σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες που σχηματίζουν καρκίνο του μαστού θετικό σε οιστρογόνα. Ένα υψηλότερο ποσοστό σωματικού λίπους μεταξύ των γυναικών με φυσιολογικό ΔΜΣ σχετίζεται επίσης με υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου του μαστού.

Ανάστημα

Το ψηλό ανάστημα έχει επίσης συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Δεν υπάρχει οριστικό συμπέρασμα για τον λόγο της συσχέτισης του ύψους και του καρκίνου του μαστού. Ωστόσο, υπάρχουν προτεινόμενες εξηγήσεις των διατροφικών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων κατά την πρώιμη παιδική ηλικία που παίζουν μια επίδραση στην απελευθέρωση αυξητικής ορμόνης έχοντας άμεσο αντίκτυπο στη μελλοντική ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού.

Σωματική δραστηριότητα και διατροφή

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ αυξημένης σωματικής δραστηριότητας και χαμηλότερου κινδύνου για καρκίνο του μαστού. Η άσκηση έχει συνδεθεί με μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων και ινσουλίνης, τα οποία θα μπορούσαν επίσης να παίξουν σημαντικό παράγοντα στη μείωση του κινδύνου καρκίνου του μαστού.

Όσον αφορά τη διατροφή, μια 20ετής μελέτη σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες έδειξε ότι μια δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά σχετίζεται με υψηλότερα ποσοστά επιβίωσης από καρκίνο του μαστού. Επίσης σημαντικό είναι να λαμβάνετε βιταμίνες, μέταλλα και αντιοξειδωτικά μέσω πηγών τροφίμων και όχι μέσω συμπληρωμάτων. 

Κατανάλωση αλκοόλ και κάπνισμα

Μια μετα-ανάλυση περισσότερων από 100 μελετών ανέφερε θετική συσχέτιση μεταξύ του καρκίνου του μαστού και της χαμηλής κατανάλωσης αλκοόλ (< 3-4 ποτά/εβδομάδα) και της υψηλής κατανάλωσης (> 20 ποτών/εβδομάδα), σε σύγκριση με τη μη κατανάλωση αλκοόλ. Η κατανάλωση αλκοόλ και ο κίνδυνος καρκίνου του μαστού μπορεί να σχετίζονται με την επίδραση του αλκοόλ στον μεταβολισμό των οιστρογόνων προκαλώντας αύξηση των επιπέδων οιστρογόνων στο αίμα.

Το κάπνισμα έχει αποδειχθεί από πολλές μελέτες ότι σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Σε μια μελέτη με περισσότερες από 100.000 γυναίκες, το κάπνισμα συσχετίστηκε με 5% αύξηση στον κίνδυνο καρκίνου του μαστού, ιδιαίτερα σε γυναίκες που ξεκίνησαν το κάπνισμα ως έφηβοι.

Εμμηναρχία και εμμηνόπαυση

Η μικρότερη ηλικία στην εμμηναρχία και η μεταγενέστερη ηλικία της εμμηνόπαυσης αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Οι επιπτώσεις της πρώιμης εμμηναρχίας και της όψιμης εμμηνόπαυσης στον καρκίνο του μαστού έχουν αποδοθεί στη μεγαλύτερη έκθεση σε ενδογενή οιστρογόνα κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, αρκετές μελέτες έχουν δείξει μια πιο σημαντική αύξηση του κινδύνου καρκίνου του μαστού σε γυναίκες με πρόωρη εμμηναρχή σε σύγκριση με μεγαλύτερη ηλικία εμμηνόπαυσης.

Αναπαραγωγικό ιστορικό και θηλασμός

Πολλαπλές μελέτες έχουν δείξει ότι τόσο η πολλαπλότητα όσο και ο θηλασμός έχουν προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου του μαστού. Ο θηλασμός για τουλάχιστον έξι μήνες έχει αποδειχθεί ότι έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στη μείωση του κινδύνου καρκίνου του μαστού. Υπάρχουν επίσης ευρήματα ότι αυτή η μείωση του καρκίνου του μαστού ήταν πιο σημαντική στους αρνητικούς υποδοχείς καρκίνους του μαστού, μειώνοντας έτσι τους υποτύπους επιθετικών ασθενειών.

Θεραπεία

Χειρουργική Θεραπεία

Χειρουργική θεραπεία διατήρησης του μαστού: Το μέγεθος του όγκου αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα θεραπευτικής επιλογής διατήρησης του μαστού. Η εξαίρεση των μασχαλιαίων λεμφαδένων πραγματοποιείται για την ορθότερη σταδιοποίηση του καρκίνου αλλά και για τον σχεδιασμό τόσο της ακτινοθεραπείας αλλά και της χημειοθεραπείας.

 Η χειρουργική θεραπεία διατήρησης του μαστού με ακτινοθεραπεία αποτελεί την μέθοδο εκλογής για την αντιμετώπιση ασθενών με πρώιμο καρκίνο του μαστού.

Μαστεκτομή: Η τροποποιημένη ριζική μαστεκτομή αποτελεί την καθιερωμένη θεραπεία στους περισσότερους ασθενείς με πρώιμο καρκίνο του μαστού.

Ακτινοθεραπεία

Η ακτινοθεραπεία μετά από μερική μαστεκτομή συνίσταται σε 5 κλασματοποιημένα σχήματα ημερησίως, η διάρκεια της θεραπείας είναι 5-7 εβδομάδες ενώ η συνολική χορηγούμενη δόση είναι 5000-6000 cGy..

Επικουρική Συστηματική Θεραπεία  

Ο σκοπός της συστηματικής θεραπείας, συμπεριλαμβανομένου ρυθμιστικών ορμονικών σκευασμάτων (ενδοκρινής θεραπεία), κυτταροτοξικών χημειοθεραπευτικών σχημάτων αλλά και της τραστουζουμάμπης (HER2 παράγοντας), είναι να καταστρέψει κυκλοφορούντα καρκινικά κύτταρα που κατάφεραν να αποδράσουν από το μαστό και τους μασχαλιαίους λεμφαδένες, ως μικρομεταστάσεις προτού προλάβουν να εξελιχθούν σε μακρομεταστάσεις (πχ στάδιο IV του καρκίνου). Η συστηματική θεραπεία βελτιώνει το ποσοστό επιβίωσης και προτείνεται στους περισσότερους ασθενείς με θεραπεύσιμο καρκίνο του μαστού.

Παρηγορητική Θεραπεία

Η παρηγορητική θεραπεία περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, βελτίωση της ποιότητας ζωής, ακόμα και την παράταση της επιβίωσης, χωρίς όμως την προσδοκία της ίασης της νόσου. Μόνο το 10% των ασθενών έχουν μεταστατικό καρκίνο του μαστού τη στιγμή της διάγνωσης τους.

Το Μέλλον στην θεραπεία του καρκίνου του μαστού

Παρόλο που η αποτελεσματική αντικαρκινική ανοσία που διεγείρεται από τα εμβόλια δεν είναι αρκετά μακροχρόνια ώστε να παράγει σημαντικά οφέλη στην επιβίωση, η ιδέα πίσω από τα εμβόλια κατά του καρκίνου ότι τα αυτόλογα ανοσοποιητικά συστήματα μπορούν να κινητοποιηθούν για την καταπολέμηση του καρκίνου δεν έχει ποτέ εγκαταλειφθεί. Αν και τα τρέχοντα αποτελέσματα κλινικών δοκιμών που αξιολογούν τα εμβόλια για τον καρκίνο του μαστού δεν είναι ικανοποιητικά, πιστεύεται ότι οι νέες στρατηγικές θα οδηγήσουν τελικά σε βελτιωμένη αποτελεσματικότητα καθώς η κατανόησή μας για την ανοσολογία του καρκίνου βαθαίνει.

Τα εξελικτικά δέντρα παρέχουν έναν χάρτη ανάπτυξης και εξέλιξης του καρκίνου. Οι υποκλώνοι καρκίνου αντιπροσωπεύονται από διαφορετικά έγχρωμα κύτταρα με διακριτούς συνδυασμούς μεταλλάξεων.

Επιπλέον η ανάπτυξη αντιμεταστατικών θεραπειών είναι μια προφανής μελλοντική κατεύθυνση για τους ερευνητές που εντοπίζουν μοριακούς δείκτες που σχετίζονται με τις μεταστάσεις. Η έρευνα θα πρέπει πρώτα να συνδέσει τους κλινικά σημαντικούς μοριακούς δείκτες με τους μηχανισμούς της μετάστασης. Φαίνεται πιθανό ότι όταν ανακαλύψουμε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με αυτούς τους μηχανισμούς θα είμαστε καλύτερα σε θέση να στοχεύσουμε τα βήματα στο σχηματισμό μεταστάσεων. Όταν επιτύχουμε αυτούς τους στόχους, μπορεί να είμαστε σε θέση να εξαλείψουμε εντελώς τις μεταστάσεις, στόχους που είναι και επείγοντες και δυνατοί και θα προοιωνίσουν μια νέα εποχή θεραπείας του καρκίνου του μαστού.

Ο ρόλος της αυτοεξέτασης

Σχετικά με τον ρόλο της αυτοεξέτασης, παραθέτω δύο ενημερωτικά φυλλάδια που αποτελούν πρωτοβουλία του Φοιτητικού Συλλόγου της Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ για την παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου του μαστού

Το άρθρο αυτό συντάχθηκε με κύριο σκοπό την ευαισθητοποίηση των γυναικών για την αξιοποίηση των διαγνωστικών μεθόδων για τον εντοπισμό της κακοήθειας σε αρχικά στάδια και είναι αφιερωμένο σε όλες τις γυναίκες της ζωής στις μητέρες μας, τις αδερφές μας, τις κοπέλες μας, τις γιαγιάδες μας, τις φίλες μας.

Βιβλιογραφία και εικόνες:

https://www.drmariolis.gr/index.php/2019-01-09-17-55-11/2019-03-01-10-33-64/19-2019-01-09-19-50-16/2019-04-18-07-50-43/216-2019-06-17-16-14-58

https://www.drmariolis.gr/index.php/2019-01-09-17-55-11/2019-03-01-10-33-64/19-2019-01-09-9-50-16/2019-04-18-07-50-43/217-2019-06-17-16-22-47

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6682953/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8831788/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8568733/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK583809/#Ch2-sec2

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK583809/#Ch2-sec3

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5539491/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5625777/

National Cancer Institute

WHO

National Breast Cancer Foundation