Τελικά δεν αγαπάμε με την καρδιά μας αλλά… με το μυαλό

Χρύσα Κουτσουρούμπα

Ερωτική αγάπη. Ίσως η περισσότερο μελετημένη μα λιγότερο κατανοητή ανθρώπινη συμπεριφορά.  Για πολλούς νοηματοδότης της ζωής, αντικείμενο έμπνευσης, πηγή της τέχνης σε όλες τις μορφές  της, μα και αιτία αυτοκαταστροφής, έχει λάβει τόσους συμβολισμούς όσοι και οι αγώνες που έχουν  γίνει στο όνομα της . 

Παρότι υπήρξε συναίσθημα συνυφασμένο με την καρδιά, σήμερα είμαστε σε θέση να καταρρίψουμε  και τις δύο πτυχές αυτής της πρότασης:  

▪ Η αγάπη δεν αποτελεί συναίσθημα, μα περισσότερο σύνθετη βιολογική διαδικασία που  περιλαμβάνει πλήθος νευροδιαβιβαστών και εγκεφαλικών διεργασιών, καθιστώντας την  αυτό που επιτυχημένα έχει περιγραφεί ως “κοκτείλ ορμονών”, τόσο δυνατό που είναι ικανό  να επιδράσει αισθητά στην σωματική και ψυχική μας δραστηριότητα. 

▪ Η απαρχή της αγάπης δεν βρίσκεται στην καρδιά. H αντίληψη αυτή αρχικά εδραιώθηκε από  τους αρχαίους Αιγύπτιους που αντιλήφθηκαν την καρδιά ως αφετηρία των αγγείων και  πολλών νεύρων του σώματος και κέντρο τόσο του λόγου όσο και του συναισθήματος.  Έπειτα, οι αρχαίοι Έλληνες παρότι μετατόπισαν το κέντρο του λόγου στον ανθρώπινο νου,  συνέχισαν να θεωρούν την καρδιά πηγή των ανθρωπίνων παθών: του έρωτα, του φθόνου,  της έπαρσης. 

Σήμερα όμως όλα έχουν ανατραπεί. Must be love on the brain, λοιπόν, όπως εύστοχα έχει  τραγουδηθεί και αυτό ακριβώς θα αναλύσουμε παρακάτω, το πώς δηλαδή η ερωτική αγάπη φυτρώνει  και ανθίζει στα άδυτα του ανθρώπινου νου. 

Όταν η απεικόνιση ανοίγει νέους δρόμους 

Μα τι συμβαίνει πραγματικά στον εγκέφαλό μας όταν βιώνουμε τον έρωτα; Η μήπως έχετε ποτέ αναρωτηθεί : «μα που βρίσκεται μυαλό μου;», «γιατί νιώθω πως χάνω τον εαυτό μου;» Η ανάπτυξη του brain imaging έχει δώσει την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα. Συγκεκριμένα,  μέσω της Functional MRI (fMRI) δημιουργείται μια απεικόνιση του εγκεφάλου που αποκαλύπτει τις  πιο ενεργές περιοχές του σε διαφορετικές συνθήκες με βάση την αυξημένη αιματική παροχή.

Συγκρίνοντας fMRI 100 ανθρώπων που δήλωσαν ότι είναι ερωτευμένοι με ανθρώπους που δεν  ερωτεύτηκαν ποτέ , οι επιστήμονες πιστεύουν ότι συνέταξαν τον πρώτο χάρτη των αλλαγών που  προκαλεί η αγάπη στον εγκέφαλο των ανθρώπων Ο καθηγητής Xiaochu Zhang του Πανεπιστημίου  Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας ηγήθηκε της μελέτης, η οποία δημοσιεύτηκε στο Frontiers in  Human Neuroscience. 

Υπάρχουν τρεις εγκεφαλικές περιοχές όλες μέρος του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου που  δρουν ενορχηστρωμένα και συνθέτουν τον μηχανισμό της ρομαντικής αγάπης : 

• Ventral tegmental area (VTA) – κοιλιακή καλύπτρα που σηματοδοτεί την εκκριση  ντοπαμίνης (είναι στην ουσία μία ομάδα ντοπαμινεργικών νευρικών σωμάτων που βρίσκεται  κοντά στη μέση της βάσης του μέσου εγκεφάλου) 
• Nucleus accumbens (NA) – επικλινής πυρήνας, που περιέχει πολλούς υποδοχείς  ωκυτοκίνης  
• Ventral pallidum (VP) – κοιλιακή ωχρά σφαίρα, που περιέχει πολλούς υποδοχείς  βασοπρεσίνης. 

Είναι λοιπόν η αγάπη ένα κοκτείλ ορμονών;

Σύμφωνα με την Helen Fisher του Rutgers University of America η νευροβιολογία της ερωτικής  αγάπης χωρίζεται σε τρία στάδια: 1.lust (πόθος, λαχτάρα), 2. attraction (έλξη), 3.attachment (δέσιμο)  

Παρότι αυτά συχνά διαπλέκονται και συνυπάρχουν καθένα χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένη ομάδα  ενεργοποιούμενων νευροδιαβιβαστών και εκκρινομένων ορμονών: 

1) Lust => Τεστοστερόνη και οιστρογόνα 

Το πρώτο στάδιο της ερωτικής αγάπης ,χαρακτηρίζεται από έντονη σεξουαλική έλξη που εξηγείται  υπό το πρίσμα της εξελικτικής διαιώνισης, κοινό σε όλα τα είδη. Ο υποθάλαμος δίνει το σήμα για την  παραγωγή οιστρογόνων και τεστοστερόνης , ορμόνες που παρότι είναι συνδυασμένες με το  γυναικείο και αντρικό φύλο αντίστοιχα , υπάρχουν και χρησιμεύουν και στην φυσιολογία και  σεξουαλικότητα και των δύο φύλων.H τεστοστερόνη είναι γνωστό πως αυξάνει την libido σε άντρες  και γυναίκες.Τα οιστρογόνα με την σειρά τους ενισχύουν την ευεργετική δράση τεστοστερόνης και  της ωκυτοκίνης , μιας ορμόνης που θα μελετήσουμε στην συνέχεια. 

2) Attraction => Ντοπαμίνη , Νορεπινεφρίνη, Κορτιζόλη και Σεροτονίνη

Το στάδιο της έλξης συνδέεται στενά με τα μονοπάτια ανταμοιβής του εγκεφάλου που επηρεάζουν  την συμπεριφορά, τις μνήμες και την κοιλιακή καλύπτρα (VTA) που αναφέραμε νωρίτερα. Όλη η παράσταση λοιπόν ξεκινά από την VTA που σηματοδοτεί την έκκριση ντοπαμίνης. Η ντοπαμίνη, η οποία παράγεται από τον υποθάλαμο μας, απελευθερώνεται κατά το στάδιο της  έλξης, ειδικά όταν περνάμε χρόνο με κάποιον που μας ελκύει. Η ντοπαμίνη είναι ένα φυσικό  διεγερτικό που μας γεμίζει με συναισθήματα έκστασης και ευφορίας και συντηρεί το σύστημα  ανταμοιβής. 

Η νορεπινεφρίνη, σημαντικό μέρος του συμπαθητικού συστήματος, παίζει σημαντικό ρόλο στην  “fight or flight” απάντηση του ομοιοστατικού μας μηχανισμού στα ερεθίσματα και τον κρατά σε  εγρήγορση. Το κύμα της νορεπινεφρίνης εκλυόμενο από οποιοδήποτε δυνατό συναίσθημα έχει  ισχυρή επίδραση στον καρδιακό μας ρυθμό, επομένως φυσικά νιώθουμε πρώτα τον πόνο της αγάπης  και της έλξης στο στήθος μας. 

Ο συνδυασμός ντοπαμίνης και νορεπινεφρίνης είναι ο λόγος που νιώθουμε να μας ελκύει τόσο  κάποιος που δεν μπορούμε να κοιμηθούμε ή να φάμε ή να συγκεντρωθούμε. 

Όταν ερωτευόμαστε, οι χημικές ουσίες που σχετίζονται με το κύκλωμα ανταμοιβής πλημμυρίζουν  τον εγκέφαλό μας, παράγοντας ποικίλες σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις. Αυτό κάνει τα  επίπεδα της ορμόνης του στρες, κορτιζόλης, να αυξάνονται κατά την αρχική φάση του ρομαντικού  έρωτα, αναγκάζοντας το σώμα μας να αντιμετωπίσει την «κρίση» που έχουμε. Καθώς τα επίπεδα 

κορτιζόλης αυξάνονται, τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνης μειώνονται. Η σεροτονίνη  είναι επίσης σημαντική ορμόνη του σταδίου αυτού που συνδράμει όμως στο στάδιο της έλξης μέσω  της μείωσης και όχι της έκκρισης της! Συμμετέχει στην ρύθμιση της διάθεσης, μνήμης, όρεξης και  ερωτικής επιθυμίας. 

3) Attachment => Ωκυτοκίνη και βαζοπρεσίνη 

Το τελευταίο στάδιο του έρωτα , είναι και ο καθοριστικός παράγοντας στην επίτευξη μια  μακροχρόνιας σχέσης και σηματοδοτεί την μετάβαση από το “μου έχεις κλέψει την καρδιά” στο “η  καρδιά μου είναι δική σου”. 

Η ωκυτοκίνη ( γνωστή και ως «η ορμόνη της αγάπης» ή «η ορμόνη της αγκαλιάς» ) παράγεται από  τον υποθάλαμο και απελευθερώνεται σε σημαντικές ποσότητες κατά τη σεξουαλική επαφή. Παίζει  σημαντικό ρόλο στη σφυρηλάτηση δεσμών , στην εμβάθυνση της αγάπης καθώς ενισχύει τα  συναισθήματα ηρεμίας, ασφάλειας και ικανοποίησης. Αξιοσημείωτο είναι πως απελευθερώνεται  επίσης κατά τον τοκετό και τον θηλασμό. 

Η δεύτερη ορμόνη που εμπλέκεται στη φάση της προσκόλλησης, η βαζοπρεσσίνη, επίσης  απελευθερώνεται σε μεγάλες ποσότητες από την υπόφυση μετά την σεξουαλική επαφή. Η  βαζοπρεσσίνη παίζει ρόλο στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ μας και ενθαρρύνει τον δεσμό  ζευγαριών (μονογαμικές, μακροχρόνιες σχέσεις), ενεργοποιώντας το νευρικό σύστημα ανταμοιβής  που διεγείρει συναισθήματα ευτυχίας, ενθαρρύνοντάς μας να θέλουμε να μείνουμε με αυτό το άτομο .

Love Facts

1) O έρωτας μοιάζει και λίγο με εμμονή

Ενώ είστε τρελά ερωτευμένοι με κάποιον, τα επίπεδα σεροτονίνης σας πέφτουν, όπως είπαμε, και  αυτό προκαλεί το ακατανίκητο αίσθημα εθισμού που συχνά βιώνεται στα αρχικά στάδια του έρωτα.  Η ίδια μείωση σεροτονίνης παρατηρείται συνήθως σε άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή  (Obsessive compulsive disorder – OCD) . 

Επομένως, τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης είναι αυτά που συμβάλλουν στις υπερβολικά αγχώδεις και  ανησυχητικές σκέψεις, φοβίες και ελπίδες που συνδέονται με την πρώιμη αγάπη.

2) Έρωτας δίχως λογική! 

Ο μετωπιαίος φλοιός (frontal cortex) είναι το κέντρο της κρίσης και της λογικής καθώς και το κέντρο  ελέγχου των αποφάσεων και παρορμήσεων μας , λειτουργίες οι οποίες πέφτουν σε λήθαργο υπό τα  μάγια του έρωτα . Η μειωμένη ενεργοποίηση του , ισοδυναμεί με «αναστολή κρίσης ή χαλάρωση  των κριτηρίων κρίσης με βάση τα οποία κρίνουμε άλλους ανθρώπους» (Zeki 2007).  

Η έλξη είναι γνωστό ότι “θολώνει” τη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού (prefrontal cortex) του  εγκεφάλου μας λόγω της αύξησης των ορμονών που οδηγούν τη σεξουαλική επιθυμία και ανταμοιβή,  κάτι που οδηγεί σε παράλογη συμπεριφορά. 

Η νευροεπιστήμη το αποδεικνύει λοιπόν: Όλοι έχουμε επιδιώξει να μας αγαπούν παρά τις ελλείψεις  μας και τα αδύναμα μας σημεία οι άνθρωποι που ερωτευόμαστε ενώ αποδεικνύεται ότι κυριολεκτικά  δεν τα βλέπουν! Ή τουλάχιστον τα κρίνουν λιγότερο αυστηρά επειδή ο μετωπιαίος φλοιός τους είναι  ναρκωμένος από τον έρωτα.  

Kαι είναι αυτό που δείχνει η παρακάτω εικόνα που πραγματικά ΔΕΝ συμβαίνει λόγω της  αδρανοποίησης του προμετωπιαίου φλοιού: κάθε φορά που ερωτευόμαστε ξεχνάμε τις προηγούμενες  κακές εμπειρίες και τις αναστολές μας και κάνουμε μια καινούρια αρχή στο μακρύ αυτό ταξίδι που  λέγεται έρωτας.It’s a total eclipse of the heart? Η μάλλον πιο εύστοχα : It’s a total eclipse of the brain!

3) High on love! 

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν επίσης ότι η επίδραση της αγάπης στον εγκέφαλο μπορεί πραγματικά να  δημιουργήσει αισθήματα ευφορίας ανάλογα με αυτά των εξαρτησιογόνων ουσιών. Και στις δύο  περιπτώσεις κάποιος βιώνει συναισθηματική αστάθεια ως αποτέλεσμα της έκρηξης των ορμονών που  απελευθερώνονται. Η κοκαΐνη, η μαριχουάνα, η ηρωίνη, το MDMA και το αλκοόλ δρουν με  παρόμοιο μηχανισμό με τη ρομαντική αγάπη, ενισχύοντας δηλαδή τα επίπεδα ντοπαμίνης και  ενεργοποιώντας τα σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. 

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν εμφανίζεται  σε κάποιον μια φωτογραφία εκείνου που είναι ερωτευμένος, είναι οι ίδιες περιοχές που  ενεργοποιούνται όταν παίρνει ναρκωτικά, επομένως, οι ειδικοί πιστεύουν ότι η αγάπη μπορεί να  συγκριθεί με τον εθισμό. 

Αμφιταλάντευση μεταξύ ευφορίας, υπερ-ενεργητικότητας, καταστολής της όρεξης, αϋπνίας,  αυξημένης αναπνοής και αισθήσεων άγχους ,και πανικού, όταν η σχέση βρεθεί μπροστά στο  πραγματικό εμπόδιο συνιστούν αλλαγές στη διάθεση παρόμοιες με τη συμπεριφορά των εθισμένων  στα ναρκωτικά.

4) Where is my mind? 

Τα πρώτα στάδια της ρομαντικής αγάπης έχουν ως αποτέλεσμα μειωμένη δραστηριότητα στις  περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον φόβο, καθώς και στις περιοχές του φλοιού που  σχετίζονται με την κριτική σκέψη. Αυξάνεται h πιθανότητα να είμαστε ευάλωτοι σε νέες  καταστάσεις, αναστέλλεται η κριτική σκέψη και τα ελαττώματα του νέου μας εραστή ή οι πιθανές  προκλήσεις στη σχέση δεν αξιολογούνται λογικά(γνωστό ως φαινόμενο των «ροζ γυαλιών ”).

5) Όμορφα πράγματα συμβαίνουν όταν κοιμάσαι με τον άνθρωπο που αγαπάς!

Σύμφωνα με την πρωτότυπη ερευνητική εργασία των Heenam Yoon, Sang Ho Choi κ.α. οι άνθρωποι  που κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι τείνουν να συγχρονίσουν τους καρδιακούς τους ρυθμούς, ένα  φαινόμενο που οφείλεται στο λεγόμενο ballistocardiographic vibration του κρεβατιού(το κρεβάτι δρα  σαν μέσο διεπαφής που μεταφέρει δονήσεις του καρδιακού ρυθμού και μέσω του αυτόνομου  νευρικού συστήματος τα δύο σώματα αλληλεπιδρούν και προσπαθούν να συγχρονιστούν σαν ένα).

Και ο χωρισμός;

Όπως είδαμε και παραπάνω, η fMRI ανθρώπων που βίωσαν την ερωτική απόρριψη αλλάζει  δραματικά. Σύμφωνα με το Journal of Neurophysiology, οι χωρισμένοι έχουν σημαντικά μεγαλύτερη  δραστηριότητα στον νησιωτικό φλοιό (insula), μια περιοχή που σχετίζεται με την απελπισία και τον  πόνο.  

Το επίπεδο απόγνωσης μπορεί να είναι σοβαρό και να επιδεινωθεί καθώς περνά ο χρόνος μετά την  απόρριψη, όπως συμβαίνει μετά τη διακοπή της χρήσης ενός ναρκωτικού. Αυτό δεν προκαλεί  έκπληξη καθώς υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του αριθμού των ημερών μετά τον χωρισμό και της  αυξημένης δραστηριότητας στη δεξιά πρόσθια έλικα (anterior cingulated gyrus), μια περιοχής του  εγκεφάλου που συνδέεται με την επιθυμία για κοκαΐνη. 

Το πραγματικά αξιοσημείωτο και δύσκολο να σκεφτούμε είναι πως η καλύτερη κατανόηση της  νευρολογικής βάσης της αγάπης ανοίγει νέους δρόμους σε πιθανές θεραπείες για όσους υποφέρουν  από τις συνέπειες μιας αποτυχημένης σχέσης. Δεδομένου ότι μετά την απόρριψη μπορεί να  προκληθούν συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, μπορεί να είμαστε σε θέση να το αντιμετωπίσουμε  με την παραδοσιακή ιατρική. Το 2010, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι ανακάλυψαν ότι η  λήψη ακεταμινοφαίνης μπορεί να μειώσει τα επεισόδια πληγών μετά την απόρριψη. Παράλληλα, τα  χάπια για την αρτηριακή πίεση, η μορφίνη, η υδροκωδόνη και οι στατίνες μπορούν να μειώσουν  ακούσια τη λίμπιντο μας.

Αν και φαίνεται πως έχει πολλούς περιορισμούς. Ίσως μια μέρα θα μπορέσουμε ακόμη και να  προσαρμόσουμε τις θεραπείες για να «επιδιορθώσουμε μια σπασμένη καρδιά». 

Για να κλείσουμε λοιπόν…. 

Όσο και να προσπαθήσουμε να ορίσουμε και να εξηγήσουμε την ερωτική αγάπη, τίποτα δεν αρκεί για  να προσεγγίσουμε μια έννοια που ξεπερνά τα ανθρώπινα. 

Μίγμα ορμονών ; Κινητήριος του κόσμου δύναμη; Πυξίδα της ζωής; Όπως και να θεωρήσει κανείς  αυτήν την μοναδικότητα που ονομάζεται αγάπη , το συμπέρασμα μένει πάντα ίδιο : 

Τρέξτε, πετάξτε, γλιστρήστε, πέστε…. αφήστε την αγάπη να ανθίσει σε οποιαδήποτε μορφή της. Η  αγάπη προορίζεται να βιωθεί με τον νου, την καρδιά, το σώμα, την ψυχή 

…και όταν τελικά ριζώσει φτάνει να λυτρώσει οτιδήποτε κρατάμε κρυμμένο μέσα μας. 

Χρύσα Κουτσουρούμπα 

Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών

Βιβλιογραφία 

Δημοσιεύσεις 

1) Romantic love affects emotional processing of love-unrelated stimuli: An EEG/ERP study using a  love induction task. Brain and Cognition, DOI:10.1016/j.bandc.2021.105733 Cannas Aghedu, F., Sarlo, M., Zappasodi, F., Acevedo, B. P., & Bisiacchi, P. S. (2021). 2) How Does Adult Attachment Affect Human Recognition of Love-related and Sex-related Stimuli:  An ERP Stud, DOI:10.3389/fpsyg.2016.00596 

2) Juan Xou, Xin Chen, Jinqun Liu et al. 

3) Human Heart Rhythms Synchronize While Co-sleeping, DOI: 10.3389/fphys.2019.00190 Heenam  Yoon, Sang Ho Choi, Sang Kyong Kim, Hyun Bin Kwon,Seong Min Oh et al. 4)Love-related changes in the brain: a resting-state functional magnetic resonance imaging study ORIGINAL RESEARCH article Front. Hum. Neurosci., 13 February 2015 

4) Hongwen Song, Zhiling Zou,Juan Kou,,Yang Liu, Lizhuang Yang, Anna Zilverstand, Federico  d’Oleire Uquillas and Xiaochu Zhang 

5) The biochemistry of love: an oxytocin hypothesis ,DOI : 10.1038/embor.2012.191 C Sue Carter and Stephen W Porges 

6) The Neurobiology of Love , PMID: 15990719 Tobias Esch , George B Stefano 7) The neuroendocrinology of love, DOI: 10.4103/2230-8210.183479, Krishna G. Seshadri 8) Follow the heart or the head? The interactive influence model of emotion and cognition DOI: 10.3389/fpsyg.2015.00573, Jiayi Luo1and Rongjun Yu1,2,* 

Sites 

https://sitn.hms.harvard.edu/flash/2017/love-actually-science-behind-lust-attraction-companionship/ https://www.vox.com/2015/2/12/8025525/love-neuroscience 

https://elemental.medium.com/love-can-make-you-high-14eaa6bcec5d 

https://mind.help/topic/love/chemistry-of-love/ 

https://interestingengineering.com/science/love-actually-science-has-a-lot-to-say-about-the complicated-world-of-love 

https://www.meetmindful.com/articles-love-your-brain-on-love-infographic/ 

Εικόνες 

Φωτογραφία εξωφύλλου: Eve’s art project , https://www.instagram.com/eves_art_project/?hl=el

https://en.wikipedia.org/wiki/Basal_ganglia