Σύνδρομο Charles Bonnet: Όταν δεν μπορείς να πιστέψεις στα μάτια σου

 Ελένη Μπάτσαρη

Οι ψευδαισθήσεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του ανθρώπινου μυαλού. Πολλά αριστουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος μπορεί να οφείλονται στην ‘’κακή΄΄ τύχη των δημιουργών τους να ζουν σε έναν κόσμο εμπλουτισμένο από ψευδαισθήσεις. Γιατί και πώς μπορούμε να βλέπουμε, να ακούμε, να μυρίζουμε, να γευόμαστε κάτι που δεν υπάρχει; Γιατί και πώς ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί της όρασης, της ακοής, της αφής, της γεύσης, της όσφρησης εξαιτίας του μεγαλειώδους αλλά και «πεισματάρικου» λειτουργικού συστήματος του ανθρώπου, του μυαλού;

  <<Βλέπουμε με τα μάτια μας, όμως βλέπουμε και με το μυαλό. Και το να βλέπουμε με το μυαλό αποκαλείται συχνά φαντασία. Και είμαστε εξοικειωμένοι με τα τοπία της φαντασίας μας , τα εσωτερικά τοπία. Έχουμε ζήσει μαζί τους όλη μας την ζωή . Όμως , υπάρχουν και οι ψευδαισθήσεις ,οι οποίες είναι τελείως διαφορετικές. Δεν φαίνεται να είναι δικές μας δημιουργίες ,να βρίσκονται κάτω από τον δικό μας έλεγχο . Φαίνεται να έρχονται απ΄έξω ,μιμούμενες την αντίληψη.>> είπε, εισαγωγικά, ο διάσημος νευρολόγος και συγγραφέας Oliver Sacks στην ομιλία του στο TEDx, τον Φεβρουάριο του 2009, ώστε στην συνέχεια να εστιάσει σε μια ειδική περίπτωση οπτικής ψευδαίσθησης ,το σύνδρομο Charles Bonnet.

Αίτια εμφάνισης του συνδρόμου CBS

     O Bonnet, το όνομα του οποίου πήρε το σύνδρομο, ήταν ο πρώτος , το 1760 , ο οποίος περιέγραψε μια κατάσταση που βίωσε ο παππούς του , κατά την οποία ο εγκέφαλος προσαρμόστηκε στην απώλεια όρασης δημιουργώντας παραισθήσεις . Στις μέρες μας πιστεύεται ευρέως ότι οι οπτικές παραισθήσεις στο CBS προέρχονται από την υπερκινητικότητα των εγκεφαλικών κυττάρων στον οπτικό φλοιό. Όταν οι άνθρωποι χάνουν την όρασή τους από ασθένειες όπως ο εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας που σχετίζεται με την ηλικία , το γλαύκωμα ή η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια , το οπτικό τους σύστημα δεν επεξεργάζεται νέες εικόνες. Με μειωμένη όραση, τα μηνύματα που μεταδίδονται από τον αμφιβληστροειδή στον οπτικό φλοιό επιβραδύνουν ή σταματούν εντελώς, ενώ ο εγκέφαλος συμπεριφέρεται με τον αντίθετο τρόπο, καθώς ενεργοποιείται με αποτέλεσμα να  δημιουργεί οπτικές παραισθήσεις, ζωντανές και αθόρυβες, οι οποίες μπορεί να είναι τόσο αβλαβείς όσο και τρομακτικές. Το CBS είναι συχνότερο σε άτομα ηλικίας 80 ετών και άνω, αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Η εμπειρία του CBS δεν σημαίνει ότι η κατάσταση των ματιών του ατόμου επιδεινώνεται , καθώς οι άνθρωποι μπορούν να έχουν οπτικές ψευδαισθήσεις ακόμη και αν έχουν μόνο ήπια απώλεια όρασης ή μικρά ΄΄τυφλά σημεία ΄΄στην όρασή τους. Αξίζει να σημειωθεί ,ωστόσο, πως το σύνδρομο δεν εμφανίζεται σε συγγενή τύφλωση (άτομα που γεννήθηκαν τυφλά) παρά μόνο σε άτομα που χάνουν την όρασή τους κατά την διάρκεια της ζωής τους.

Συμπτώματα του συνδρόμου CBS

<<Οι ψευδαισθήσεις του συνδρόμου  μπορεί να μοιάζουν περισσότερο σαν ταινία κινηματογράφου χωρίς ήχο παρά σαν όνειρο>>αναφέρουν ασθενείς με CBS. Οι ψευδαισθήσεις του συνδρόμου διαφέρουν από τις ψυχωτικές ψευδαισθήσεις. Σύμφωνα με τον Oliver Sacks <<Οι ψυχωτικές ψευδαισθήσεις απευθύνονται σε εσένα. Σε κατηγορούν, σε σαγηνεύουν ,σε εξευτελίζουν ,σε χλευάζουν .Αυτή η αλληλεπίδραση δεν υπάρχει στις CBS ψευδαισθήσεις.>> 

Οι εικόνες μπορεί να εμφανίζονται ξαφνικά, για δευτερόλεπτα και στη συνέχεια να εξαφανίζονται απότομα. Όμως, μπορούν να διαρκέσουν λεπτά ή ώρες και η συχνότητα κυμαίνεται από μεμονωμένα επεισόδια έως και επαναλαμβανόμενα την ημέρα. Είναι φυσιολογικό το σύνδρομο Charles Bonnet να διαρκέσει για χρόνια. Μερικοί άνθρωποι βιώνουν συμπτώματα για το υπόλοιπο της ζωής τους, αφότου αυτά αρχίσουν. Οι ψευδαισθήσεις έρχονται και φεύγουν μόνες τους και μερικές φορές επαναλαμβάνονται οι ίδιες.

Η φύση των ψευδαισθήσεων του συνδρόμου Charles Bonnet είναι πολύ μεταβλητή. Δηλαδή, οι άνθρωποι που επηρεάζονται συχνά δεν βλέπουν το ίδιο πράγμα επανειλημμένα, και ένα άτομο με το σύνδρομο θα δει διαφορετικά πράγματα από ένα άλλο  άτομο.

Οι ψευδαισθήσεις συχνά έχουν ελάχιστη ή καθόλου συναισθηματική σημασία, επιτρέποντας στους επηρεαζόμενους ανθρώπους να αναγνωρίζουν ότι δεν είναι πραγματικές.

Ενδεικτικά, οι οπτικές ψευδαισθήσεις περιλαμβάνουν :

• επαναλαμβανόμενα μοτίβα γραμμών, κουκκίδων ή άλλων γεωμετρικών σχημάτων
• τοπία, όπως βουνά ή καταρράκτες
• ανθρώπους, ζώα ή έντομα
• ανθρώπους ντυμένους με φορεσιά από παλαιότερη εποχή
• Παραμορφωμένα πρόσωπα

Xρησιμοποιώντας λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) -βασιζόμενη στην  αιμοδυναμική αντίδραση που σχετίζεται με τη νευρωνική δραστηριότητα στον εγκέφαλο- σε ανθρώπους που έχουν ψευδαισθήσεις, ανακαλύφθηκε πως ενεργοποιούνται διαφορετικά μέρη του οπτικού εγκεφάλου καθώς έχουν ψευδαισθήσεις. Συγκεκριμένα ,όταν οι άνθρωποι έχουν απλές γεωμετρικές ψευδαισθήσεις ενεργοποιείται ο πρωτοταγής οπτικός φλοιός ,το τμήμα του εγκεφάλου που αντιλαμβάνεται τα όρια και τα μοτίβα. Δεν σχηματίζονται εικόνες με τον πρωτοταγή οπτικό φλοιό. Έτσι, για τον σχηματισμό εικόνων ,ένα υψηλότερο τμήμα του οπτικού φλοιού συμμετέχει ,και συγκεκριμένα  μια περιοχή του κροταφιαίου λοβού που ονομάζεται ατρακτοειδής έλικα. Οι άνθρωποι που έχουν βλάβη εκεί πιθανόν χάνουν την ικανότητα τους να αναγνωρίζουν πρόσωπα. Όμως, αν συμβαίνει κάποια ανώμαλη δραστηριότητα στην ατρακτοειδή έλικα μπορεί να εμφανιστούν οι ψευδαισθήσεις προσώπων. Επίσης ,υπάρχει μια περιοχή στο άνω τμήμα της ατρακτοειδούς έλικας όπου αναπαρίστανται τα δόντια και τα μάτια. Το τμήμα αυτό ενεργοποιείται όταν οι άνθρωποι έχουν τις παραμορφωμένες ψευδαισθήσεις προσώπων.

Παραδείγματα οπτικών παραισθήσεων που αναφέρθηκαν από ασθενείς με CBS:

• Μια γυναίκα βλέπει ανθρώπους στο διαμέρισμά της ,κι έτσι ελέγχει την πόρτα της για να βεβαιωθεί ότι δεν έχει μπει κανείς μέσα, χαιρετάει και επιστρέφει στη δουλειά της.
• Μια άλλη γυναίκα βλέπει κοριτσάκια με όμορφα κεντημένες ποδιές. Της αρέσει να τα κοιτάζει αλλά ξέρει ότι δεν μπορούν να είναι αληθινά, γιατί αν ήταν, δεν θα μπορούσε να δει τις λεπτομέρειες των ρούχων τους.
• Μια γυναίκα έχασε 25 κιλά επειδή έβλεπε ζωύφια στο φαγητό της και σταμάτησε να τρώει.
• Άλλοι άνθρωποι βλέπουν σπίτια, λουλούδια, σκύλους, γάτες και μουσικές παρτιτούρες.
• Μια γυναίκα βλέπει ένα πλέγμα με ροζ φόντο να γεμίζει όλο το οπτικό της πεδίο συνεχώς. Αυτό ήταν πολύ ενοχλητικό για εκείνη.

Oμάδα Esme’s Umbrella

Στο παρελθόν, ασθενείς τέθηκαν- λανθασμένα- υπό οξεία ψυχιατρική φροντίδα πριν γίνει κατανοητό ότι οι ψευδαισθήσεις τους οφείλονταν στην απώλεια της όρασης. Το ιστορικό που δίνει ο ασθενής μπορεί να είναι πολύ βοηθητικό για τη σωστή διάγνωση του CBS.  Οι άνθρωποι που πάσχουν από το σύνδρομο πολλές φορές δεν αναφέρουν τα συμπτώματα τους λόγω φόβου πως χρειάζονται ψυχιατρική βοήθεια. Έτσι , για την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου αναφορικά με το σύνδρομο, δημιουργήθηκε η ομάδα Esme’s Umbrella

Οι στόχοι της Esme’s Umbrella είναι:

– Η ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου και της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με το σύνδρομο

– Να δώσει πληροφορίες για το ίδιο το CBS και να προσφέρει άνεση, διαβεβαίωση και πρακτικές συμβουλές σε όσους έχουν αναπτύξει την πάθηση

-Έρευνα και ανταλλαγή νέων ιατρικών ανακαλύψεων που σχετίζονται με το CBS

Ο καθηγητής Dominic Ffytche (King’s College London), ο οποίος είναι ιατρικός σύμβουλος στην Esme’s Umbrella, εξηγεί: «Από τη στιγμή που ανοίγουμε τα μάτια μας, τα νευρικά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς στέλνουν ένα συνεχές ρεύμα παρορμήσεων κατά μήκος των οπτικών οδών, οι οποίες περνούν στα οπτικά μέρη του εγκεφάλου. Εάν ο αμφιβληστροειδής έχει υποστεί βλάβη, το ρεύμα των παλμών μειώνεται. Παραδόξως, η αντίδραση του εγκεφάλου δεν είναι να μειώσει αλλά, μάλλον, να αυξήσει την πυροδότηση των κυττάρων και αυτή η αύξηση προκαλεί οπτικές ψευδαισθήσεις ».

Ο αντίκτυπος του Covid 19 σε άτομα που ζουν με CBS

Άνθρωποι με το σύνδρομο Charles Bonnet έχουν επιδείνωση των συμπτωμάτων κατά την πανδημία, όπως αποκαλύπτει έρευνα του UCL που δημοσιεύτηκε στο BMJ Open Ophthalmology.  Το άγχος, η απομόνωση και ο πυρετός προκαλούν έξαρση επεισοδίων του CBS, αλλά αυτό που αποτέλεσε  έκπληξη ήταν οι αναφορές για πολύ πιο τρομακτικές εικόνες που βιώθηκαν κατά την καραντίνα . Περιγράφοντας την αλλαγή στο CBS του, ένας νεαρός  είπε “οι παραισθήσεις μου έχουν γίνει φρικιαστικές”.

 Η έξαρση επεισοδίων του CBS προκάλεσε μεγάλη ταλαιπωρία σε άτομα  που ζουν σε έναν κόσμο ζωντανών, σιωπηλών, οπτικών παραισθήσεων αλλά και στους συγγενείς. Εικόνες ανθρώπων στο σπίτι, ψευδαισθήσεις πλημμύρων ή πυρκαγιών προκάλεσαν πολλές κλήσεις στις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης.

Οι επιλογές θεραπείας είναι περιορισμένες

Η θεραπεία για το σύνδρομο Charles Bonnet είναι πολύ περιορισμένη, αλλά πολλοί ασθενείς λένε ότι η διαβεβαίωση είναι το μόνο που χρειάζονται, ειδικά για σπάνιες παραισθήσεις ή εκείνες που δεν επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής.

Επειδή οι ψευδαισθήσεις είναι πιο πιθανό να συμβούν όταν το άτομο είναι ξύπνιο, στο αμυδρό φως ή όταν είναι σωματικά αδρανές, μια τακτική είναι να μείνει ο πάσχων σωματικά δραστήριος. Ο ελεύθερος χρόνος με την οικογένεια ή τους φίλους σε κοινωνικές δραστηριότητες, μπορεί να μειώσει τη συχνότητα και τη ζωντάνια των ψευδαισθήσεων. Οι στρατηγικές για την ελαχιστοποίηση της συχνότητας και της διάρκειας των ψευδαισθήσεων περιλαμβάνουν συχνό ανοιγοκλείσιμο των ματιών ή ταχεία κίνηση των ματιών, αύξηση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και έκθεση σε περισσότερο φως.

Για τους ασθενείς, οι γιατροί μπορεί να δώσουν φάρμακα όπως αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά και αντιεπιληπτικά, αν και η αποτελεσματικότητά τους είναι μεταβλητή και μπορεί να αντισταθμιστεί από παρενέργειες.

Ελένη Μπάτσαρη

Φοιτήτρια Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ

ΠΗΓΕΣ

https://www.ted.com/talks/oliver_sacks_what_hallucination_reveals_about_our_minds#t-44365

https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-charles-bonnet-syndrome

https://www.asrs.org/patients/retinal-diseases/38/charles-bonnet-syndrome

https://www.britannica.com/biography/Charles-Bonnet

 https://www.youtube.com/watch?v=Rerzmm41g_Y&t=65s

https://charlesbonnetsyndrome.uk/