Πρώτες βοήθειες σε παιδί με επιληψία στο σχολείο

Αρετή Πανουτσακοπούλου

Εισαγωγή

Η επιληψία ορίζεται ως μια χρόνια νευρολογική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από επιληπτικούς σπασμούς που συχνά υποτροπιάζουν. Ως επιληπτική κατάσταση ορίζεται η αθέλητη κατά κρίσεις μεταβολή στην κινητικότητα, την αισθητικότητα, τη συμπεριφορά και τη συνείδηση. Η επίπτωση της επιληψίας αγγίζει το  0,45-1,2% σε παιδιά ηλικίας μέχρι 15 ετών. Πιο συγκεκριμένα, στις Η.Π.Α παρατηρούνται 30-60 περιπτώσεις /100.000 πληθυσμού, δηλαδή 150.000-325.000 παιδιά, εκ των οποίων το 40% έχει ανάγκη ιατρικής παρακολούθησης ελέγχου των σπασμών. Στην Ελλάδα περίπου 100.000 άτομα όλων των ηλικιών πάσχουν από επιληψία.

Συμπτωματολογία

Η διάρκεια των σπασμών είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς η αναπνευστική λειτουργία επηρεάζεται, ιδιαίτερα κατά την τονική φάση των σπασμών. Ο βασικός μεταβολικός ρυθμός αυξάνει κατά τη διάρκεια της κορύφωσης των σπασμών. Ανάλογα αυξάνουν οι απαιτήσεις σε οξυγόνο και γλυκόζη. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου σπασμών, το παιδί ενδεχομένως να είναι ωχρό ή κυανωτικό ως αποτέλεσμα υποξαιμίας ή υπογλυκαιμίας.

Βασικές ερωτήσεις

Ο σχολικός νοσηλευτής σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό καλούνται να απαντήσουν στις εξής ερωτήσεις, οι οποίες είναι  καθοριστικές για το είδος των σπασμών, τη θεραπεία και την ομαλή επαναφορά του παιδιού στο περιβάλλον:

1. Παραπονέθηκε το παιδί ότι δεν ένιωθε «καλά» ή αισθάνθηκε περίεργα πριν την εμφάνιση των σπασμών; 
2. Ανέφερε το παιδί πονοκέφαλο, ναυτία ή μυϊκό πόνο; Έκανε εμετό;
3. Είχε υποστεί κάποιο ατύχημα, πτώση ή τραύμα πριν εμφανίσει σπασμούς;

4 .Έγινε λήψη κάποιου φαρμάκου ή άλλης χημικής ουσίας πριν το επεισόδιο;

5. Ήταν το παιδί άρρωστο ή εμφάνισε πυρετό πριν από το επεισόδιο;
6. Παρατηρήθηκε κάτι ιδιαίτερο στις κινήσεις του; Ήταν σε υπερδιέγερση πριν το επεισόδιο;
7. Παραπονέθηκε το παιδί για διαταραχές στην όραση;
8. Οι κόρες των ματιών του ήταν σε διαστολή; Είχε εστιασμένο το βλέμμα προς μια κατεύθυνση;
9. Εμφάνιζε επεισόδια ακράτειας ούρων ή κοπράνων;
10. Πόση διάρκεια είχε το επεισόδιο;
11. Πότε άρχισε το παιδί να συνέρχεται;
12. Εμφάνισε σημεία λήθαργου, κόπωσης ή έλλειψης συντονισμού;
13. Οι κινήσεις αφορούσαν ένα μέρος του κορμού, ένα άκρο ή όλο το σώμα;
14. Τραυματίστηκε το παιδί κατά τη διάρκεια του επεισοδίου;
15. Εμφάνισε ωχρή, κυανωτική ή εξέρυθρη χροιά δέρματος;
16. Έχασε τις αισθήσεις του;

Βασικές αρχές αντιμετώπισης

Η άμεση και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση ενός επεισοδίου  συμβάλλει στον καλύτερο έλεγχο των σπασμών. Πιο αναλυτικά, όσον αφορά τον σχολικό νοσηλευτή, οφείλει να έχει τις απαραίτητες γνώσεις αναφορικά με τις ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσει σε περίπτωση σπασμών, να γνωρίζει καλά τις δόσεις και τις λεπτομέρειες για τη χορήγηση των αντιεπιληπτικών φαρμάκων και να ενημερώνει τους γονείς για οποιαδήποτε ενέργεια προβεί. H αποτελεσματική αντιμετώπιση στοχεύει στη:

Α) Διατήρηση επαρκούς καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας

     Η διατήρηση επαρκούς καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας επιτυγχάνεται με:

1. Την εκτίμηση της βατότητας των αεραγωγών και την εξασφάλιση  

επαρκούς αερισμού: Η βατότητα των αεραγωγών επιτυγχάνεται με ασφαλή τοποθέτηση και μεταφορά του παιδιού, τοποθέτηση της κεφαλής σε έκταση, έλξη της κάτω γνάθου, διάνοιξη των αεραγωγών, αναρρόφηση των εκκρίσεων, των εμεσμάτων και του γαστρικού περιεχομένου, όχι βίαιη διάνοιξη του στόματος και τοποθέτηση δακτύλων και σκληρών αντικειμένων, όταν οι μασητήρες είναι σε σύσπαση, για να αποφευχθεί ο τραυματισμός

 2. Την εκτίμηση της καρδιακής λειτουργίας: Η εκτίμηση επιυγχάνεται    

με μέτρηση σφίξεων, αρτηριακής πίεσης, παρακολούθηση και αντιμετώπιση διαταραχών των ζωτικών λειτουργιών που πρέπει να γίνεται περιοδικά όσο διαρκούν οι σπασμοί.

 3. Τη μέτρηση της θερμοκρασίας: Ο πυρετός αυξάνει τις μεταβολικές    

ανάγκες των νευρικών κυττάρων και πρέπει να αντιμετωπίζεται με αντιπυρετικά ή μη φαρμακευτικά μέτρα αντιμετώπισης της ανόδου της θερμοκρασίας.

Β) Άμεση διακοπή των σπασμών -Προστασία από τραυματισμούς

– Σε περίπτωση βίαιων σπασμών λαμβάνονται επιπρόσθετα μέτρα ασφαλείας 

– Δεν πρέπει να λαμβάνεται κανένα μέτρο περιορισμού του παιδιού

– Κατανομή στο χώρο των επίπλων, ώστε να μην υπάρχουν επιπλέον τραυματισμοί σε τραπέζια, καρέκλες

– Σε συχνά επεισόδια σπασμών συστήνεται η χρήση ειδικών 

προστατευτικών κρανών για την πρόληψη κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων

Γ) Αναζήτηση και αντιμετώπιση του αιτιολογικού παράγοντα 

Δ) Πρόληψη των υποτροπών 

Ο καλύτερος τρόπος πρόληψης των υποτροπών των σπασμών σήμερα επιτυγχάνεται με την χορήγηση κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Η δοσολογία ρυθμίζεται σύμφωνα με αποτελέσματα των επιπέδων των φαρμάκων και με εργαστηριακή παρακολούθηση. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και οι γονείς, οι οποίοι οφείλουν να γνωρίζουν πρακτικές πρώτων βοηθειών, να είναι ενημερωμένοι για την αιτιολογία, πρόγνωση και φαρμακευτική αγωγή και να συμμορφώνονται με τις οδηγίες των ιατρών.  Όσον αφορά το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, οφείλουν να είναι πάντα ενημερωμένοι για νέα δεδομένα και να εκπαιδεύονται διαρκώς.

Ε) Ψυχοσυναισθηματική στήριξη της οικογένειας

Αντιμετώπιση επεισοδίου- Πρώτες Βοήθειες

Οι γενικές οδηγίες στο προσωπικό υγείας προκειμένου να αντιμετωπίσουν άμεσα και σωστά το παιδί με σπασμούς συνοψίζονται στα παρακάτω: 

    –   Διατηρήστε την ψυχραιμία σας

    –   Χρονομετρήστε την κρίση

    –   Παρακολουθήστε τη συμπεριφορά του παιδιού για να μπορείτε να περιγράψετε: το επίπεδο συνείδησης, τις εστιακές ή γενικευμένες κινήσεις, τονικές ή κλονικές συσπάσεις καθώς τα προ και μετά-εκκριτικά συμπτώματα. Σημειώστε την ώρα

    –  Προστατέψτε το παιδί από τραυματισμό, απομακρύνετε αντικείμενα που μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμό, τοποθετήστε ένα μαλακό ύφασμα κάτω από το κεφάλι του παιδιού για αποφυγή επιπλέον τραυματισμών

    –  Τοποθετήστε το παιδί σε πλάγια ή ημιπρηνή θέση για να διατηρηθούν ανοικτοί οι αεροφόροι οδοί και να αποφευχθεί η πνιγμονή

    –  Καθαρίστε το στόμα από εκκρίματα (αν είναι ανοικτό)

    –   Μη χρησιμοποιείτε βίαια ή σκληρά αντικείμενα για να ανοίξετε το στόμα του παιδιού

– Εκτιμήστε τακτικά το επίπεδο συνείδησής του

– Μη προσπαθείτε να περιορίσετε τις κινήσεις του παιδιού, καθώς υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού και κακώσεων

– Χορηγήστε βεζοδιαζεπίνες, όπως διαζεπάμη, λοραζεπάμη ή μιδαζολάμη. από το ορθό αν οι σπασμοί διαρκούν περισσότερο από 5 λεπτά. Εάν δεν ανταποκριθεί επαναλάβετε τη δόση. Εάν τα επεισόδια σπασμών επιμένουν χορηγείται Φαινυτοϊνη ή φαινοβαρβιτόλη 

ΠΡΟΣΟΧΗ!

Γίνεται έλεγχος γλυκόζης με dextrostik:

Αν ΔΕΝ υπάρχει υπογλυκαιμία γίνεται υποκλυσμός διαζεπάμης(stesolid) ή χορήγηση μιδαζολάμης ενδορινικά ή εντός της παρειάς

Δόση = 0,5 mg/kg ΒΣ
Μέγιστη δόση:10 mg και 20 mg σε μεγαλύτερα παιδιά

‼Η αναπνοή σχεδόν πάντα επανέρχεται αυτόματα μετά από μια κρίση. Αν το παιδί δεν αναπνέει, αυτό σηματοδοτεί επιπλοκή της κρίσης.

Αυτό φαίνεται όταν υπάρχει έλλειψη δυνατότητας αναπνοής, καρδιακή προσβολή ή χτύπημα στον λαιμό. Σε αυτές τις ασυνήθιστες περιστάσεις πρέπει να αρχίσει αμέσως CPR (καρδιοαναπνευστική ανάνηψη). Αν υπάρξουν επαναλαμβανόμενες κρίσεις ή μία κρίση διαρκέσει πάνω από πέντε λεπτά, το άτομο πρέπει να έχει άμεση ιατρική βοήθεια. Επαναλαμβανόμενες ή παρατεταμένης διάρκειας κρίσης μπορεί να είναι status epilepticus (κρίσεις που δεν σταματούν), που απαιτεί επείγουσα ιατρική βοήθεια.

ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ:

Να μετακινήσουμε το παιδί, εκτός εάν κινδυνεύει.
Να περιορίσουμε τις κινήσεις.
Να προσπαθήσουμε να ανοίξουμε το στόμα.
Να προσπαθήσουμε να βάλουμε κάποιο αντικείμενο στο στόμα.
Να του δώσουμε κάτι να πιει.
Να προσπαθήσουμε να κάνουμε τεχνητή αναπνοή εκτός από τη σπάνια περίπτωση που το παιδί δεν αναπνέει μετά την κρίση.

ΒΙΒΛΟΓΡΑΦΙΑ:

Hockenberry J. Marilyn, Wilson David, Wong’s  Essentials of Pediatric Nursing, Eighth Edition, p:1145-1153

Μαρβάκη Χριστίνα, Κοτανίδου Αναστασία, Παπαγεωργίου Δημήτριος, Καλογιάννη Αντωνία, Επείγουσα Νοσηλευτική, Εκδόσεις Κωνσταντάρας, σελ:237-245

http://www.epilepsy-greece.gr/index.php/epilepsy/first-aid