Τι είναι το άγχος υγείας, τι η αρρωστοφοβία και ποιες οι διαφορές τους

 Χρηστος Λιαχνης

Το άγχος υγείας και η αρρωστοφοβία είναι δύο συναισθηματικές καταστάσεις που έχουν κεντρικό ρόλο στην ψυχική υγεία των ατόμων. Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε αναλυτικά την έννοια και τα χαρακτηριστικά αυτών των διαταραχών, καθώς και τις επιπτώσεις που έχουν στη ζωή των ατόμων που τις βιώνουν.

Το άγχος υγείας αφορά την έντονη ανησυχία και τον φόβο που νιώθουν ορισμένοι άνθρωποι σχετικά με την υγεία τους, πιθανές ασθένειες ή ιατρικές διαγνώσεις. Το άγχος υγείας αναφέρεται στον υπερβολικό φόβο ή την ανησυχία που αναπτύσσεται σχετικά με την υγεία του ατόμου. Οι άνθρωποι που βιώνουν άγχος υγείας αντιλαμβάνονται υπερβολικά συμπτώματα, που τα ερμηνεύουν ως ένδειξη σοβαρής ασθένειας ή υγειονομικού προβλήματος. Οι σκέψεις αυτές μπορούν να τους προκαλέσουν έντονο άγχος και να τους αποτρέψουν από το να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα με ψυχραιμία. Το άγχος υγείας μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή λειτουργία και να οδηγήσει σε υπερβολική αναζήτηση ιατρικής περίθαλψης ή παρακολούθησης, παρά την έλλειψη αποδείξεων για πραγματικό πρόβλημα υγείας.

Η αρρωστοφοβία αποτελεί μια μορφή άγχους υγείας και αφορά τον υπερβολικό και αδικαιολόγητο φόβο των ασθενειών ή του να πάθουμε κάτι σοβαρό. Η αρρωστοφοβία, γνωστή και ως νοσοφοβία ή πάθος υγείας, είναι μια μορφή άγχους υγείας όπου ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται με υπερβολικό τρόπο το φόβο της ασθένειας ή του να πάθει κάτι σοβαρό υγειονομικά. Οι άνθρωποι με αρρωστοφοβία μπορεί να είναι συνεχώς απασχολημένοι με τις πιθανότητες της ασθένειας και να αναζητούν συνεχώς σημάδια ασθένειας στον εαυτό τους ή στους άλλους. Αυτό μπορεί να τους οδηγήσει σε υπερβολικές ιατρικές εξετάσεις και να δυσκολεύει την απόλαυση της ζωής, εξαιτίας του συνεχούς φόβου της αρρώστιας.

Η αρρωστοφοβία και η υποχονδρίαση είναι περίπου ταυτόσημες έννοιες όμως έχουν μια σημαντική διαφορά. Κάποιος με υποχονδρίαση μπορεί να ανησυχεί ότι μικρά συμπτώματα, όπως ο πονόλαιμος ή ο πονοκέφαλος, είναι σημάδι κάτι σοβαρού, ενώ κάποιος ασθενοφοβικός μπορεί να μην έχει σωματικά συμπτώματα, αλλά να συνεχίζει να ανησυχεί ότι έχει (ή πρόκειται να έχει) μια συγκεκριμένη, σοβαρή ιατρική κατάσταση. Για παράδειγμα, κάποιος υποχόνδριος άνθρωπος μπορεί να ανησυχεί ότι ο πονοκέφαλος του είναι σύμπτωμα όγκου, ενώ κάποιος με αρρωστοφοβία μπορεί να ανησυχεί συνεχώς για την εμφάνιση όγκου στον εγκέφαλο, ακόμη και αν δεν έχει συμπτώματα.

Τα άτομα με υποχονδρίαση είναι επίσης πιο πιθανό να απευθυνθούν σε αγαπημένα πρόσωπα ή παρόχους υγειονομικής περίθαλψης για εξετάσεις και υποστήριξη ενώ οι αρρωστοφοβικοί μπορεί να είναι πιο πιθανό να αποφύγουν να σκεφτούν και να εξεταστούν για την κατάσταση που τους αγχώνει.

Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε τα συμπτώματα και τις επιπτώσεις του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας στην καθημερινή ζωή των ατόμων. Θα αναλύσουμε τις πιθανές αιτίες που συντελούν στην ανάπτυξη αυτών των διαταραχών και θα εξετάσουμε πώς μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει το άγχος υγείας και την αρρωστοφοβία. Τέλος, θα αναφερθούμε στη σημασία της επιδίωξης επαγγελματικής βοήθειας και θεραπείας για την αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών, προκειμένου να επιτευχθεί ένας υγιής και ισορροπημένος τρόπος ζωής.

Αίτια άγχους υγείας/ αρρωστοφοβίας 

Οι αιτίες του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας είναι συνήθως πολυπαραγοντικές, συνδυάζοντας γενετικούς, βιολογικούς, περιβαλλοντικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Ορισμένοι από αυτούς τους παράγοντες περιλαμβάνουν:

• Γενετικοί παράγοντες: Υπάρχει κάποια επιδημιολογική ένδειξη για την ύπαρξη κληρονομικού στοιχείου στο άγχος υγείας και την αρρωστοφοβία. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό σε αυτές τις διαταραχές ενδέχεται να είναι περισσότερο ευάλωτα.
• Παρελθοντικές εμπειρίες: Άτομα που έχουν βιώσει σοβαρές ασθένειες είτε στον εαυτό τους είτε σε κάποιον που αγαπούν, μπορεί να αναπτύξουν άγχος υγείας ή αρρωστοφοβία. Η έκθεση σε δυσάρεστες ιατρικές εμπειρίες ή η παρατήρηση ασθενών σε ιατρικό περιβάλλον μπορεί να ενισχύσει τις φοβικές αντιδράσεις.
• Προσωπικότητα και τρόπος αντίληψης: Άτομα που είναι πιο ευάλωτα στο άγχος ή έχουν τάσεις που επικεντρώνονται στην υγεία τους και τη νόσο μπορεί να αναπτύξουν αρρωστοφοβία. Οι τάσεις της ανησυχίας και οι επικρατούσες πεποιθήσεις επίσης παίζουν σημαντικό ρόλο.
• Κοινωνικοί παράγοντες: Κάποιες κοινωνικές πιέσεις ή δυσκολίες, όπως η απώλεια αγαπημένου ανθρώπου, οικονομικές ανησυχίες ή κοινωνική απομόνωση, μπορεί να συμβάλουν στην εμφάνιση του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας.
• Μέσα μαζικής ενημέρωσης: Η υπερβολική έκθεση σε αρνητικές ειδήσεις ή πληροφορίες σχετικά με ασθένειες μπορεί να ενισχύσει τον φόβο για την υγεία και να προκαλέσει ανησυχία.

Οι ακριβείς αιτίες του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Σε κάθε περίπτωση, η κατανόηση των παραγόντων που προκαλούν και επηρεάζουν αυτές τις καταστάσεις είναι σημαντική για την κατανόηση και την αντιμετώπισή τους με επιτυχία. 

Συμπτώματα άγχους υγείας/ αρρωστοφοβίας 

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΆΓΧΟΥΣ ΥΓΕΙΑΣ:

• Φυσικά συμπτώματα:

1. Επίμονος κοιλιακός πόνος ή δυσπεψία.
2. Κεφαλαλγίες και πονοκέφαλοι.
3. Συχνές εκδηλώσεις αυξημένου καρδιακού παλμού.
4. Σύγκριση αναπνοής, αίσθηση πνιγμού ή δύσπνοια.
5. Κατακράτηση υγρών (π.χ. ιδρώτας, ούρηση).
6. Μυϊκή τάση, κράμπες ή αδυναμία.

• Συμπεριφορικά συμπτώματα:

1. Υπερβολική ανησυχία και νευρικότητα.
2. Παρατεταμένος έλεγχος του σώματος για πιθανά συμπτώματα.
3. Συχνές επισκέψεις σε ιατρικούς ειδικούς χωρίς συγκεκριμένο λόγο.
4. Αποφυγή καταστάσεων που φοβίζουν (π.χ. νοσοκομεία, ασθενείς).

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΑΡΡΩΣΤΟΦΟΒΙΑΣ:

• Φυσικά συμπτώματα:

1. Συχνές και έντονες αισθήσεις ανησυχίας και φόβου για ασθένειες.
2. Αυξημένος καρδιακός παλμός, τρεμόπαιγμα και εφίππια.
3. Εφιαλτικά όνειρα ή διαταραχές ύπνου.
4. Εφιδρώσεις, κρυολογήματα ή θερμότητα.
5. Δυσκολία στην κατάποση τροφής ή ξηροστομία.

• Συμπεριφορικά συμπτώματα:

1. Συνεχής αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με ασθένειες.
2. Αποφυγή ιατρικών εξετάσεων ή επισκέψεων σε γιατρούς.
3. Εξαιρετική προσοχή σε απλά συμπτώματα, τα οποία ερμηνεύονται ως σημάδια ασθένειας.
4. Αποφυγή επικοινωνίας με άτομα που φαίνονται ασθενή.

• Απομόνωση και αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων.

Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την καθημερινή ζωή των ατόμων, προκαλώντας δυσλειτουργία στις εργασίες τους, διαταραχές στον ύπνο, περιορισμό στις κοινωνικές σχέσεις και γενική απόσυρση από τις καθημερινές δραστηριότητες. Η δυσκολία αντιμετώπισης των συμπτωμάτων αυτών μπορεί να οδηγήσει τα άτομα να αναζητήσουν βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας για την αντιμετώπιση και την αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών.

Επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου

Το άγχος υγείας και η αρρωστοφοβία μπορούν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή των ατόμων που τα βιώνουν. Οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να επηρεάσουν την ψυχολογία, τις σχέσεις, την ακαδημαϊκή ή επαγγελματική απόδοση και την ολική ποιότητα ζωής του ατόμου. Ορισμένες από τις επιπτώσεις συμπεριλαμβάνουν:

1. Ψυχολογικές επιπτώσεις: Το άγχος υγείας και η αρρωστοφοβία μπορούν να προκαλέσουν συνεχές άγχος και ανησυχία, οδηγώντας σε αϋπνίες, συγκεντρωτικές δυσκολίες και αναπτύσσοντας άγχος πανικού. Οι πληγές του άγχους μπορούν να παρεμποδίσουν την ικανότητα του ατόμου να απολαμβάνει τη ζωή και να εμπλακεί σε κοινωνικές δραστηριότητες.
2. Κοινωνικές επιπτώσεις: Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν άγχος υγείας και αρρωστοφοβία μπορεί να απομονώνονται και να αποφεύγουν κοινωνικές δραστηριότητες. Ο φόβος της μετάδοσης ασθενειών ή η ανησυχία για τον εαυτό τους μπορεί να τους κρατάει μακριά από τους φίλους, την οικογένεια ή τους συναδέλφους.
3. Επιδείνωση της υγείας: Η συνεχής έκθεση στο άγχος και την ανησυχία μπορεί να έχει φυσιολογικές επιπτώσεις στην υγεία του ατόμου. Υπερβολικό άγχος μπορεί να προκαλέσει προβλήματα με τον ύπνο, την πέψη, την ανοσολογική αντίδραση και να αυξήσει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα.
4. Επιπτώσεις στην επαγγελματική και ακαδημαϊκή απόδοση: Το άγχος υγείας και η αρρωστοφοβία μπορούν να προκαλέσουν δυσκολίες στη συγκέντρωση και την απόδοση στον εργασιακό χώρο ή στις σχολικές/ακαδημαϊκές υποχρεώσεις.
5. Οικονομικές επιπτώσεις: Οι συνεχείς ιατρικές εξετάσεις και η αποφυγή καταστάσεων που ενδέχεται να προκαλέσουν άγχος μπορούν να έχουν οικονομικές επιπτώσεις, όπως αυξημένοι ιατρικοί λογαριασμοί.

Αντιμετώπιση και Θεραπεία για το Άγχος Υγείας και την Αρρωστοφοβία:

• Ψυχοθεραπεία: Η ψυχοθεραπεία είναι μια διαδικασία συζήτησης και ανατροφοδότησης με εξειδικευμένο ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, οι ασθενείς μπορούν να εξερευνήσουν τις ανησυχίες τους, να αναγνωρίσουν αναλύσουν τις πιθανές αιτίες τους και να αναπτύξουν στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους.
• Φαρμακευτική Αγωγή: Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γιατροί μπορούν να προτείνουν φαρμακευτική αγωγή για τη διαχείριση του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας. Αντικαταθλιπτικά και αντιαγχογόνα φάρμακα είναι συνήθως τα πιο συνηθισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται.
• Θεραπεία Έκθεσης: Η θεραπεία έκθεσης αποτελεί μια αποτελεσματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των φόβων και των ανησυχιών που σχετίζονται με το άγχος υγείας και την αρρωστοφοβία. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, οι ασθενείς εκτίθενται σε βαθμιαία αυξανόμενες καταστάσεις που φοβίζουν, ώστε να μάθουν να αντιμετωπίζουν το άγχος και τους φόβους τους.
• Συμβουλευτική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Η CBT επικεντρώνεται στην αλλαγή αρνητικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών που συνδέονται με το άγχος υγείας και την αρρωστοφοβία. Οι ασθενείς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις σκέψεις τους και να τις αντικαθιστούν με πιο ρεαλιστικές και θετικές σκέψεις.
• Εκπαίδευση: Η εκπαίδευση για το άγχος υγείας και την αρρωστοφοβία μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να κατανοήσουν καλύτερα τις διαταραχές και να αναγνωρίσουν τις πιθανές αιτίες και τους τρόπους αντιμετώπισης τους.

Αυτές οι προσεγγίσεις μπορούν να συνδυαστούν ή να χρησιμοποιηθούν χωριστά, ανάλογα με τις ανάγκες και τη σοβαρότητα της κατάστασης. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αναπτύξουν τις καλύτερες δυνατές στρατηγικές για την αντιμετώπιση του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους.

Συνοψίζοντας

Το άρθρο παρουσιάζει το θέμα του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας, δύο συνδεδεμένες καταστάσεις που επηρεάζουν την ψυχολογία και τη συμπεριφορά των ατόμων. Το άγχος υγείας αναφέρεται στον υπερβολικό φόβο για την υγεία, ενώ η αρρωστοφοβία είναι η μορφή του άγχους υγείας που επικεντρώνεται στον φόβο της ασθένειας ή της πιθανότητας να πάθει κάποιον σοβαρό προβληματισμό.

Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν φυσικά και συμπεριφορικά σημεία, όπως επίμονες ανησυχίες για την υγεία, αυξημένο καρδιακό παλμό, πείνα, αποφυγή ιατρικών εξετάσεων και παρατεταμένη ένταση.

Η αντιμετώπιση και θεραπεία του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας περιλαμβάνει ποικίλες προσεγγίσεις. Η ψυχοθεραπεία, η φαρμακευτική αγωγή, η θεραπεία έκθεσης, η CBT και η εκπαίδευση είναι μερικές από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αναπτύξουν αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης της ανησυχίας και των φόβων τους.

Η αντιμετώπιση του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας είναι κρίσιμη για την ανακούφιση από τον υπερβολικό φόβο και την ανησυχία που μπορούν να παρεμποδίζουν την καθημερινή λειτουργία και να οδηγήσουν σε απομόνωση και περιορισμό της ποιότητας ζωής. Η άγνοια και η μη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων μπορούν να οδηγήσουν σε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία.

Κάποιες μέθοδοι για την αποτελεσματική διαχείριση της ανησυχίας για την υγεία περιλαμβάνουν την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της παρακολούθησης της υγείας και της υπερβολικής ανησυχίας, την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων με επαγγελματία βοήθεια, την αύξηση των χαλαρωτικών δραστηριοτήτων (π.χ. γιόγκα, μεσογειακή διατροφή) και την υποστήριξη από ομάδες υποστήριξης ή αγαπημένα πρόσωπα.

Συνολικά, η αντιμετώπιση του άγχους υγείας και της αρρωστοφοβίας είναι δυνατή και μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής και την ψυχική ευημερία των ατόμων που τα βιώνουν. Η επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ της προσοχής στην υγεία και της υγιούς αντιμετώπισης της ανησυχίας αποτελεί κλειδί για την αποτελεσματική διαχείριση αυτών των καταστάσεων.

Βιβλιογραφία

1. Scarella Timothy M., Boland Robert J., Barsky Arthur J. (2019). Illness Anxiety Disorder. Psychosomatic Medicine, 81(5), 398–407.
2. Αριστοτέλης Β. Άγχος υγείας – αρρωστοφοβία, υποχονδρίαση, υποχονδριος. Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής. Ψ-Therapia.gr. 2017.
3. Αλεξάνδρα Κ. «Αρρωστοφοβία», αυτός ο αόρατος εχθρός. Ψυχολόγος Υγείας. HUFFPOST. 2020.