Νόσος Alzheimer (Αλτσχάιμερ): Σταδιοποίηση – Αντιμετώπιση

Μαρία – Ελένη Κυριακού

Εννοιολογικός προσδιορισμός

Η νόσος του Alzheimer (Αλτσχάιμερ) είναι ένας τύπος άνοιας που εγκαθίσταται βαθμιαία και χαρακτηρίζεται από μη αναστρέψιμη έκπτωση των νοητικών λειτουργιών δηλαδή επηρεάζει την μνήμη, τον προσανατολισμό, την ομιλία, τις πράξεις, την κρίση και την συνείδηση. Εμφανίζεται στην τρίτη ηλικία, καθώς ευθύνεται για το 70% των περιπτώσεων άνοιας στα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Αν διαγνωσθεί νωρίτερα ονομάζεται πρώιμη άνοια τύπου Alzheimer. 

Επίπτωση και Επιπολασμός

Η νόσος του Alzheimer προσβάλλει περίπου 5.3 εκατομμύρια ανθρώπους στις Ηνωμένες Πολιτείες και ο αριθμός αυτός αναμένεται ότι μέχρι το 2050 θα πλησιάζει τα 18 εκατομμύρια. Εμφανίζεται στο 32% – 47% των ατόμων άνω των 80 ετών. Η επίπτωση της στην ηλικία των 65 ετών είναι 1 ανά 200 ανθρώπους ενώ στην ηλικία των 80 ετών είναι 1 περιστατικό ανά 10 ανθρώπους ανά έτος. Προσβάλλει ακόμη, σχεδόν σε διπλάσιο ποσοστό τον γυναικείο πληθυσμό παρά τον ανδρικό. Η νόσος είναι η έκτη αίτια θανάτου στις ΗΠΑ.

Αιτιολογικοί Παράγοντες

Αν και η νόσος του Alzheimer έχει πολυάριθμα αίτια, κανένα όμως δεν έχει προσδιοριστεί πλήρως, ωστόσο φαίνεται ότι πολλαπλοί παράγοντες αλληλεπιδρούν για την εκδήλωση της. Για την εμφάνισή της έχουν ενοχοποιηθεί γενετικοί παράγοντες που σχετίζονται με μεταλλάξεις σε γονίδια όπως το γονίδιο APP στο χρωμόσωμα 21, το γονίδιο PS1 στο χρωμόσωμα 14 και το γονίδιο PS2 στο χρωμόσωμα 1. Το γονίδιο ApoE στο χρωμόσωμα 19 συνδέεται με την ανάπτυξη της όψιμης νόσου του Alzheimer και με τη ελάττωση της ηλικίας εμφάνισης. Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως είναι η ηλικία, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, οι φλεγμονώδεις παράγοντες, το οξειδωτικό στρες, οι ημικρανίες και οι μειωμένες προσλήψεις μεταλλικών ιόντων όπως του χαλκού και του ψευδαργύρου, έχουν επιπλέον εκτιμηθεί για την εμφάνιση της νόσου.

Στάδια και Κλινική εικόνα

Η νόσος ταξινομείται σε επτά φάσεις ανάλογα με τις εκδηλώσεις του ασθενούς και τις λειτουργικές του ικανότητες. Η εξέλιξή της όμως διαφέρει από άτομο σε άτομο και μπορεί να μην ακολουθούν ακριβώς με την σειρά τα παρακάτω στάδια.

Στάδιο 1: Χωρίς γνωστικές διαταραχές

Δεν παρατηρούνται προβλήματα μνήμης ούτε αναγνωρίζονται από τρίτους.

Στάδιο 2: Πολύ ήπια γνωστική έκπτωση

Τα άτομα εκδηλώνουν κενά μνήμης όπως ξεχνούν ονόματα του οικείου τους περιβάλλοντος ή χάνουν τα καθημερινά τους αντικείμενα (κλειδιά, γυαλιά, πορτοφόλι). Οι διαταραχές δεν είναι εμφανείς στους οικείους τους ούτε διαπιστώνονται κατά την κλινική εξέταση.

Στάδιο 3: Ήπια γνωστική έκπτωση

Η νόσος διαγιγνώσκεται στο αρχικό αυτό στάδιο στην πλειοψηφία της αλλά όχι σε όλους τους ασθενείς. Τα οικεία πρόσωπα αρχίζουν να συνειδητοποιούν τα συμπτώματα, τα οποία διαγιγνώσκονται και στην ιατρική εξέταση. Οι ασθενείς δυσκολεύονται να θυμηθούν ονόματα και λέξεις, να συγκρατήσουν πληροφορίες, χάνουν αντικείμενα ή τα τοποθετούν σε λάθος θέση, υπάρχει μειωμένη απόδοση στην εργασία και παρουσιάζουν προβλήματα στις κοινωνικές συναναστροφές. 

Στάδιο 4: Μέτρια γνωστική έκπτωση

Σε αυτή την φάση, οι ασθενείς δυσκολεύονται να θυμηθούν πρόσφατα γεγονότα, αδυνατούν να επιτελέσουν απλούς μαθηματικούς υπολογισμούς και να πραγματοποιήσουν σύμπλοκο ενεργειών όπως να κάνουν ψώνια ή να μαγειρέψουν ενώ τα άτομα αποσύρονται από τις κοινωνικές τους συναναστροφές.

Στάδιο 5: Μέτρια σοβαρή γνωστική έκπτωση 

Εντοπίζεται απώλεια μνήμης και έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών. Οι ασθενείς χρειάζονται βοήθεια σε καθημερινές δραστηριότητες ωστόσο παραμένουν ανεξάρτητοι στην σίτιση και στην ανάγκη τους για την χρήση της τουαλέτας. Σε αυτό το στάδιο, οι ασθενείς μπορούν να θυμούνται το όνομα τους καθώς και των μελών της οικογένειάς τους αλλά, δεν θυμούνται την διεύθυνση της κατοικίας τους, το τηλέφωνό τους και υπάρχει μία γενικευμένη νοητική σύγχυση όσον αφορά στον τόπο και τον χρόνο καθώς δεν έχουν συνείδηση της ημέρας ή της εποχής. 

Στάδιο 6: Σοβαρή γνωστική έκπτωση

Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η επιδεινούμενη μνήμη, η εμφάνιση διαταραχών προσωπικότητας και η ανάγκη για βοήθεια στις καθημερινές δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα, οι ασθενείς δε μπορούν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους πρόσφατες εμπειρίες και γεγονότα δηλαδή θυμούνται ακόμη το όνομά τους, αλλά όχι τις προσωπικές τους πληροφορίες, ούτε τα ονόματα των οικείων τους. Έχουν ανάγκη από βοήθεια στις λεπτομέρειες των δραστηριοτήτων (π.χ. στο ντύσιμο, στην τουαλέτα) και εμφανίζουν ακράτεια ούρων και κοπράνων. Δεν έχουν φυσιολογικό κύκλο του ύπνου καθώς αφυπνίζονται, περιφέρονται και εξαφανίζονται από την οικεία τους. 

Στάδιο 7: Πολύ σοβαρή γνωστική έκπτωση

Αυτό είναι το τελευταίο στάδιο. Οι ασθενείς δεν ανταποκρίνονται στο περιβάλλον, υπάρχει ανικανότητα ομιλίας και ελέγχου των κινήσεων. Χρειάζονται συνεχή φροντίδα στην σίτιση, στην τουαλέτα και στην μετακίνηση καθώς δεν μπορούν να περπατήσουν χωρίς βοήθεια. Οι ασθενείς μπορεί να έχουν υποθρεψία και αφυδάτωση ως αποτέλεσμα της απώλειας των νευρώνων. Οι λοιμώξεις μπορεί να οδηγήσουν σε σήψη. Ο θάνατος επέρχεται ως συνέπεια πολλών αιτιών.

Επιπλοκές

• Έλκη κατάκλισης που σχετίζονται με την ακινησία στα τελικά στάδια.
• Πτώσεις και κατάγματα οστών
• Απώλεια της ικανότητα αλληλεπίδρασης
• Υποσιτισμός και αφυδάτωση
• Ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, άγχος και επιθετικότητα.

Διάγνωση

Δεν υπάρχει ειδική διαγνωστική εξέταση για την νόσο του Alzheimer. Η μόνη μέθοδος διάγνωσης είναι η βιοψία εγκεφαλικού ιστού που συμβαίνει μετά θάνατον με νεκροτομική εξέταση για την απόλυτη επιβεβαίωση της νόσου. Ο γενετικός έλεγχος για απολιποπρωτεΐνη Ε είναι ιδιαίτερα χρήσιμος για την υποψία της νόσου ενώ, ο εργαστηριακός έλεγχος αποκλείει άλλες αιτίες. Η αξονική τομογραφία εντοπίζει τις γεροντικές πλάκες. Η μαγνητική τομογραφία θα αποκλείσει άλλες παθήσεις ενώ το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα υποδεικνύει το προχωρημένο στάδιο άνοιας και την μείωση του μεγέθους του ιππόκαμπου.

Παράγοντες κινδύνου

• Η ηλικία. Όσο αυξάνεται, τόσο μεγαλώνει η πιθανότητα εκδήλωσης της νόσου. 
• Η κληρονομικότητα. Αν ένας συγγενής πρώτου βαθμού διαγνωστεί με νόσο του Alzheimer, τότε υπάρχει ελαφρά αυξημένη πιθανότητα.
• Το φύλο. Η νόσος εμφανίζεται σχετικά συχνότερα στις γυναίκες.
• Η αρτηριακή υπέρταση, η αυξημένη χοληστερίνη και ο σακχαρώδης διαβήτης, εκτός από τα καρδιολογικά νοσήματα, αυξάνουν και τις πιθανότητες για νόσο Alzheimer.

Θεραπεία 

Φαρμακευτικές Παρεμβάσεις

Δεν υπάρχει θεραπεία για την νόσο του Alzheimer αλλά υπάρχουν φαρμακευτικές αγωγές που επιβραδύνουν τα στάδια της νόσου όπως είναι οι αναστολείς της χολινεστεράσης και η μεμαντίνη. Οι αναστολείς χολινεστερασών επιτρέπουν στα άτομα με άνοια να παραμείνουν λειτουργικοί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, να διατηρούν κοινωνικές δεξιότητες και να απολαμβάνουν καλή ποιότητα ζωής μαζί με την οικογένειά τους, ιδίως εάν χορηγηθούν από τα αρχικά στάδια της νόσου. Η μεμαντίνη διαθέτει επίσης ανάλογη δράση με τους αναστολείς της χολινεστεράσης μόνο που είναι αποτελεσματική σε μέτριας έως σοβαρή μορφή της νόσου του Alzheimer.

Μη – Φαρμακευτικές Παρεμβάσεις

• Χουπερζίνη Α, είναι ένα κινέζικο φάρμακο, το οποίο δρα ως αναστολέας της ακετυλοχολινεστεράσης.
• Συνένζυμο Q10 ένα αντιοξειδωτικό που υπάρχει φυσιολογικά στον οργανισμό.
• Συμπληρώματα διατροφής όπως ο ψευδάργυρος, το σελήνιο, η βιταμίνη B12, C, Ε και το φυλλικό οξύ.
• Μεσογειακή διατροφή και τακτική σωματική άσκηση.
• Ήπια κατανάλωση αλκοόλης και διακοπή καπνίσματος.
• Θεραπείες με μασάζ, την τέχνη, τη μουσική, τους ήχους και τον χορό.

Βιβλιογραφία

Αναστασιάδου Β, Νάκα Ο, Παντελίδου-Παπαδοπούλου Ο, Σακελλάρη Δ, Τοπίτσογλου Β, Τορτοπίδης Δ(2015). Διαχείριση σύνθετων καταστάσεων στα πλαίσια της γηριατρικής οδοντιατρικής . Ολοκληρωμένη οδοντιατρική περίθαλψη στον ηλικιωμένο ασθενή. Έκδοση Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, 272 – 279.

Παπαθεοδωρόπουλος Κ(2015). Έννοιες στην Επιστήμη της Μνήμης: Σύντομη Ανάλυση Εννοιών, Φαινομένων και Μηχανισμών. Έκδοση Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, 220 – 224.

Χαράτση – Γιωτάκη Ε(2014). Σύγχρονη Εσωτερική Παθολογία. 2η Έκδοση. Εκδόσεις Ιδιωτική, Ιωάννινα, 608 – 610.

Benjamin I.J, Griggs R.C, Wing E.J, Fitz J.G(2018). Andreoli & Carpenter’s Cecil Βασική Παθολογία. 6η Ελληνική Έκδοση. Επιμέλεια: ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Δ. et al. Εκδόσεις Broken Hill Publishers LTD, Λευκωσία, 892 – 893.

LeMone P, Burke K, Bauldoff G(2014). Παθολογική-Χειρουργική Νοσηλευτική Κριτική Σκέψη Κατά τη Φροντίδα του Ασθενούς. Τόμος Β, 5η Έκδοση. Επιμέλεια: ΠΑΝΑΝΟΥΔΑΚΗ – ΜΠΡΟΚΑΛΑΚΗ Η. Ιατρικές Εκδόσεις Λαγός Δημήτριος, Αθήνα, 1800 – 1803.