Πως μπορώ να βοηθήσω ένα άτομο με διατροφική διαταραχή

Μαρία Παπουτσάκη 

Πιθανότατα, οι περισσότεροι αναγνώστες του παρόντος άρθρου έχουν ακούσει πολλές φορές για την ύπαρξη διατροφικών διαταραχών και τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζουν τα άτομα που τις αντιμετωπίζουν. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, και ειδικά με την εκδήλωση της πανδημίας του COVID-19 και την παραμονή στο σπίτι, βρίσκονται σε έξαρση. Διαιτολόγοι, ψυχίατροι, ψυχολόγοι και νοσηλευτές δίνουν μάχη να βοηθήσουν τους ασθενείς να ξεπεράσουν τις διατροφικές διαταραχές και να αποκτήσουν μία υγιή σχέση με το φαγητό και την εικόνα του σώματός τους. Οι φίλοι και η οικογένεια χρειάζεται να αποτελούν μία θεραπευτική ομάδα ‘συμμαχίας’ και όχι αυστηρό κριτή του ασθενή. Παρακάτω θα αναλύσουμε πως μπορούμε να εντοπίσουμε εάν κάποιο άτομο του περιβάλλοντός μας πάσχει από νευρική ανορεξία ή βουλιμία και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να το βοηθήσουμε να την καταπολεμήσει. 

Η νευρική ανορεξία είναι η εκούσια μείωση της πρόσληψης τροφής παρόλο που υπάρχει το αίσθημα της πείνας (1). Χαρακτηρίζεται από άρνηση διατήρησης του σωματικού βάρους κοντά στο φυσιολογικό για την ηλικία, το ύψος, το στάδιο ανάπτυξης και τη σωματική υγεία επίπεδο, τον έντονο φόβο για την αύξηση του βάρους ή την πάχυνση ακόμη και σε άτομα που έχουν βάρος κάτω από το φυσιολογικό και διαταραγμένη εικόνα σώματος (2). Η ψυχογενής βουλιμία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ποσότητα της τροφής που καταναλώνεται είναι εξαιρετικά μεγάλη και μπορεί να υπερβεί τις 10.000 θερμίδες. Το συναίσθημα που συνοδεύει ένα υπερφαγικό επεισόδιο είναι αυτό της πλήρους αποτυχίας και της ενοχής. Το αποτέλεσμα είναι η υιοθέτηση αντισταθμιστικών συμπεριφορών, όπως ο αυτοπροκαλούμενος εμετός, η κατάχρηση καθαρκτικών φαρμάκων και διουρητικών καθώς και η αποχή από το φαγητό και η υπερβολική άσκηση (3). 

Σύμφωνα με το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών διαταραχών (2017), στην Ελλάδα νοσεί το 0,6-1% από νευρική ανορεξία και το 2,5-5% από βουλιμία (4).

Προκειμένου να καταλάβουμε εάν ένα άτομο πάσχει από νευρική ανορεξία θα πρέπει να εντοπίσουμε πολλά από τα παρακάτω σημάδια (5):

• Σημαντική απώλεια βάρους, έντονος φόβος απόκτησης βάρους και ανησυχία για την εικόνα του σώματος
• Διακοπή ή καθυστέρηση της έμμηνου ρύσης στις γυναίκες
• Έντονη κριτική για το βάρος και το σώμα των άλλων
• Καταμέτρηση των θερμίδων
• Υπερβολική άσκηση
• Μείωση της γκάμας τροφίμων που καταναλώνονται
• Σκέψεις που περιστρέφονται συνεχώς γύρω από την τροφή και το σώμα
• Συνεχής εκνευρισμός και άγχος
• Σύγκριση της τροφής που καταναλώνει και του σχήματος του σώματος του με άλλους 

Η ψυχογενής βουλιμία είναι μία πολύ κρυφή ασθένεια και δεν γίνεται τις περισσότερες φορές αντιληπτή από στενό περιβάλλον. Για την ψυχογενή βουλιμία τα σημάδια που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου είναι (6):

• Υπερβολική κατανάλωση τροφής χωρίς αύξηση ή με διακυμάνσεις στο βάρος
• Κρύψιμο φαγητού 
• Επίσκεψη στη τουαλέτα αμέσως μετά από ένα γεύμα
• Συνεχής εκνευρισμός, άγχος, θυμός και ευερεθιστότητα
• Συσκευασίες καθαρκτικών και διουρητικών

Συνήθως τα άτομα με διατροφικές διαταραχές δεν έχουν επίγνωση της κατάστασης τους. Σύμφωνα με το BEAT Eating Disorders, εάν ανησυχείτε για κάποιον τότε είναι σημαντικό να τον ενθαρρύνετε ώστε να αναζητήσει θεραπεία όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Πριν μιλήσετε με τον άνθρωπό σας, ενημερωθείτε σε βάθος για τη διατροφική διαταραχή που υποπτεύεστε ότι αντιμετωπίζει και σκεφτείτε τι θέλετε να του πείτε. Επιλέξτε ένα ήσυχο μέρος, στο οποίο ο φίλος ή συγγενής σας αισθάνεται οικεία και ασφαλής. Αποφύγετε να κάνετε τη συζήτηση μαζί του κάποια στιγμή πριν ή μετά το γεύμα, καθώς και στιγμές που ο άνθρωπός σας αισθάνεται θυμωμένος. Αναφέρετε στον φίλο ή συγγενή σας τις συμπεριφορές που σας έχουν ανησυχήσει χωρίς, ωστόσο, να υπερβάλλετε καθώς το άτομο αυτό ενδέχεται να αισθανθεί ότι το παρακολουθείτε στενά. Σημαντικό είναι να μη τους επιτεθείτε, αλλά να δείξετε συμπόνια και κατανόηση. Είναι πολύ πιθανό να αισθανθούν θυμωμένοι και να είναι επιθετικοί μετά από αυτό που θα τους πείτε, ωστόσο, χρειάζεται να διατηρήσετε την υπομονή σας και να μην θυμώσετε μαζί τους ως απάντηση στον δικό τους θυμό. Εάν αναγνωρίσουν ότι χρειάζονται βοήθεια ενθαρρύνετέ τους να την αναζητήσουν άμεσα και προσφερθείτε να τους συνοδεύσετε σε κάποιον ειδικό διαιτολόγο-διατροφολόγο και σε ψυχίατρο ή ψυχολόγο. Εάν προσπαθήσουν να σας πείσουν ότι είναι υγιείς, μη παραδώσετε τα όπλα, καθώς και οι ίδιοι μπορεί να μην έχουν πραγματική επίγνωση της υγείας τους. Η σιωπή δεν είναι η λύση. Φροντίστε να τους πλησιάσετε ξανά και δώστε τους περισσότερες πληροφορίες για τη διατροφική διαταραχή που μπορεί να αντιμετωπίζουν. 

Σε δεύτερο στάδιο, καταλυτικός είναι ο ρόλος της οικογένειας και των φίλων κατά τη διάρκεια της θεραπείας ανάρρωσης από μία διατροφική διαταραχή. 

Συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά τα γεύματα, βεβαιωθείτε ότι ο άνθρωπός σας διαθέτει όλα τα υλικά για την προετοιμασία του γεύματός του, καθώς τυχόν αλλαγές της τελευταίας στιγμής, μπορούν να του προκαλέσουν άγχος. Εάν τρώτε μαζί, προγραμματίστε τι θα φάτε, ποια ώρα και ποιοι άλλοι θα παρευρίσκονται μαζί σας κατά τη διάρκεια του γεύματος. Επίσης, αν το αγαπημένο σας πρόσωπο δυσκολεύεται να πάει μόνος του να αγοράσει τα υλικά, μπορείτε να προσφερθείτε να πάτε μαζί του, να κάνετε τα ψώνια εσείς ή ακόμη και να του φτιάξετε τη λίστα. Η ηλεκτρονική παραγγελία από το σούπερ μάρκετ μπορεί να είναι πιο πρακτική. Μην προσθέσετε περισσότερο φαγητό, ούτε επιπλέον θερμίδες, για παράδειγμα μέσω προσθήκης ελαιόλαδου κρυφά κατά το μαγείρεμα, εάν είστε εσείς αυτός που φτιάχνει το γεύμα, καθώς το κλίμα εμπιστοσύνης που έχετε χτίσει θα διαλυθεί. Πολύ σημαντικό είναι να περιορίσουμε αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα που μπορεί να προκληθούν κατά τη διάρκεια του γεύματος. Πολύ πρακτικό θα ήταν να συζητάμε με τον φίλο ή συγγενή μας, να έχουμε μουσική ή να βάλουμε μία αγαπημένη ταινία. Προσπαθήστε να μην ανοίξετε συζήτηση για δίαιτες, τρόφιμα ή πως πάει η θεραπεία. Σε άτομα με περιοριστικές διατροφικές διαταραχές, όπως η ανορεξία, μπορεί να προκληθεί πόνος στο στομάχι ή δυσφορία. Στη περίπτωση αυτή, δε χρειάζεται να πιέσουμε το πρόσωπό μας να συνεχίσει το γεύμα του αλλά να το ενθαρρύνουμε να το ολοκληρώσει όταν αισθανθεί καλύτερα και όχι να το παραλείψει. Αποτρέψτε τον  από το ζύγισμα κατά τη διάρκεια της θεραπείας του. Υπεύθυνοι για την παρακολούθηση του σωματικού βάρους είναι ο διαιτολόγος-διατροφολόγος και η ιατρική ομάδα. 

Συχνό φαινόμενο είναι τα άτομα με διατροφικές διαταραχές να απομονώνονται κοινωνικά και γι’ αυτό χρειάζεται να τους βοηθήσετε να συνειδητοποιήσουν ότι είναι αποδεκτοί. Μπορείτε να ενθαρρύνετε τους φίλους ή συγγενείς σας να ακολουθούν σε ομαδικές δραστηριότητες ενώ, κατά βάση, μπορείτε να οργανώσετε εκδηλώσεις που δεν περιστρέφονται γύρω από το φαγητό όπως μία βόλτα στη φύση ή βραδιά επιτραπέζιων παιχνιδιών. Παρακινείστε τους να επιστρέψουν στις δραστηριότητες που είχαν και απολάμβαναν πριν την εκδήλωση της διατροφικής διαταραχής. Σαφώς, σε περίπτωση που ασχολούνταν με τον αθλητισμό χρειάζεται να πάρετε πρώτα τη συμβουλή γιατρού. 

Τα συναισθηματικά ξεσπάσματα δεν είναι κάτι ασυνήθιστο κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης από διατροφικές διαταραχές με αποτέλεσμα να παρατηρείται επιθετικότητα και προσβλητικά σχόλια. Να θυμάστε ότι δεν μιλά ο άνθρωπός σας αλλά η διατροφική του διαταραχή. Προσπαθήστε να είστε υπομονετικός και να αντισταθείτε σε οποιαδήποτε παρόρμηση ανταποκρινόμενοι στο θυμό που σας προκάλεσε μία μη επιθυμητή αντίδρασή του. Καλύτερα να συζητήσετε με τον άνθρωπό σας όταν θα έχει πια ηρεμήσει διότι η εκτόνωση μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα. Υπενθυμίστε του ότι τον αγαπάτε και ότι νοιάζεστε για εκείνον, χωρίς να τον κατηγορήσετε για το πως αντέδρασε. Όταν το συζητήσετε αργότερα μαζί του δείξτε του ότι κατανοείτε τις δυσκολίες και τις ανησυχίες του. Βέβαια να θυμάστε ότι δεν έχουν το δικαίωμα να σας πληγώνουν, ακόμα κι αν βρίσκουν τα πράγματα δύσκολα. Όταν είναι ήρεμοι, να είστε ξεκάθαροι μαζί τους για το τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι από εσάς, και εξηγείστε τους ποια είναι τα όριά σας.  

Κλείνοντας, θα ήθελα να σας παραθέσω ένα απόσπασμα από την περιγραφή που έδωσε μία κοπέλα ηλικίας 17 ετών που βιώνει μία διατροφική διαταραχή προκειμένου να γίνει αντιληπτό πόσο δύσκολη μπορεί να καταστεί η καθημερινότητα του (1):

‘’ Όταν το βάρος μου έπεσε κάτω από 45 κιλά (ύψος: 1,72), οι γονείς μου άρχισαν να ανησυχούν. Η ζωή στο σπίτι έγινε πεδίο μάχης. Η μητέρα μου με κυνηγούσε συνέχεια με ένα πιάτο φαγητό και η αδελφή μου με ύφος καθηγητή πανεπιστημίου μου έλεγε ότι αν δεν φάω θα πεθάνω. Μου ήταν αδύνατο να σκεφτώ λογικά. Το μυαλό μου ήταν κολλημένο στο πως θα φάω λιγότερο. Έψαχνα κάθε μέρα το σώμα μου να δω αν έχω πάρει βάρος. Για ζύγισμα δε, δεν το συζητάμε, πάνω από 10 φορές την ημέρα. Η περίοδός μου σταμάτησε, εγώ είχα γίνει πετσί και κόκκαλο, αλλά το μυαλό μου δεν μπορούσε να δει την πραγματικότητα. Στα μάτια μου ήμουν υπέρβαρη και έπρεπε να χάσω κι άλλο βάρος. 

Για να ξεφύγω από την πίεση της οικογένειάς μου και να μην πάρω βάρος, άρχισα να κάνω διάφορα ΄κόλπα΄. Εμετό δεν έκανα, γιατί δεν άντεχα το αίσθημα της αηδίας που σου αφήνει. Μασούσα όμως το φαγητό και όταν δεν έβλεπαν, το έφτυνα σε μία χαρτοπετσέτα. Κάτω από το κρεβάτι μου είχα μία σακούλα με όλες τις χαρτοπετσέτες με μπουκιές που είχα καταφέρει να μη φάω. Τη σακούλα την άδειαζα με προσοχή όταν έλειπαν όλοι από το σπίτι ή όταν κοιμόντουσαν το βράδυ. Μια μέρα όμως τη βρήκε η μητέρα μου και έγινε χαμός. 

Από τότε. έτρωγα πάντα με παρακολούθηση. Λες και ήμουν βαρυποινίτης. Τότε ήταν που ξεκίνησα να παίρνω τα καθαρκτικά. Με αυτά ανακουφιζόμουν κάπως από τις ενοχές που είχα, αν με κατάφερναν να φάω παραπάνω. Επίσης, έκανα τακτικά γυμναστική. Είχα βάλει μάλιστα και αυστηρό πρόγραμμα: μία ώρα το πρωί και μία ώρα το βράδυ…’’

TrueMed-ForLivingMore

1 Γονιδάκης Φ., Βάρσου Ε. (2008), Ψυχογενής Ανορεξία: Αποφυλακισμένες κοπέλες και το μονοπάτι προς την έξοδο, Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ.

2 American Psychiatric Association (2013), Diagnostic and Statistical Manual (DSM) of mental disorders DSM-5: Washington, DC: American Psychiatric Association.

3 Palmer B. (2006), Διατροφικές διαταραχές και η αντιμετώπισή τους: Κλινικός οδηγός αξιολόγησης και θεραπείας, Αθήνα: Επιστημονικές Εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε.

4 Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών (2017), Ενδιαφέροντα στοιχεία πιλοτικής έρευνας, Προσπ. από https://www.hcfed.gr/endiaferonta-stichia-pilotikis-ere/ στις 18/12/2021.

5 Κέντρο Εκπαίδευσης και Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών, Νευρική Ανορεξία, Προσπ. από https://keadd.gr/wp-content/uploads/2021/01/%CE%9D%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%91%CE%BD%CE%BF%CF%81%CE%B5%CE%BE%CE%AF%CE%B1.pdf στις 19/12/2021.

6 Κέντρο Εκπαίδευσης και Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών, Νευρική Ανορεξία, Προσπ. από https://keadd.gr/wp-content/uploads/2021/01/%CE%9D%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%92%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%AF%CE%B1.pdf στις 19/12/2021.

7 ΒΕΑΤ: Eating disorders, Προσπ. από: https://www.beateatingdisorders.org.uk/get-information-and-support/support-someone-else/tips-for-supporting-somebody-with-an-eating-disorder/ στις 21/12/2021