Τι ορίζουμε ως σχιζοφρένεια

Αγγελικη Μαντζαρη

Σχιζοφρένεια ή ορθότερα σχiζoφρενία είναι μια νευροψυχιατρική νόσος που ανήκει στις ψυχωσικές διαταραχές. Έχει ποικιλόμορφη κλινική εικόνα με τους ασθενείς να παρουσιάζουν θετικά (παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς), αρνητικά (συναισθηματική επιπέδωση, αλογία, κατατονία, αβουλία και ανηδονία) ή μεικτά συμπτώματα. Αναλυτικότερα:

Θετικά χαρακτηριστικά:

Αλλαγές στη σκέψη και συναισθήματα που προστίθενται στις εμπειρίες του ασθενή, αυτό συμβαίνει κυρίως στην οξεία σχιζοφρένεια. Αρχικά παραισθήσεις, δηλαδή ο ασθενής έχει αισθητηριακές εμπειρίες απουσία εξωτερικών ερεθισμάτων. Ψευδαισθήσεις: αντιληπτικές ανωμαλίες , όταν δηλαδή ο ασθενής παρερμηνεύει πραγματικά εξωτερικά ερεθίσματα.  Τέλος, αυταπάτες: ψευδείς παραισθήσεις που διατηρούνται παρόλο που αντενδείκνυνται από την πραγματικότητα ή τα λογικά επιχειρήματα και δεν σχετίζονται με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Για παράδειγμα ο ασθενής επιμένει πως μπορεί να πετάξει. Θετικό χαρακτηριστικό της πάθησης αποτελεί επιπλέον η αποδιοργανωμένη σκέψη. Δηλαδή διαταραχή στη λογική σύνδεση μεταξύ των σκέψεων ή της ροής αυτών. Συνέπεια της αποδιοργανωμένης σκέψης είναι και η αποδιοργανωμένη ομιλία, μια συλλογή από ανωμαλίες ομιλίας που οδηγούν σε ασυνάρτητη ομιλία. Ως αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς ορίζεται η μη φυσιολογική κινητική συμπεριφορά, η ανεπαρκής και μη στοχευμένη συμπεριφορά (ανούσιες επαναλαμβανόμενες κινήσεις) με περίεργες συναισθηματικές αντιδράσεις (γέλιο ή χαμόγελο σε ακατάλληλες στιγμές). 

Αρνητικά χαρακτηριστικά:

Εμφανίζονται κυρίως στη χρόνια σχιζοφρένεια. Αδυναμία έκφρασης συναισθημάτων, απουσία ικανότητας έναρξης σκόπιμων δραστηριοτήτων, αλογία (μειωμένη σκέψη που εκδηλώνεται με μειωμένη απόδοση ομιλίας), αδυναμία του ασθενή να αισθανθεί ευχαρίστηση από οποιαδήποτε δραστηριότητα (ανηδονία ). Κατατονία είναι η μειωμένη αντιδραστικότητα στο περιβάλλον, κυμαίνεται από την αντίσταση σε οδηγίες έως τη διατήρηση μιας άκαμπτη, ακατάλληλης ή παράξενης στάσης έως την πλήρη έλλειψη λεκτικών και κινητικών αντιδράσεων (stupor, mutism). Τέλος συχνά εμφανίζεται απάθεια κατά την οποία ο ασθενής εκδηλώνει έλλειψη συναισθηματικής ανησυχίας σε πράγματα και καταστάσεις που η κοινωνία θεωρεί σημαντικά, όπως για παράδειγμα ένας θάνατος.

Υπάρχουν διάφοροι προδιαθεσικοί παράγοντες που όταν συνυπάρχουν με στρεσσογόνες καταστάσεις εμφανίζεται η νόσος . Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι γενετικοί , βιολογικοί και κοινωνικοί ή περιβαλλοντολογικοί. Τους γενετικούς παράγοντες υποστηρίζουν μελέτες σε οικογενειακό επίπεδο και σε μονοζυγωτικούς και διζυγωτικούς διδύμους . Η πιθανότητα εμφάνισης σχιζοφρένειας αυξάνεται όταν συγγενείς πρώτου βαθμού πάσχουν. Συγκεκριμένα παρατηρείται 10% αύξηση της πιθανότητας όταν ο ένας γονέας πάσχει και 40% όταν πάσχουν και οι δύο. 

Πρακτικά όμως τι είναι η σχιζοφρένεια; 

Είναι ανισορροπία στις χημικές ουσίες (πχ Ντοπαμίνη, Σεροτονίνη) οι οποίες διευκολύνουν την επικοινωνία των νευρώνων  στον εγκέφαλο. Η ανισορροπία αυτή οδηγεί το άτομο που πάσχει να ακούει, να βλέπει, να σκέφτεται ή ακόμα και να νιώθει καταστάσεις που δεν υφίστανται. 

Χαρακτηριστικά οι σχιζοφρενείς χρησιμοποιούν τη φράση “οι φωνές μου είπαν”. Οι ασθενείς στην αρχή της νόσου δεν προσδιορίζουν την πηγή των φωνών. Όσο όμως η ασθένεια δεν λαμβάνει αγωγή ο ασθενής βυθίζεται, ενδυναμώνει τις παραισθήσεις  και ‘πλάθει’ μια ιστορία προσωποποιώντας τις φωνές. Αυτό  οδηγεί σε παρανοϊκές σκέψεις και συμπεριφορές και ο ασθενής αρχίζει να αποτελεί κίνδυνο αρχικά για τον ίδιο του τον εαυτό και σπανιότερα τους γύρω του. Οι παραληρητικές ιδέες σε συνδυασμό με τις ακουστικές ψευδαισθήσεις (φωνές) αποτελούν συνήθης γνωρίσματα της νόσου.  

Η διάγνωση της σχιζοφρένειας γίνεται  από έμπειρους ψυχιάτρους οι οποίοι χρησιμοποιούν εξειδικευμένα τεστ , σε συνδυασμό με την κλινική εικόνα του ασθενή.  Το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5) όρισε ότι, για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, απαιτούνται δύο τουλάχιστον κριτήρια από τα ακόλουθα έξι. Το ένα εκ των δύο, πρέπει να ανήκει υποχρεωτικά στα πρώτα τρία της ομάδας Α (i,ii,iii) και να εμμένει επί αρκετό χρονικό διάστημα.

Κριτήρια Α.
i. Παραληρητικές ιδέες
ii. Ψευδαισθήσεις
iii. Αποδιοργανωμένος λόγος
iv. Αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά
v. Αρνητικά συμπτώματα
Κριτήριο Β. Έκπτωση της λειτουργικότητας
Κριτήριο Γ. Διάρκεια συμπτωμάτων πέραν των 6 μηνών
Κριτήριο Δ. Αποκλεισμός ύπαρξης σχιζοσυναισθηματικής, καταθλιπτικής ή διπολικής διαταραχής
Κριτήριο Ε. Αποκλεισμός επίδρασης λήψης ουσιών ή ύπαρξης σωματικής νόσου
Κριτήριο ΣΤ. Ιστορικό ύπαρξης διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής όπως αυτισμός
Βάσει της πορείας της νόσου ταξινομείται ως 1. Επεισοδιακή με ή χωρίς υπολειμματικά συμπτώματα μεταξύ των επεισοδίων 2. Συνεχής, με συμπτώματα σε όλη την διάρκεια της παρακολούθησης και 3. Μοναδικό επεισόδιο με μερική ή πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων.

Ακόμα τo Wartegg test είναι ένα ψυχομετρικό τεστ που χρησιμοποιείται. Το τεστ στοχεύει στη λήψη δεδομένων για τη προσωπικότητα  και μια σειρά από ικανότητες που σχετίζονται με την επίλυση οργανωτικών προβλημάτων, τη δημιουργικότητα και τις διαπροσωπικές δεξιότητες. Στοχεύει επίσης στον αποκλεισμό ορισμένων διαταραχών προσωπικότητας, όπως η παράνοια και η σχιζοφρένεια. 

Πρακτικά για το τεστ: ο χώρος εργασίας είναι ένα φύλλο χαρτιού με οκτώ κενά κουτιά στα οποία ο συμμετέχων συμπληρώνει τη δική τους φανταστική εικόνα διαφορετικών και μικρών μορφών, τα οποία στη συνέχεια αριθμούνται και ονομάζονται με σειρά αυξανόμενης ανάλυσης 

Εικόνα 1: ένα τεστ ενός ανθρώπου που δεν πάσχει από σχιζοφρένεια 

Εικόνα 2: τεστ ανθρώπου με αποδιοργανωμένη σκέψη. 

Οι τύποι της σχιζοφρένειας είναι: ο παρανοειδής, ο αποδιοργανωτικός, ο κατατονικός , ο αδιαφοροποίητος ο υπολειμματικός, ο τύπος Ι και τύπος ΙΙ με αντίστοιχα τα θετικά και τα αρνητικά συμπτώματα , η παραφρενία και η απλή σχιζοφρένεια 

Η παρανοείδης σχιζοφρένεια αποτελεί τον πιο γνωστό τύπο σχιζοφρένειας και κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες. Χαρακτηρίζεται κυρίως από κυριαρχία παραληρημάτων και παραισθήσεων χωρίς έντονη αποδιοργάνωση, συναισθηματικές διαταραχές ή κατατονία. 

Η διάγνωση της σχιζοφρένειας δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Απαιτούνται αρκετές συνεδρίες σε ψυχίατρο για να διαπιστωθεί και κυρίως, να διαφοροδιαγνωστεί από άλλες ψυχικές διαταραχές με παρόμοια συμπτώματα.

 Μερικές από τις καταστάσεις από τις οποίες πρέπει να διαφοροδιαγνωστεί η σχιζοφρένεια είναι οι εξής: 

1. Η διαταραχή της διάθεσης
   2. Σχιζοσυναιθηματική διαταραχή
   3. Ψυχωσική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη διαφορετικά
   4. Παραληρητική διαταραχή
   5. Διαταραχή της προσωπικότητας
   6. Προσποιητή ή υποκριτική διαταραχή
   7. Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές όπως η αυτιστική
   8. Νοητική υστέρηση
   9. Παράδοξες πολιτισμικές πεποιθήσεις ορισμένων πληθυσμών 

Η πιθανότητα ενός ατόμου να αναπτύξει σχιζοφρένεια κατά τη διάρκεια της ζωής του είναι περίπου 1%. Η σχιζοφρένεια είναι επίσης μια από τις οικονομικά πιο δαπανηρές ασθένειες στον κόσμο και, μαζί με άλλες ψυχωσικές ασθένειες, έχει αποδειχθεί ότι αντιπροσωπεύει 1,5% (ΗΒ), 2% (Κάτω Χώρες, Γαλλία) και 2,5% (ΗΠΑ) των συνολικών εθνικών προϋπολογισμών υγειονομικής περίθαλψης. Ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας εκτιμά ότι πάνω από 21 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από σχιζοφρένεια. 

Η θεραπεία της σχιζοφρένειας είναι συνδυαστική και περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία. Η κάθε περίπτωση ασθενούς είναι διαφορετική, γι’ αυτό και η θεραπευτική προσέγγιση πρέπει να είναι εξατομικευμένη. Σε ορισμένες δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να εφαρμοστεί και ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ειδικά σε ασθενείς με αυτοκτονικές τάσεις).

Θεραπεία χωρίς φάρμακα για τη σχιζοφρένεια δεν υπάρχει. Μόνο με τακτική-καθημερινή  φαρμακευτική αγωγή μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο τα συμπτώματα. Υπάρχει μεγάλη διαβάθμιση στη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Κάποιες περιπτώσεις ασθενών είναι βαριές, γι’ αυτό χρήζουν νοσηλείας. Ωστόσο, υπάρχουν συχνές περιπτώσεις ασθενών που ζουν καλά με τα φάρμακα (περίπου το 1/3 των ασθενών είναι καλά υπό αγωγή, 1/3 δεν έχει πολύ καλή λειτουργικότητα αλλά αυτοσυντηρούνται και 1/3 είναι πιο βαριά περιστατικά και χρήζουν υποστήριξης).

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σε διάφορους συνδυασμούς ανήκουν κυρίως στα αντιψυχωτικά και τα ηρεμιστικά.

 Βιβλιογραφία: 

• American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 5th edition (DSM-5). Washington, D.C.: American Psychiatric Association; 2013.
• World Health Organization. Schizophrenia fact sheet. 2019. Available at https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/schizophrenia. Accessed January 2020.
• National Library of Medicine. National Center for Biotechnology Information : Necessary ans sufficient conditons for scizophrenia research. W G Herron,1977 Dec.
• Kaplan & Sadock’s Comprehensive textbook of psychiatry.