Συνέντευξη με την ψυχίατρο κ. Ζαχαροπούλου: Επιλόχειος Κατάθλιψη

Σταματία Κύρλα

Η περίοδος της κύησης είναι ένα βιολογικό φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από θεμελιώδεις διαδικασίες οργανικών και ψυχολογικών μεταβολών . Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι με την ολοκλήρωση του τοκετού και την γέννηση του νεογνού μειώνεται ο κίνδυνος τυχόν επιπλοκών όμως και η περίοδος της λοχείας είναι αρκετά κρίσιμη. Ένας χρόνος από τη γέννηση θεωρείται κρίσιμη περίοδος ανάπτυξης διαταραχών διάθεσης στη μητέρα. Η ψυχική κατάσταση της λεχώνας παρουσιάζει συχνά αστάθεια για λόγους που σχετίζονται με την ταλαιπωρία του τοκετού, τη συναισθηματική φόρτιση, τον φόβο για την υγεία του νεογνού και τις ανησυχίες για το ρόλο και τις ευθύνες της ως μητέρας. Η αστάθεια αυτή μπορεί αρκετές φορές να οδηγήσει στη γνωστή σε αρκετές γυναίκες επιλόχειο κατάθλιψη. Είχαμε τη χαρά και την τιμή να συνομιλήσουμε με την ψυχίατρο κ. Ζαχαροπούλου Νίκη-Μαρία η οποία έδωσε απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις μας με σκοπό την πλήρη κατανόηση της επιλοχείου κατάθλιψης.

Πριν αναφερθούμε συγκεκριμένα στην κατάθλιψη λοχείας θα θέλαμε να μας δώσετε έναν ορισμό της κατάθλιψης. Τι εννοούμε λοιπόν κατάθλιψη και πόσα είδη υπάρχουν;

Θα ήταν πολύ δύσκολο να εξηγήσουμε την έννοια της κατάθλιψης σε κάποιον που δε γνωρίζει το συναίσθημα της λύπης. Δυστυχώς ή ευτυχώς όμως, όλοι γνωρίζουμε αυτό το συναίσθημα. Η κατάθλιψη λοιπόν είναι λύπη ή θλίψη που λαμβάνει παθολογική μορφή, είτε λόγω ποιοτικών, είτε ποσοτικών χαρακτηριστικών. Είναι δηλαδή μία διαταραχή του συναισθήματος. Συνήθως συνοδεύεται από απώλεια της ευχαρίστησης από δραστηριότητες που προηγουμένως προσέφεραν χαρά στο άτομο, από αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό και τον κόσμο (πχ «είμαι άχρηστος», «οι άνθρωποι είναι κακοί» κτλ.), ελαττωμένη ενέργεια και βραδύτητα. Επιπλέον μπορεί να συνυπάρχουν άγχος, κόπωση, κακή συγκέντρωση, ελαττωμένη ή αυξημένη ποσότητα ύπνου, μειωμένη όρεξη και φυσικά το πιο επικίνδυνο και επείγον σύμπτωμα της ψυχιατρικής, ιδέες αυτοκαταστροφής. Η κατάθλιψη ως έννοια είναι ενιαία, αλλά υπάρχουν κλινικές μορφές της, όπως για παράδειγμα το μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο ή το έλασσον καταθλιπτικό επεισόδιο. Τα καταθλιπτικά επεισόδια μπορεί να είναι μονήρη (να εμφανιστούν μία μοναδική φορά) ή υποτροπιάζοντα. Άλλες κλινικές μορφές της κατάθλιψης, οι οποίες εμφανίζουν ιδιαίτερα στοιχεία είναι η ψυχωσική κατάθλιψη (όταν έχουμε παράλληλα ψυχωσική συμπτωματολογία, δηλαδή παραλήρημα ή ψευδαισθήσεις), η δυσθυμία, η προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή, η εποχική κατάθλιψη και άλλες μορφές, με ευρύτερη ή πιο περιορισμένη αναγνώριση, οι οποίες μπορεί να αλληλοεπικαλύπτονται ή να διαφέρουν ανάλογα με το ταξινομητικό σύστημα (πχ ICD-10 ή DSM-5). Μία από αυτές φυσικά είναι και η κατάθλιψη που σχετίζεται με την περίοδο της λοχείας ή επιλόχειος κατάθλιψη.

Τι προκαλεί την κατάθλιψη της λοχείας; Ποιο είναι περίπου το ποσοστό των γυναικών που έρχονται αντιμέτωπες με την επιλόχειο κατάθλιψη;

Το τί προκαλεί την επιλόχειο κατάθλιψη δεν είναι πλήρως ξεκαθαρισμένο. Πιθανότατα σχετίζεται με τις απότομες μεταβολές της προγεστερόνης και των οιστρογόνων μετά τον τοκετό, οι οποίες είναι πιο έντονες την 4η ημέρα της λοχείας. Όμως, άλλες αιτίες που σχετίζονται με τον τοκετό φαίνεται επίσης να είναι υπεύθυνες, όπως η προσαρμογή στον μητρικό ρόλο, που αποτελεί μία τεράστια αλλαγή, η αποστέρηση του ύπνου, η σωματική κούραση από τον τοκετό και την ανάγκη φροντίδας του νεογνού, αλλά και οι ψυχολογικές συνιστώσες από την ανάληψη αυτής της ευθύνης, την έλλειψη ελεύθερου χρόνου κτλ. Όλα τα παραπάνω ανακινούν τις όποιες προϋπάρχουσες αδυναμίες και τραυματικές εμπειρίες και οδηγούν στην κλινική εικόνα της επιλόχειου κατάθλιψης. Η μείζονα κατάθλιψη είναι παρούσα σε μία ανά 20 γυναίκες κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, αλλά αν βάλουμε στο σύνολο αυτό και την ελάσσονα κατάθλιψη, φτάνει τη μία στις 5 γυναίκες περίπου. Θα πρέπει εδώ να διακρίνουμε την επιλόχειο κατάθλιψη από τη λοχειακή δυσφορία ή «baby blues» που εμφανίζεται στις μισές ή και την πλειοψηφία των γυναικών μετά τον τοκετό και είναι μία κατάσταση με ελαφρύτερη κλινική εικόνα, η οποία χαρακτηρίζεται από απότομες μεταπτώσεις του συναισθήματος και ευσυγκινησία, συνήθως υφίεται μόνη της και δε χρήζει ιδιαίτερης θεραπείας. 

Ποια είναι τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης και πότε περίπου εμφανίζονται;

Τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης εμφανίζονται συνήθως τις πρώτες 6 έως 8 εβδομάδες τη λοχείας έως και το τέλος του πρώτου εξαμήνου, αν και ένα πολύ μικρό ποσοστό μπορεί να εμφανισθεί και αργότερα. Τα συμπτώματα της επιλοχείου κατάθλιψης δε διαφέρουν ουσιαστικά από τα συμπτώματα του συνήθους καταθλιπτικού επεισοδίου, αλλά λαμβάνουν κάποια χαρακτηριστικά που σχετίζονται ακριβώς με τη συγκεκριμένη περίοδο και τον μητρικό ρόλο. Συχνά προέχει το αίσθημα της κόπωσης, αλλά και του έντονου άγχους που αφορά τη φροντίδα του παιδιού. Συχνά μπορεί μια γυναίκα σε επιλόχειο κατάθλιψη να ανησυχεί υπερβολικά για το αν φροντίζει σωστά το μωρό, αν το αγαπάει αρκετά ή αν το παιδί έχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, παρερμηνεύοντας πολλές φορές φυσιολογικές αντιδράσεις του μωρού όπως το έντονο κλάμα. Μπορεί να παρατηρούνται ενοχές στην μητέρα γιατί γέννησε με καισαρική και όχι φυσιολογικό τοκετό, γιατί δεν κατάφερε να θηλάσει κτλ. Ακόμη μπορεί να δυσκολεύονται να νιώσουν θετικά συναισθήματα για το βρέφος. Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρούνται ιδεοληψίες (επίμονες σκέψεις, οι οποίες είναι ενοχλητικές και αντίθετες με την επιθυμία της λεχωίδας), ότι μπορεί να βλάψει το μωρό. Αυτές είναι πολύ σημαντικό να διαφοροδιαγιγνώσκονται από τον βρεφοκτονικό ιδεασμό, όπου πραγματικά υπάρχει ο κίνδυνος και σε κάποιο βαθμό η επιθυμία ή η πρόθεση να βλάψει το μωρό. Επίσης προσοχή χρειάζεται και για εμφάνιση σκέψεων να βλάψει η ίδια τον εαυτό της.

Μια ερώτηση που αρκετές γυναίκες θα έχουν είναι εάν υπάρχουν κάποιοι παράγοντες κινδύνου. Με άλλα λόγια, υπάρχουν γυναίκες που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες εμφάνισής της;

Ναι, υπάρχουν παράγοντες κινδύνου. Το γεγονός βέβαια ότι ένα άτομο τους έχει δε σημαίνει ότι θα εκδηλώσει και επιλόχειο κατάθλιψη, ούτε και το αντίστροφο (όποια δεν τους έχει δηλαδή, δεν είναι προστατευμένη). Η ύπαρξη στρεσσογόνων γεγονότων (πχ απώλεια αγαπημένου προσώπου) κατά τη διάρκεια της κύησης ή της λοχείας και οι μαιευτικές επιπλοκές αυξάνουν την πιθανότητα εκδήλωσης επιλοχείου κατάθλιψης. Άλλος παράγοντας είναι το ιστορικό κατάθλιψης της ίδιας ή της οικογένειάς της (εξ αίματος στενών συγγενών). Επιπλέον η παρουσία έντονα αγχωδών ή καταθλιπτικών στοιχείων κατά τη διάρκεια της κύησης θα πρέπει να μας ανησυχήσει για εξέλιξη σε επιλόχειο κατάθλιψη. Τέλος, οι κοινωνικές δυσκολίες, η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος και ιδίως η έλλειψη στήριξης από το σύντροφο, η κακή σχέση του ζευγαριού ή ακόμη και η κακοποιητική συμπεριφορά του συζύγου αυξάνουν την πιθανότητα για εκδήλωση επιλόχειου κατάθλιψης. Γενικότερα οι κακές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες επιβαρύνουν την ψυχική κατάσταση της λεχωίδας και επομένως αυξάνουν και τον κίνδυνο να εμφανίσει κατάθλιψη.

Η επιλόχειος κατάθλιψη έχει συνδεθεί άρρηκτα με τις γυναίκες. Ωστόσο φαίνεται να επηρεάζει και τους συζύγους καθώς και το βρέφος. Τι πραγματικά ισχύει;

Η κατάθλιψη της μητέρας αναμφισβήτητα επηρεάζει και τον σύζυγο, προκαλώντας του συνήθως ανησυχία και ανασφάλεια είτε όσον αφορά το μεγάλωμα του παιδιού, είτε όσον αφορά την ψυχική υγεία της συζύγου.

Ωστόσο, εκεί που αξίζει να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας είναι στην επίδραση της κατάθλιψης στη σχέση μητέρας και μωρού. Η σχέση αυτή, ο δεσμός μεταξύ μητέρας (ή του κύριου φροντιστή εν γένει) και παιδιού είναι από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού. Ο τρόπος σύνδεσης του παιδιού με τη μητέρα του σε μεγάλο βαθμό καθορίζει τον τρόπο που θα συνδέεται το παιδί στο μέλλον.  Ακόμη και ως ενήλικας, το πώς θα συνδέεται με τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του, αν θα νιώθει ασφάλεια με τους άλλους, αν θα μπορεί να συνδεθεί με υγιή τρόπο, ακόμη και τα συναισθήματα που θα έχει για τον εαυτό του, μπορεί να επηρεαστούν άμεσα από τη σχέση (το δεσμό) με τη μητέρα του. Πέρα όμως από το κομμάτι της συναισθηματικής ανάπτυξης, φαίνεται πως και η διανοητική ανάπτυξη του παιδιού (αυτό που λέμε IQ) επίσης επιβαρύνεται από την επιλόχειο κατάθλιψη της μητέρας (πιθανόν και του πατέρα). Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο σημαντικό είναι το κομμάτι της πρόληψης και η υποστήριξη των νέων μητέρων όσον αφορά την επιλόχειο κατάθλιψη.

Η τελευταία ερώτηση μας αποτελείται από δύο σκέλη, τόσο σχετικά με το πώς θεραπεύεται, αλλά και το εάν υπάρχουν τρόποι ώστε να δράσουμε προληπτικά και να αποφύγουμε την επιλόχεια κατάθλιψη.

Πρωταρχικό κομμάτι για τη θεραπεία είναι η έγκαιρη διάγνωση. Θα πρέπει οι γιατροί άλλων ειδικοτήτων που έρχονται σε επαφή με τη μητέρα και το παιδί, συνήθως γυναικολόγοι ή παιδίατροι να έχουν στο νου τους την επιλόχειο κατάθλιψη και να μην επαναπαύονται. Η κλίμακα του Εδιμβούργου (Edinburgh Postnatal Depression Scale) είναι ένα εργαλείο ανίχνευσης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μη ψυχιάτρους ή ειδικούς ψυχικής υγείας. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει συμβουλευτική και φυσικά όλα τα συνήθη μέσα θεραπείας της κατάθλιψης, όπως ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι ακόμα κι αν μια γυναίκα θέλει οπωσδήποτε να θηλάσει, αυτό δεν σημαίνει πως δε μπορεί να λάβει θεραπεία, ακόμη και φαρμακευτική αγωγή. Σημαντικό επίσης είναι να παρακινηθεί το κοινωνικό περιβάλλον της λεχωίδας να αναλάβει την έμπρακτη υποστήριξή της. 

Στο επίπεδο της πρόληψης, έχει σημασία να ανιχνεύεται και να αντιμετωπίζεται η κατάθλιψη και το άγχος κατά τη διάρκεια της κύησης. Παρεμβάσεις επίσης που αφορούν την προετοιμασία των γονέων για τον ερχομό του παιδιού (πχ μαθήματα θηλασμού), μπορούν πιθανώς να διευκολύνουν την μετάβαση στο νέο ρόλο και να ελαφρώνουν την υφιστάμενη πίεση. Σε ατομικό επίπεδο, ο έτερος γονέας έχει σημασία να προσπαθεί να έχει ενεργό ρόλο στην φροντίδα του παιδιού, του σπιτιού, αλλά και στην υποστήριξη της συζύγου, ώστε να μετριάζεται έστω η κούρασή της. Σε κρατικό επίπεδο, η προστασία της μητρότητας με άδειες, με οικονομικές παροχές, με καλό επίπεδο περίθαλψης θα ήταν επίσης θετικό βήμα. Θα πρέπει εδώ να πούμε ότι οι μητέρες που χρειάζονται νοσηλεία κατά το πρώτο έτος του βρέφους, είναι σημαντικό να νοσηλεύονται σε ειδικά διαμορφωμένες πτέρυγες μαζί με το βρέφος, ώστε να μην αποχωρίζονται. Ενώ όμως αυτή η δυνατότητα υφίσταται εδώ και αρκετά έτη σε άλλα κράτη, στην Ελλάδα δεν έχει ποτέ εφαρμοστεί. 

Κάτι ακόμα που θα ήθελα να προσθέσω κλείνοντας είναι σε σχέση με την παραφιλολογία που κυκλοφορεί σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ομάδες σχετικές με την μητρότητα, τον τοκετό, τον θηλασμό, τη διατροφή του βρέφους κτλ. Δεν είναι κακό να υπάρχουν ομάδες αλληλοϋποστήριξης φυσικά, όμως πολλές φορές προβάλλονται λανθασμένες ή διαστρεβλωμένες ή υπερβολικά αυστηρές πληροφορίες ή δίνονται συμβουλές για πολύ σοβαρά θέματα υγείας της μητέρας ή του παιδιού από μη ειδικούς, που πολλές φορές πραγματικά μπορεί να βλάψουν, ακόμη κι αν έχουν πολύ καλή πρόθεση. Πέρα από τις όποιες άμεσες επιπτώσεις, πολλές φορές εγείρουν τέτοιες υπερβολικές απαιτήσεις από τη μητέρα, που είναι πρακτικά αδύνατο να ανταπεξέλθει. Ταυτόχρονα μέσα από τις παραπάνω ομάδες, αλλά και την τηλεόραση, τις ταινίες, τις διαφημίσεις, συχνά προβάλλεται μία εξιδανικευμένη εικόνα της μητρότητας. Θα πρέπει όμως όλες οι νέες μητέρες να θυμούνται πως στην πραγματική ζωή, στους πραγματικούς ανθρώπους, στα πραγματικά συναισθήματα δεν υπάρχει τελειότητα. Η μητέρα, το μωρό, ο πατέρας, όλοι είναι άνθρωποι, όλοι θα κάνουν λάθη, παραλείψεις, όλοι θα έχουν ελαττώματα. Το να προσπαθεί μία μητέρα να αγγίξει αυτή την τέλεια εικόνα θα της προσφέρει μόνο απογοήτευση και ενοχή, θα την φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην κατάθλιψη και ένα βήμα πιο μακριά από το παιδί της. Ας προσπαθήσουμε καλύτερα να είμαστε ο καλύτερος εαυτός μας και όχι ένας τέλειος άλλος, που δεν είμαστε εμείς.

Πληροφορίες για την ιατρό:

Η Ζαχαροπούλου Νίκη Μαρία είναι Ψυχίατρος και διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στο Παγκράτι, Πυργοτέλους 10-12. Παράλληλα, μέχρι τον Ιούλιο του 2021 υπήρξε Συνεργάτης του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) ενώ επίσης συνεργάζεται με τον φορέα ψυχικής υγείας ΑμΚΕ Άνοδος. Είναι απόφοιτη της Ιατρικής σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ειδικεύτηκε στην ψυχιατρική στο Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών και στο Αιγινήτειο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο. Επίσης, έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές (MSc) στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με αντικείμενο την Προαγωγή Ψυχικής Υγείας και Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών. Διαθέτει εμπειρία στη διασυνδετική ψυχιατρική, σε θέματα ψυχικής υγείας γυναικών, εμμηνόπαυση, συναισθηματικές συνιστώσες της υπογονιμότητας, της αποβολής, της έκτρωσης, υποστήριξη κατά τις προσπάθειες γονιμοποίησης, εγκυμοσύνης, θηλασμού, τη θλίψη της μητρότητας – λοχειακή δυσφορία (Postpartum Blues), την επιλόχειο κατάθλιψη, στην υποστήριξη σε γονείς, σε διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, ψυχοθεραπευτική συμβουλευτική καθώς και σε φαρμακευτική υποστήριξη ατόμων με αυτισμό και σύνδρομο Asperger. Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την ιατρό πατώντας τον σύνδεσμο που ακολουθεί:  https://psychiatrist-niki-maria-zacharopoulou.com/

TrueMed-ForLivingMore