Αιματολογικά ευρήματα στην COVID-19

Στάθης Δημουλάς

Στα τέλη του 2019, ένας νέος κορωναϊός απομονώθηκε για πρώτη φορά από ασθενείς με πνευμονία άγνωστης αιτιολογίας στη Wuhan της Κίνας. Σύμφωνα με τα τελευταία αναφερόμενα στοιχεία, ο αναδυόμενος κορωναϊός έχει διασχίσει τα διεθνή σύνορα, μολύνοντας περισσότερα από τριάντα επτά εκατομμύρια άτομα, οδηγώντας σε περισσότερους από εκατομμύρια θανάτους. Ο νέος κορωναϊός, γνωστός ως Κορωναϊός του Σοβαρού Οξέος Αναπνευστικού Συνδρόμου 2 (SARS-CoV-2), ανήκει στην ομάδα βήτα της οικογένειας Coronaviridae και είναι η τρίτη πιο γνωστή ζωονοσογόνος νόσος των κορωναϊών μετά το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο (SARS) και το Αναπνευστικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS). Ο SARS-CoV-2 είναι υπεύθυνος για μια πολυσυστηματική νόσο, που ονομάζεται COVID-19 με περίοδο επώασης από μία έως 14 ημέρες. Επιπλέον, η COVID-19 παρουσιάζει ένα ευρύ φάσμα κλινικών σημείων και συμπτωμάτων, που ποικίλλουν από ασυμπτωματική λοίμωξη έως σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας, δυσλειτουργία πολλαπλών οργάνων και θάνατο. Η κλινική διάγνωση της COVID-19 μπορεί να είναι δύσκολη, δεδομένου ότι οι κλινικές εκδηλώσεις της μοιάζουν πολύ με εκείνες διαφόρων ιογενών λοιμώξεων. Διάφορες μελέτες έχουν αναφέρει εργαστηριακά χαρακτηριστικά των ασθενών με COVID-19, ωστόσο, οι μελέτες αυτές περιορίζονται σε έναν ή λίγους δείκτες. Καθώς η πανδημία της COVID-19 φαίνεται πως όχι μόνο δεν υποχωρεί, αλλά κατά διαστήματα έχει εξάρσεις και έτσι παραμένει στην επικαιρότητα, είναι ζωτικής σημασίας η ευαισθητοποίηση των ιατρών σχετικά με τα αιματολογικά χαρακτηριστικά της COVID-19. Στο πλαίσιο αυτό, το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να αναδείξει αιματολογικά ευρήματα της COVID-19.

Μηχανισμοί εισβολής του SARS-CoV-2 στα κύτταρα ξενιστών

Εικόνα 1. Μηχανισμοί εισβολής Sars-Cov-2.

Αρχικά, πρέπει να αναφερθούμε στους μηχανισμούς εισβολής του ιού στα κύτταρα των ξενιστών. Ο SARS-CoV-2, όπως και ο SARS-CoV, εισέρχεται στα κύτταρα του ξενιστή μέσω των υποδοχέων του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης 2 (ACE2). Μελέτες έχουν δείξει ότι ο ACE2 εκφράζεται στα κυψελιδικά επιθηλιακά κύτταρα τύπου 2 και 1, στα μυοκύτταρα, στα αγγειακά ενδοθηλιακά κύτταρα και σε ορισμένα άλλα κύτταρα, συμπεριλαμβανομένων των αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων και προγονικών κυττάρων. Η πρόσδεση του SARS-CoV-2 στους υποδοχείς ACE2 αυξάνει την έκφραση αυτού του υποδοχέα, οδηγώντας σε περαιτέρω βλάβη των κυψελιδικών κυττάρων, η οποία με τη σειρά της μπορεί να προκαλέσει μια σειρά συστηματικών αντιδράσεων που οδηγούν στο θάνατο. Μετά την προσκόλληση στους υποδοχείς ACE2, οι πρωτεΐνες αιχμής του SARS-CoV-2 διασπώνται μέσω οξεοεξαρτώμενης πρωτεόλυσης από καθεψίνη, διαμεμβρανική πρωτεάση-σερίνη 2 (TMPRSS2) ή πρωτεάση φουρίνης και, κατά συνέπεια, ο SARS-CoV-2 συγχωνεύεται με την κυτταρική μεμβράνη. Σε σύγκριση με τις άλλες πρωτεΐνες του κορωναϊού, η πρωτεΐνη spike έχει την πιο μεταβλητή αλληλουχία αμινοξέων μεταξύ όλων των γονιδίων του κορωναϊού, η οποία παρέχει μια ισχυρή επιλογή στον κορωναϊό να προσαρμόζεται στους ξενιστές του. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ο SARS-CoV-2 μπορεί να επιτεθεί στα κύτταρα του ξενιστή μέσω της οδού CD147-spike protein (SP). Εν προκειμένω, η SP διευκολύνει την εισβολή του ιού μέσω της σύνδεσης με το CD147. Το CD147, επίσης γνωστό ως BSG (Basigin) και επαγωγέας μεταλλοπρωτεϊνάσης της εξωκυτταρικής μήτρας (EMMPRIN), είναι μια πρωτεΐνη της πλασματικής μεμβράνης από την οικογένεια των ανοσοσφαιρινών και κωδικοποιείται από το γονίδιο BSG στον άνθρωπο. Η πρωτεΐνη αυτή εκφράζεται σε διαφορετικό βαθμό στα αιμοποιητικά κύτταρα, τα μεσεγχυματικά βλαστικά κύτταρα, τα λευκοκύτταρα, τα επιθηλιακά και τα ενδοθηλιακά κύτταρα και έχει ευρύ φάσμα φυσιολογικών και παθολογικών δραστηριοτήτων. Μελέτες έδειξαν ότι η έκφραση του CD147 στα ερυθρά αιμοσφαίρια (ως μόριο προσκόλλησης) παίζει καθοριστικό ρόλο στην κυκλοφορία των ώριμων ερυθρών αιμοσφαιρίων από τον σπλήνα στην κυκλοφορία του αίματος.

Αιματολογικά ευρήματα της COVID-19 και η σχέση τους με τη σοβαρότητα της νόσου

1. Λευκά Αιμοσφαίρια (WBCs)

Έχει φανεί πως στα αρχικά στάδια της νόσου COVID-19, όταν οι ασθενείς δεν έχουν αποκλειστικά συμπτώματα, ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων και τα λεμφοκύτταρα του περιφερικού αίματος είναι φυσιολογικά ή ελαφρώς μειωμένα, ενώ οι δείκτες αυτοί μπορεί να αλλάξουν με την εξέλιξη της νόσου. Σε μια μελέτη σε 140 νοσηλευόμενους ασθενείς, οι οποίοι διαγνώστηκαν με COVID-19 με βάση τα ευρήματα της αξονικής τομογραφίας (CT), έδειξαν ότι ο αριθμός των λευκοκυττάρων ήταν εντός των φυσιολογικών ορίων στο 68,1% των ασθενών, αυξημένος στο 12,3% των ασθενών και μειωμένος στο 19,6% των ασθενών. Επίσης, η λευκοπενία έχει αναφερθεί να κυμαίνεται μεταξύ 28,1% και 68,1% ανάλογα με τη σοβαρότητα της νόσου και τις υποκείμενες παθήσεις, γεγονός που υποδηλώνει πιθανή συσχέτιση μεταξύ της σοβαρότητας της λευκοπενίας και της σοβαρότητας της COVID-19. Ακόμη, αναφέρεται ότι οι ασθενείς με COVID-19 με ιστορικό εμφράγματος του μυοκαρδίου έχουν υψηλότερο αριθμό λευκοκυττάρων σε σχέση με άλλους ασθενείς. Έχει διαπιστωθεί συσχέτιση μεταξύ των επιπέδων τροπονίνης και του αριθμού των λευκοκυττάρων και οι ασθενείς με υψηλότερη τροπονίνη έχουν υψηλότερο αριθμό λευκοκυττάρων, υποδεικνύοντας μια σχέση μεταξύ της υποκείμενης νόσου και του αριθμού των λευκοκυττάρων στους ασθενείς με COVID-19. Παρατηρείται, επίσης, ότι ο απόλυτος αριθμός των WBCs είναι χαμηλότερος σε ασθενείς με COVID-19 με θετικό αποτέλεσμα RT-PCR τεστ από ό,τι σε ασθενείς με αρνητικό. Η επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η λεμφοπενία και ο αυξημένος αριθμός WBCs μπορεί να σχετίζεται με αυξημένη CRP (C-αντιδρώσα πρωτεΐνη) και θνησιμότητα. Όλα τα τρέχοντα στοιχεία υποδηλώνουν σε μεγάλο βαθμό ότι, αν και ο αριθμός των WBCs μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράγοντας πρόβλεψης για τη σοβαρότερη κατάσταση COVID-19, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη παράγοντες όπως η έναρξη της νόσου, οι υποκείμενες νόσοι, η σοβαρότητα της νόσου και τα αποτελέσματα της RT-PCR.

2. Λεμφοκύτταρα

Παρόμοια με άλλους κορωναϊούς και ιογενείς λοιμώξεις, ένα κοινό χαρακτηριστικό των ασθενών με COVID-19 είναι η λεμφοπενία. Σε αυτούς τους ασθενείς, ο συνολικός αριθμός των λεμφοκυττάρων, των TCD4+, TCD8+, των Β κυττάρων και των κυττάρων φυσικών φονέων (NK) μειώνεται, και η μείωση των CD8+ Τ κυττάρων είναι πιο σημαντική. Αρκετές μελέτες αναφέρουν ότι ο επιπολασμός της λεμφοπενίας κυμαίνεται μεταξύ 40% και 91,6% στους ασθενείς με COVID-19 και ότι η λεμφοπενία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προγνωστικός παράγοντας πρόβλεψης για την COVID-19. Σε μελέτη έχει διαπιστωθεί επίσης ότι οι ασθενείς που εισήχθησαν στη μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) είχαν χαμηλότερα επίπεδα CD45+, CD19+, CD8+, CD4+ και CD16/56+ σε σχέση με τους ασθενείς που δεν εισήχθησαν στη ΜΕΘ. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλες ιογενείς λοιμώξεις, όπως ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) και ο κυτταρομεγαλοϊός (CMV), η αναλογία CD4+/8+ δεν αντιστράφηκε σε κανέναν ασθενή. Ομοίως, παρατηρήθηκε ότι το επίπεδο των ολικών λεμφοκυττάρων, των Τ-κυττάρων, των Β-κυττάρων και των NK-κυττάρων ήταν σημαντικά μειωμένο στους ασθενείς με COVID-19 σε σύγκριση με υγιή άτομα, υποδεικνύοντας μια πιθανή σχέση μεταξύ της μεταβολής των υποομάδων των λεμφοκυττάρων και της παθογένειας του SARS-CoV-2. Επιπλέον, η εν λόγω μελέτη κατέδειξε ότι οι ασθενείς με COVID-19 στη ΜΕΘ είχαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα ολικών λεμφοκυττάρων, CD4+ T κυττάρων, CD8+ T κυττάρων και Β κυττάρων. Αρκετές μελέτες έχουν διερευνήσει τη συσχέτιση μεταξύ της λεμφοπενίας και της σοβαρότητας της νόσου, του συνδρόμου οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας, των εισαγωγών στη ΜΕΘ και της θνησιμότητας. Οι μελέτες τους έδειξαν ότι μπορεί να υπάρχει σημαντική σχέση μεταξύ της σοβαρότητας της λεμφοπενίας και της σοβαρότητας της COVID-19, της ανάγκης για εισαγωγές στη ΜΕΘ. Επίσης, τα άτομα με σοβαρή λεμφοπενία διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο θανάτου κατά τη διάρκεια της νοσηλείας. Αναφέρεται επίσης ότι μπορεί να υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της μειωμένης αναλογίας λεμφοκυττάρων/ογκοκυττάρων κατά την εισαγωγή ή κατά τη διάρκεια της νοσηλείας με τη σοβαρότητα της COVID-19. 

Αν και η λεμφοπενία που σχετίζεται με την COVID-19 μπορεί να δικαιολογείται απλώς με την εξάντληση των κυκλοφορούντων Τ-κυττάρων κατά τη διάρκεια των φλεγμονωδών αντιδράσεων ή της χορήγησης στεροειδών, έχουν προταθεί και άλλες υποθέσεις. Δεδομένου ότι τα λεμφοκύτταρα εκφράζουν ACE2 και CD147 στη μεμβράνη τους, υποτίθεται ότι ο SARS-CoV-2 μπορεί να εισβάλει απευθείας στα λεμφοκύτταρα, οδηγώντας σε λύση των λεμφοκυττάρων και λεμφοπενία. Επίσης, παρατηρείται ότι 7-14 ημέρες από την έναρξη των αρχικών συμπτωμάτων, εμφανίζονται νέες σειρές κλινικών συμπτωμάτων μαζί με αυξημένα επίπεδα φλεγμονωδών μεσολαβητών. Επομένως, μια άλλη υπόθεση που μπορεί να προταθεί είναι ότι η σημαντική δραστηριότητα των κυτταροκινών οδηγεί αρχικά σε ατροφία των δευτερογενών λεμφικών οργάνων, συμπεριλαμβανομένου του σπλήνα και διαταράσσει τη στροφή των λεμφοκυττάρων, και δευτερευόντως αυξάνει την έκφραση του υποδοχέα θανάτου FAS και της απόπτωσης οδηγώντας σε λεμφοπενία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ των επιπέδων της ιντερλευκίνης 6 (IL-6), της ιντερλευκίνης 10 (IL-10) και του παράγοντα νέκρωσης όγκων-άλφα (TNF-α) στον ορό με τον αριθμό των λεμφοκυττάρων. Αντιθέτως, άλλες μελέτες αναφέρουν ότι δεν παρατήρησαν καμία λεμφοπενία στον πληθυσμό που μελέτησαν και ο απόλυτος αριθμός των λευκοκυττάρων τόσο στους ασθενείς με ήπια όσο και στους ασθενείς με σοβαρή COVID-19 παραμένει εντός του φυσιολογικού εύρους. 

3. Μονοκύτταρα και Μακροφάγα

Τα μονοκύτταρα πυροδοτούν τη φλεγμονή μέσω της παραγωγής κυτταροκινών και της ενεργοποίησης των λεμφοκυττάρων. Μελέτες έδειξαν ότι η οξεία πνευμονική βλάβη και το σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS) σε ασθενείς με COVID-19 συνάδουν με υπερβολική ενεργοποίηση των μονοκυττάρων/μακροφάγων. Ο αριθμός των μονοκυττάρων αυξάνεται στους ασθενείς με COVID-19 σε σύγκριση με τους ασθενείς με γρίπη. Ωστόσο, ορισμένες μελέτες έδειξαν μειωμένο αριθμό μονοκυττάρων, ιδίως σε ασθενείς που εισήχθησαν στη ΜΕΘ. Είναι ενδιαφέρον ότι σε μια ποσοτική και ποιοτική μελέτη των μονοκυττάρων σε ασθενείς με COVID-19 αναφέρεται ότι δεν υπάρχει σημαντική ποσοτική διαφορά όσον αφορά το επίπεδο των μονοκυττάρων μεταξύ των ασθενών με COVID-19 και των υγιών ατόμων. Ωστόσο, παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στη μορφολογία και τη λειτουργία των μονοκυττάρων μεταξύ ασθενών με COVID-19 και υγιών ατόμων. Οι ασθενείς με COVID-19 έχουν μεγαλύτερα μονοκύτταρα, μαζί με τα CD11b+, CD14+, CD16+, CD68+, CD80+, CD163+, CD206+ και την ικανότητα έκκρισης IL-6, IL-10 και TNF-α, τα οποία είναι συμβατά με φλεγμονώδη φαινότυπο. Τα άτομα με αυτού του είδους τα μονοκύτταρα απαιτούν μακροχρόνια νοσηλεία και εισαγωγή στη ΜΕΘ. Επίσης, το πλάτος κατανομής των μονοκυττάρων (MDW) ήταν σημαντικά αυξημένο στους ασθενείς με COVID-19 σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Επιπλέον, υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ των ασθενών με COVID-19 και της ομάδας ελέγχου όσον αφορά τον αριθμό των μονοκυττάρων, τη σοβαρότητα της νόσου και την απαίτηση εισαγωγής στη ΜΕΘ. Επίσης, ο λόγος μονοκυττάρων-λεμφοκυττάρων (MLR) ήταν υψηλότερος στους ασθενείς με COVID-19 από ό,τι στην ομάδα ελέγχου, ιδίως σε εκείνους με σοβαρή COVID-19. Έχει προταθεί πως η διαδοχική ανίχνευση και παρακολούθηση αυτής της υποομάδας φλεγμονωδών μονοκυττάρων με τη χρήση κυτταρομετρίας ροής μπορεί να βοηθήσει στον προσδιορισμό της πρόγνωσης των ασθενών με COVID-19. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης πρόσβασης στην κυτταρομετρία ροής στα περισσότερα εργαστήρια και των αντιφατικών στοιχείων, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για να εξεταστούν τα μονοκύτταρα ως προγνωστικοί βιοδείκτες σε ασθενείς με COVID-19.

4. Κοκκιοκύτταρα

Τα επίπεδα ουδετερόφιλων στο αίμα συνήθως αυξάνονται σε μολυσματικούς παράγοντες και ιστικές βλάβες. Σε μια μελέτη σε 40 ασθενείς με COVID-19, παρατηρήθηκε ότι ο απόλυτος αριθμός των ουδετερόφιλων αυξήθηκε κυρίως τις πρώτες ημέρες της νοσηλείας, ενώ μειώθηκε ελαφρώς πριν ή αμέσως μετά τη θεραπεία. Επίσης, στους ασθενείς με COVID-19, τα ουδετερόφιλα ήταν μορφολογικά ανώμαλα με το κυτταρόπλασμα να περιέχει σκουρόχρωμα τοξικά κοκκία με περιφερικές γαλάζιες αγρανουλικές περιοχές. Εν προκειμένω, τα υποκοκκώδη ουδετερόφιλα ήταν άφθονα σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών. Εκτός από τις κοκκώδεις μεταβολές, τα ουδετερόφιλα παρουσίαζαν σοβαρή διαταραχή της πυρηνικής λοβότητας. Τα ανώριμα κοκκιοκύτταρα, ιδίως τα μικρά μυελοκύτταρα, και τα μεταμυελοκύτταρα καταδείχθηκαν στους ασθενείς με COVID-19 κατά τη στιγμή της νοσηλείας και πριν από τη θεραπεία. Επιπλέον, σε δύο ασθενείς που μελετήθηκαν, η δραστηριότητα της υπεροξειδάσης των ουδετερόφιλων ήταν σοβαρά μειωμένη. Μετά από 5-7 ημέρες θεραπείας με αντιικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα και επανεξέταση επιχρίσματος περιφερικού αίματος, όλες οι παραπάνω μεταβολές καταργήθηκαν πλήρως. Επίσης, παρατηρήθηκαν υψηλά επίπεδα αποπτωτικών κυττάρων στο επίχρισμα περιφερικού αίματος των ασθενών με COVID-19. Σε μια μελέτη σε 78 επιχρίσματα περιφερικού αίματος ασθενών με COVID-19, παρατηρήθηκε ότι τα θολωμένα ουδετερόφιλα ήταν σημαντικά αυξημένα στους ασθενείς με COVID-19 σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. Συνοψίζοντας, παρατηρήθηκε κοκκιοκυτταρική αντίδραση με ανωριμότητα, δυσμορφία και αποπτωτική- εκφυλιστική μορφολογία κατά τη στιγμή της νοσηλείας σε ασθενείς με COVID-19. Φαίνεται, επίσης, ότι ο λόγος ουδετερόφιλων προς λεμφοκύτταρα (λόγος NLR) είναι υψηλότερος σε σοβαρούς ασθενείς με COVID-19. Ο NLR, ο οποίος υπολογίζεται εύκολα διαιρώντας τον απόλυτο αριθμό των ουδετερόφιλων με τον απόλυτο αριθμό των λεμφοκυττάρων, έχει μεγάλη σημασία για την έκφραση της γενικής φλεγμονώδους κατάστασης του ασθενούς. Ο υπολογισμός του NLR κατά τη διάρκεια και μετά τη νοσηλεία μπορεί να αποτελέσει προγνωστικό παράγοντα του κινδύνου θνησιμότητας σε νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19, αν και προτείνονται περαιτέρω μελέτες. Σύμφωνα με τα τρέχοντα στοιχεία, ο αριθμός των ουδετερόφιλων όχι μόνο καθορίζει την πρόγνωση της COVID-19 αλλά διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην ανοσοπαθολογία της σοβαρής COVID-19. Επιπλέον, ο αυξημένος αριθμός ουδετερόφιλων (από κυτταροκίνες όπως ο παράγοντας διέγερσης αποικιών κοκκιοκυττάρων [G-CSF]), η ανάκληση των ουδετερόφιλων και οι φλεγμονώδεις δραστηριότητές τους (παραγωγή) καθώς και οι (εξωκυτταρικές παγίδες ουδετερόφιλων) NETs από υπερδραστήρια ουδετερόφιλα, μπορεί να ευθύνονται για σοβαρές επιπλοκές της COVID-19, συμπεριλαμβανομένου του ARDS. Αυτό εγείρει το ερώτημα εάν τα μικροσωματίδια των ουδετερόφιλων εμπλέκονται στις επιπλοκές που σχετίζονται με την COVID-19. Τα μικροσωματίδια, γνωστά και ως εξωκυτταρικά κυστίδια, είναι σωματίδια με διάμετρο 30-1000 nm, τα οποία απελευθερώνονται από μια ποικιλία κυττάρων σε φυσιολογικές και παθολογικές συνθήκες. Τα σωματίδια αυτά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και την εξέλιξη διαφόρων ασθενειών. Εκτός από την ουδετεροφιλία, σε ορισμένες μελέτες, σε ασθενείς με COVID-19 αναφέρεται και ηωσινοπενία. Η χρήση παρατεταμένης αγωγής συνδυασμένης με λοπιναβίρη θα μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση των ηωσινοφίλων και ο αριθμός των ηωσινοφίλων αυξάνεται μετά από περίπου 7-9 ημέρες θεραπείας. Τέλος, ο αυξημένος αριθμός ηωσινοφίλων θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη ανάρρωσης της COVID-19. Μια διαδοχική αξιολόγηση του περιφερικού αίματος, ιδίως του αριθμού των ηωσινοφίλων, θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόβλεψη σοβαρών περιπτώσεων COVID-19. Παρόμοια με τα ουδετερόφιλα και τα λεμφοκύτταρα, τα επίπεδα των ηωσινοφίλων μπορούν να θεωρηθούν ως προγνωστικός βιοδείκτης στην πρόβλεψη σοβαρών περιπτώσεων COVID-19. Παρόμοια με τα ουδετερόφιλα και τα λεμφοκύτταρα, τα επίπεδα των ηωσινοφίλων μπορούν να θεωρηθούν ως προγνωστικός βιοδείκτης στην πρόβλεψη σοβαρών περιπτώσεων COVID-19. Τα βασεόφιλα είναι μια άλλη ομάδα κοκκιοκυττάρων του περιφερικού αίματος που μπορεί να εμπλέκονται σε αλλεργικές νόσους και παίζουν ρόλο στην απελευθέρωση ισταμίνης και πολλών άλλων βιολογικά ενεργών μορίων. Μελέτες έχουν αναφέρει τον μειωμένο αριθμό βασεόφιλων σε ασθενείς με COVID-19.

5. Ερυθρά αιμοσφαίρια και Αιμοσφαιρίνη

Το ARDS είναι μια κοινή εκδήλωση διαφόρων αναπνευστικών νόσων χωρίς αποκλειστική θεραπεία. Μέχρι πρόσφατα, η έρευνα σχετικά με την παθοφυσιολογία του ARDS επικεντρωνόταν στην αλληλεπίδραση μεταξύ των λευκών αιμοσφαιρίων, των αιμοπεταλίων, του πνευμονικού ενδοθηλίου και του επιθηλίου και τα ερυθρά αιμοσφαίρια θεωρούνταν ουδέτερος παρατηρητής στην παθογένεια του ARDS. Παρ’ όλα αυτά, ο ρόλος των ερυθρών αιμοσφαιρίων (RBCs) ως παθολογικού μεσολαβητή στο ARDS έχει κερδίσει την προσοχή με νέες γνώσεις σχετικά με τις μεταβολές της μεμβράνης των RBCs κατά τη διάρκεια της κρίσιμης νόσου και το ρόλο της αιμοσφαιρίνης χωρίς κύτταρα στο οξειδωτικό στρες και την ενδοθηλιακή βλάβη. Μέχρι στιγμής, οι μελέτες της COVID-19 δεν ασχολήθηκαν με τον ρόλο των RBCs στην παθογένεια των ασθενειών και μόνο λίγες περιορισμένες μελέτες διεξήχθησαν λαμβάνοντας υπόψη τα επίπεδα αιμοσφαιρίνης (το κύριο συστατικό των RBCs). Σε άλλη μελέτη αναφέρεται ότι τα επίπεδα αιμοσφαιρίνης ήταν χαμηλότερα στους ασθενείς με COVID-19 από ό,τι στην ομάδα ελέγχου, αν και η διαφορά δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Επιπλέον, το πλάτος κατανομής ερυθρών αιμοσφαιρίων (RDW) αυξάνεται στους ασθενείς με COVID-19 σε σύγκριση με τους ασθενείς με γρίπη. Οι μελέτες αυτές έδειξαν ότι τα μειωμένα επίπεδα αιμοσφαιρίνης σε ασθενείς με COVID-19 σχετίζονται με τη σοβαρότητα της νόσου. Επομένως, εκτός από μια ευρύτερη ποσοτική και ποιοτική μελέτη των ερυθροειδών κυττάρων και του ρόλου τους στην παθογένεια του COVID-19, προτείνονται περαιτέρω μελέτες για να αξιολογηθεί κατά πόσον οι μεταγγίσεις αίματος σε αυτές τις κλινικές καταστάσεις μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη της εξέλιξης και των επιπλοκών της COVID-19.

6. Αιμοπετάλια

Τα αιμοπετάλια όχι μόνο διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην ομοιόσταση, αλλά είναι επίσης υπεύθυνα για τους φλεγμονώδεις και αμυντικούς μηχανισμούς. Η θρομβοπενία είναι μία από τις συχνότερες κλινικές εκδηλώσεις της COVID-19, που αναφέρεται στο 5%-40% των ασθενών, και είναι γνωστό ότι σχετίζεται με κακή πρόγνωση της νόσου. Η θρομβοπενία αποτελεί συχνό εύρημα σε ασθενείς με COVID-19 και σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας. Σε μια πρόσφατη μελέτη σε 383 επιβεβαιωμένους νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19, παρατήρησαν ότι οι ασθενείς με θρομβοπενία είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία από εκείνους χωρίς θρομβοπενία. Αυτοί οι ασθενείς είχαν υψηλότερα επίπεδα προκαλσιτονίνης, CRP, ολικής χολερυθρίνης (ΤΒIL), ασπαρτικής αμινοτρανσφεράσης (SGOT/AST), αζώτου ουρίας αίματος, κρεατινίνης και d-dimer. Ενώ η μερική πίεση του οξυγόνου (PaO2), το κλάσμα του εισπνεόμενου οξυγόνου (FiO2), ο αριθμός των WBCs, τα ουδετερόφιλα και τα λεμφοκύτταρα ήταν χαμηλότερα σε αυτούς τους ασθενείς. Η αξιολόγηση των παραμέτρων των αιμοπεταλίων αποκάλυψε ότι οι ασθενείς με θρομβοπενία έχουν υψηλότερα επίπεδα Μέσου όγκου αιμοπεταλίων (MPV) και χαμηλότερα επίπεδα του λόγου αιμοπεταλίων-μεγάλων κυττάρων (P-LCR). Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι ο αριθμός των αιμοπεταλίων και ο αιμοπεταλιοκρίτης (PCT) αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου θνησιμότητας στους ασθενείς με COVID-19. Επιπλέον, καθυστερημένη θρομβοπενία αντισωμάτων σε ασθενείς με COVID-19. Έχουν προταθεί διάφοροι μηχανισμοί για την ανάπτυξη θρομβοπενίας σε ασθενείς με COVID-19. Ένας από αυτούς τους μηχανισμούς είναι η άμεση και έμμεση επίδραση του SARS-CoV-2 στα αιμοποιητικά κύτταρα και τα ενδοθηλιακά κύτταρα, η οποία μπορεί να σχετίζεται με μειωμένη ωρίμανση των μεγακαρυοκυττάρων, αυξημένη συσσώρευση αιμοπεταλίων, ενεργοποίηση αιμοπεταλίων και, κατά συνέπεια, κατανάλωση αιμοπεταλίων στη μικροκυκλοφορία του κατεστραμμένου πνευμονικού ιστού. Τα αιμοπετάλια μπορούν να συνδεθούν άμεσα με τους ιούς μέσω υποδοχέων τύπου toll, Ρ-σελεκτίνης και επιφανειακών ιντεγκρινών. Ως εκ τούτου, ο SARS-CoV-2 μπορεί να συνδεθεί σε ειδικούς υποδοχείς, να αναστείλει την ερυθροποίηση στο μυελό των οστών και να οδηγήσει σε θρομβοπενία διαταράσσοντας την παραγωγή αιμοπεταλίων. Τέλος, η θρομβοπενία μπορεί να οφείλεται στην παρουσία αυτοαντισωμάτων και στην καταστροφή των αιμοπεταλίων. Λόγω της σχέσης μεταξύ του αριθμού των αιμοπεταλίων και του αυξημένου κινδύνου θνησιμότητας COVID-19, ο αριθμός των αιμοπεταλίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προγνωστικός δείκτης κατά τη διάρκεια της νοσηλείας.

Συμπερασματικά, αν και η διάγνωση in vitro συμβάλλει αποτελεσματικά στην έγκαιρη ταυτοποίηση της λοίμωξης από SARS-CoV-2, οι ενδείξεις δηλώνουν ότι η εργαστηριακή ιατρική μπορεί επίσης να παράσχει ουσιαστική βοήθεια για τη διάκριση μεταξύ σοβαρής και μη σοβαρής COVID-19. Οι μεγάλες διακυμάνσεις στα κλινικά χαρακτηριστικά της νόσου, που εκτείνονται από ασυμπτωματικές έως θανατηφόρες, καθιστά αναγκαία την ταυτοποίηση και εφαρμογή νέων εργαστηριακών βιοδεικτών για την ταχεία και οικονομική πρόβλεψη της πρόγνωσης της COVID-19.

Η COVID-19 μπορεί να παρουσιάσει διάφορες αιματολογικές εκδηλώσεις. Από την άποψη αυτή, η ακριβής αξιολόγηση των εργαστηριακών δεικτών στην αρχή και κατά τη διάρκεια της πορείας της COVID-19 μπορεί να βοηθήσει τους γιατρούς να προσαρμόσουν την κατάλληλη θεραπεία και να παράσχουν ειδική και άμεση φροντίδα σε όσους έχουν ανάγκη.

Αναφορές

• Amgalan, A., & Othman, M. (2020). Hemostatic laboratory derangements in COVID‐19 with a focus on platelet count. Platelets, σσ. 1-6.
• Chan, S., Christopher, D., Tan, G., Chong, V., Fan, B., Lin, C., & Ong, K. (2020). Peripheral lymphocyte subset alterations in COVID‐19 patients. Int J Lab Hem, σσ. 199-203.
• Demeester , S., Demuyser , T., Fauconnier , C., Heestermans, R., Orlando, C., Depreter, B., & Jockmans, K. (2020). Routine haematology parameters in COVID‐19 patients and clinical outcome: a Belgian single‐centre study. Int J Lab Hematol, σσ. e252-e255.
• Henry, B. (2020). COVID‐19, ECMO, and lymphopenia: a word of caution. Lancet Respir Med.
• Khaled, S., & Hafez, A. (2020). Aplastic anemia and COVID‐19: how to break the vicious circuit? Am J Blood Res.
• Niazkar, M., & Niazkar, H. (2020). COVID‐19 outbreak: application of multi‐gene genetic programming to country‐based prediction models. Electron J Gen Med.
• Qin, C., Ziwei, M., Tao, S., Ke, P., & Shang, M. (2020). Dysregulation of immune response in patients with COVID‐19 in Wuhan, China; Clinical Infectious Diseases; Oxford Academic. Clinical Infectious Diseases.
• Sadigh, S., Massoth, L., Christensen, B., Stefely, J., Keefe, J., & Sohani, A. (2020). Peripheral blood morphologic findings in patients with COVID‐19. Int J Lab Hematol, σσ. 248-251.
• Terpos, E., Ntanasis-Stathopoulos, I., Elalamy, I., Kastritis, E., Sergentanis, T., Politou, M., Dimopoulos, M. (2020). Hematological findings and complications of COVID‐19. Am J Hematol, σσ. 834-847.
• Ulrich, H., & Pillat, M. M. (2020). CD147 as a target for COVID‐19 treatment: suggested effects of azithromycin and stem cell engagement. Stem Cell Rev and Rep, σσ. 434-440.
• Wang, L. S., Wang, Y. R., Ye, D. W., & Liu, Q. Q. (2020). A review of the 2019 Novel Coronavirus (COVID‐19) based on current evidence. Int J Antimicrob Agents.
• Yang, X., Yang, Q., Wang, Y., Wu, Y., Xu, J., Yu, Y., & Shang, Y. (2020). Thrombocytopenia and its association with mortality in patients with COVID‐19. J Thromb Haemost, σσ. 1469-1472.
• Yun, H., Sun, Z., Wu, J., Tang, A., Hu, M., & Xiang, Z. (2020). Laboratory data analysis of novel coronavirus (COVID‐19) screening in 2510 patients. Clin Chim Acta, σσ. 94-97.
• Zhu, Z., Cai, T., Fan, L., Lou, K., Hua, X., Huang, Z., & Gao, G. (2020). Clinical value of immune‐inflammatory parameters to assess the severity of coronavirus disease 2019. Int J Infect Dis, σσ. 332-339.

___________________________________________________

Ευστάθιος Δημουλάς, 

Βιοϊατρικός Εργαστηριακός Επιστήμονας

E-mail: stathisdim11@gmail.com

FB: Στάθης Δημουλάς

IG: s.dimoulas