Εθίζουν οι βενζοδιαζεπίνες;

Μαρίνα Αντωναράκη

Οι βενζοδιαζεπίνες είναι φαρμακευτικά σκευάσματα που ανήκουν στην κατηγορία των κατασταλτικών του κεντρικού νευρικού συστήματος ,καθώς είναι ευρέως γνωστό ότι αυξάνουν την είσοδο ιόντων χλωρίου μέσα στο κύτταρο, μειώνοντας τη δραστηριότητα των νευρώνων. Ουσιαστικά οι βενζοδιαζεπίνες ενισχύουν τη σύνδεση του GABA με  υποδοχείς  στον εγκέφαλο, προκαλώντας έτσι έντονη καταστολή και χαλάρωση. Ο εθισμός στις βενζοδιαζεπίνες συνδέεται με τον τρόπο που αυτές αλληλεπιδρούν με το κεντρικό νευρικό σύστημα. Στόχος τους είναι να ενισχύουν την επίδραση του GABA (ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής μειώνει την νευρική δραστηριότητα). 

Η συνεχής χρήση αυτών των φαρμάκων μπορεί να επιφέρει μειωμένη αντίδραση του εγκεφάλου στην «διαχείριση»του GABA, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ανοχής. Όταν πραγματοποιηθεί αυτό, ο χρήστης απαιτεί μεγαλύτερες δόσεις για να πετύχει το ίδιο αποτέλεσμα, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο για εθισμό. Παράλληλα, η εξάρτηση μπορεί να αναπτυχθεί λόγω της « ψυχολογικής «κυρίως αλλά και φυσιολογικής ανάγκης βάσει ερευνών για ηρεμία και ανακούφιση από άγχη.

Όταν το σώμα εξοικειώνεται με αυτά τα φάρμακα , η απότομη διακοπή τους θα οδηγήσει στο να προκαλέσει σύνδρομο στέρησης, με συμπτώματα όπως άγχη, διαταραχές ύπνου  ακόμα και επιληπτικές κρίσεις, προκαλώντας έτσι το άτομο να «κρέμεται» από την ανάγκη  συνέχισης της χρήσης.

Κάποια παραδείγματα που θα πρέπει να γνωρίζουμε είναι:

• Η Διαζεπάμη (Diazepam)

Με κύρια τη χρήση της στην αγωγή του άγχους, της αϋπνίας και των κρίσεων. Είναι το κύριο συστατικό σε φάρμακα όπως το Valium.

• Η Αλπραζολάμη (Alprazolam)

Χρησιμοποιείται για την αγχώδη διαταραχή και το άγχος πανικού, όπως στο Xanax.

• Η Λοραζεπάμη (Lorazepam)

Χρησιμοποιείται για την αγχώδη διαταραχή αλλά και ως κατασταλτικό σε προεγχειρητική φάση, με εμπορικές ονομασίες όπως Ativan.

• Η Κλοναζεπάμη (Clonazepam)

Η κυριότερη χρήση της είναι στις επιληπτικές κρίσεις και στις διαταραχές πανικού και κυκλοφορεί ως Klonopin.

• Η Μίνταζεπάμη (Flunitrazepam)

Είναι πολύ ισχυρή και προκαλεί μεγάλη καταστολή του ΚΝΣ.

• Η Φλουμαζενίλη (Flumazenil)

Δεν είναι ακριβώς βενζοδιαζεπίνη, αλλά αναστρέφει την κατασταλτική δράση των βενζοδιαζεπινών.

Η βιοχημική τους δράση είναι σωστά περιγραφεί, καθώς η ενίσχυση της δράσης του GABA είναι το κύριο χαρακτηριστικό που επηρεάζει την ανασταλτική νευρωνική μετάδοση και οδηγεί στη μείωση του άγχους, της μυϊκής έντασης και των επιληπτικών κρίσεων. Η ενίσχυση της δράσης του GABA που επιτυγχάνεται μέσω των βενζοδιαζεπινών ενισχύει τη ροή του χλωρίου στο κύτταρο και αναστέλλει τη νευρική δραστηριότητα του. Αυτό οδηγεί σε καταστολή, ηρεμία και μείωση του άγχους, καθώς και μυοχαλάρωση και ύπνο. Το χλώριο τώρα  είναι άλλο ένα αρνητικά φορτισμένο ιόν (Cl⁻) που καθώς εισέρχεται στο κύτταρο βάσει μελετών -μέσω των υποδοχέων GABA-A-, προκαλεί υπερπόλωση της κυτταρικής μεμβράνης.  Η υπερπόλωση  καθιστά τα νευρικά κύτταρα λιγότερο ευαίσθητα στην εκπόλωση και επομένως στη δημιουργία δράσης δυναμικών, εμποδίζοντας τη μετάδοση σήματος. Έτσι μειώνεται η δραστηριότητα του και μειώνεται η νευρική διέγερση του , επιφέροντας την  «ηρεμία και τη  χαλάρωση».

Υπάρχουν κάποιες θετικές συνέπειες της σωστής και ρυθμισμένη ς χρήσης τους όπως ανακούφιση από το άγχος γεγονός που επιβεβαιώνει το λόγο που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του γενικευμένου άγχους και των κρίσεων πανικού.Έχουν τη δυνατότητα να πετυχαίνουν ανακούφιση από την αϋπνία, γεγονός που επιβεβαιώνει γιατί χρησιμοποιούνται για τη βραχυχρόνια θεραπεία της αϋπνίας.Όσον αφορά τη μυοχαλάρωση φαίνεται να έχουν θετικές συνέπειες καθώς είναι γνωστό ότι ανακουφίζουν από μυϊκούς σπασμούς κλπ..

Όσον αφορά τις αρνητικές συνέπειες οι μελέτες αποδεικνύουν ότι η παρατεταμένη χρήση τους μπορεί να προκαλέσει εξάρτηση, τόσο σωματική όσο και ψυχική.

Πιο συγκεκριμένα η συχνή χρήση μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη ανοχή, απαιτώντας μεγαλύτερες δόσεις για την ίδια επίδραση, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα μνήμης και μειωμένο συντονισμό, ενώ δε πρέπει να λησμονηθεί η καταστροφική αλληλεπίδραση τους με άλλες ουσίες πχ. Αλκοόλ.

Εξάρτηση και όρια χρήσης:

Η εξάρτηση αναπτύσσεται συνήθως μετά από 4-6 μήνες  χρήσης και μπορεί να απαιτείται  σταδιακή μείωση της δόσης για την αποφυγή του συνδρόμου στέρησης. Είναι πολύ σημαντικό όμως  να παρακολουθείται η χρήση αυτών των φαρμάκων και να τηρούνται αυστηρά οι οδηγίες χορήγησης προκειμένου να αποφευχθούν οι παρενέργειες. Με την ανάπτυξη εθισμού, η εξάρτηση γίνεται σωματική και ψυχολογική. Όταν οι βενζοδιαζεπίνες δεν είναι διαθέσιμες, εμφανίζονται συμπτώματα στέρησης, όπως έντονο άγχος, ανησυχία, διαταραχές ύπνου, τρόμος, εφίδρωση και, σε σοβαρές περιπτώσεις, επιληπτικές κρίσεις. Αυτά τα συμπτώματα δημιουργούν έντονη ανάγκη για συνέχιση της χρήσης, καθώς το σώμα και το μυαλό έχουν προσαρμοστεί στη συνεχή κατασταλτική δράση του φαρμάκου. Ο εθισμός επηρεάζει επίσης τη μνήμη και τον συντονισμό, και μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο πτώσεων και ατυχημάτων.

Η διακοπή των βενζοδιαζεπινών απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό λόγω των σοβαρών κινδύνων που ενέχει η απότομη διακοπή, όπως το σύνδρομο στέρησης, που περιλαμβάνει άγχος, αϋπνία, σπασμούς, επιληπτικές κρίσεις και, σε ακραίες περιπτώσεις,  συμπτώματα «ψύχωσης».

Μέθοδοι Διακοπής Χρήσης:

• Σταδιακή Μείωση της Δόσης (Tapering): Οι γιατροί μειώνουν σταδιακά τη δόση της βενζοδιαζεπίνης, συνήθως κατά 10-25% κάθε 1-2 εβδομάδες, ώστε να ελαχιστοποιούνται τα συμπτώματα στέρησης. Η αργή μείωση βοηθά τον εγκέφαλο να προσαρμοστεί στις μεταβολές στη δραστηριότητα του GABA.
• Μετάβαση σε Μακράς Δράσης Βενζοδιαζεπίνη: Για σταδιακή και ασφαλέστερη αποτοξίνωση, οι ασθενείς μπορεί να μεταβούν σε φάρμακα με μεγαλύτερη διάρκεια δράσης, όπως η διαζεπάμη ή η κλοναζεπάμη. Αυτά προσφέρουν πιο σταθερά επίπεδα στο αίμα και μειώνουν τις απότομες μεταβολές που προκαλούν στέρηση.
• Χρήση Αντικαταθλιπτικών και Αντιεπιληπτικών Φαρμάκων: Αντικαταθλιπτικά όπως οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν το άγχος που μπορεί να αναδυθεί κατά την αποτοξίνωση. Τα  Αντιεπιληπτικά όπως η γκαμπαπεντίνη μειώνουν την ένταση των συμπτωμάτων στέρησης και βοηθούν στον έλεγχο των σπασμών.
• Ψυχολογική Υποστήριξη: Θεραπείες όπως η γνωστική CBT και η  DBT βοηθούν τους ασθενείς να αναπτύξουν τεχνικές διαχείρισης άγχους, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ανάγκη για κατασταλτικά φάρμακα.

Συμπτώματα από Απότομη Διακοπή (Σύνδρομο Στέρησης):

• Άγχος και Πανικός: Με την απότομη διακοπή, τα επίπεδα του GABA μειώνονται απότομα, οδηγώντας σε αυξημένη δραστηριότητα των νευρώνων, η οποία προκαλεί έντονο άγχος και κρίσεις πανικού.
• Αϋπνία και Διαταραχές Ύπνου: Η ξαφνική διακοπή διαταράσσει τη ρύθμιση του ύπνου, με αποτέλεσμα έντονη αϋπνία, συχνές αφυπνίσεις και κακή ποιότητα ύπνου.
• Επιληπτικές Κρίσεις: Ο εγκέφαλος μπορεί να αντιδράσει με σπασμούς ή κρίσεις λόγω του απότομου περιορισμού της ανασταλτικής δράσης του GABA.
• Διαταραχές Συμπεριφοράς και Ψύχωση: Σε σοβαρές περιπτώσεις, το σύνδρομο στέρησης μπορεί να προκαλέσει ψύχωση, παραισθήσεις ή σύγχυση.
• Σωματικά Συμπτώματα: Αυτά περιλαμβάνουν μυϊκές κράμπες, τρόμο, εφιδρώσεις και ταχυκαρδία.
• Η θεραπεία του εθισμού είναι περίπλοκη και εξατομικεύεται, με στόχο τη μείωση των κινδύνων και τη διασφάλιση της ασφάλειας του ασθενή, υπό την παρακολούθηση ιατρού για να αποφευχθούν τα σοβαρά συμπτώματα στέρησης.

Εν κατακλείδι ,οι βενζοδιαζεπίνες είναι αποτελεσματικά φάρμακα για τη διαχείριση του άγχους και της αϋπνίας, αλλά η μακροχρόνια χρήση τους κρύβει κινδύνους εξάρτησης και ανοχής. Για την αποφυγή των αρνητικών επιπτώσεων, είναι κρίσιμη η συμμόρφωση με τις οδηγίες του γιατρού και η περιοδική αξιολόγηση της θεραπείας.

Βιβλιογραφικές πηγές: