Νευρική Ορθορεξία: η νέα εμμονή με την υγιεινή διατροφή

Ανδρώνη Γεωργία

   Η νευρική ορθορεξία (orthorexia nervosa) είναι μια αναδυόμενη διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την έμμονη ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή και την «καθαρή διατροφή» (clean dieting). Με τον όρο «καθαρή διατροφή» εννοούμε γενικά την κατανάλωση μη επεξεργασμένων τροφίμων, που έχει ως στόχο την προώθηση της υγείας και ευεξίας του ατόμου. Ωστόσο, εγείρονται ερωτήματα αναφορικά με τον αποκλεισμό ωφέλιμων για τον οργανισμό τροφών και τον επακόλουθο υποσιτισμό και αντίκτυπο στην ψυχολογία του ατόμου.

Παράγοντες κινδύνου

   Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τη νευρική ορθορεξία αποτελούν μια αλληλεπίδραση τόσο ψυχολογικών όσο και κοινωνικοπολιτισμικών επιρροών.

   Καταρχάς, έρευνες δείχνουν πως, όσον αφορά το άτομο, ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως τελειομανία, ιδεοψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και αυξημένα επίπεδα νευρωτισμού δύνανται να αποτελούν προδιάθεση για ακραίες διατροφικές συμπεριφορές. Επιπλέον, προηγούμενο ιστορικό δίαιτας ή δυσαρέσκειας με τη σωματική εικόνα μπορεί συμβάλλουν στην ανάπτυξη διαστρεβλωμένων διατροφικών προτύπων, που οδηγούν στην εμμονική στάση απέναντι στην υγεία και την καθαρότητα των τροφών.

   Εξίσου σημαντικό είναι ωστόσο και το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον του ατόμου. Η παραπληροφόρηση μέσω των κοινωνικών δικτύων αναφορικά με τη διατροφική αξία των τροφών και η μετάδοση μη υγειών και ρεαλιστικών σωματικών προτύπων ενθαρρύνουν την ακούσια εμφάνιση περιστατικών νευρικής ορθορεξίας, αφού πυροδοτούν τον φόβο για τα λεγόμενα «τοξικά» τρόφιμα. Έτσι, αποκλείονται συχνά από τη διατροφή πολλές απαραίτητες τροφές με σκοπό την συμμόρφωση στα «σωστά» διατροφικά πρότυπα, οδηγώντας πολλές φορές σε περιπτώσεις υποσιτισμού. 

   Ακόμη, οι κοινωνικοπολιτισμικές επιρροές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των διατροφικών προτύπων κάθε λαού, καθώς και στις αντιλήψεις για τα τρόφιμα και την υγεία. Ο χαρακτηρισμός ορισμένων τροφών ως «τοξικά» για μια κουλτούρα διατροφής μπορεί να δημιουργήσει μια προσέγγιση «όλα ή τίποτα», όπου μόνο οι επιλεγμένες «καθαρές» τροφές είναι αποδεκτές. Δημιουργείται έτσι στο άτομο το άγχος ή ο φόβος να κριθεί για τις διατροφικές του επιλογές, με αποτέλεσμα τελικά να κλιμακώνονται οι ορθορεξικές συμπεριφορές.

 Διαγνωστικά Κριτήρια

   Αν και η νευρική ορθορεξία έχει παρουσιαστεί ως διατροφική διαταραχή τις τελευταίες δεκαετίες, η διάγνωση της παραμένει μια πρόκληση καθώς δεν έχουν ακόμη καταγραφεί τυποποιημένα διαγνωστικά κριτήρια στα κύρια ψυχιατρικά συστήματα ταξινόμησης. Ωστόσο, ερευνητές και κλινικοί ιατροί έχουν προτείνει διαγνωστικά κριτήρια με βάση τις παρατηρούμενες συμπεριφορές των ατόμων με αυτή τη διαταραχή. Τα προτεινόμενα κριτήρια περιλαμβάνουν συνήθως χαρακτηριστικά όπως:

• Έντονη ενασχόληση με την ποιότητα και καθαρότητα των τροφίμων
• Υπερβολική εστίαση στο διατροφικό περιεχόμενο κάθε γεύματος
• Αυστηροί διατροφικοί κανόνες και περιορισμοί 
• Έντονο άγχος και ψυχική δυσφορία όσον αφορά αποκλίσεις από τα συγκεκριμένα διατροφικά πρότυπα

Παρ’ όλα αυτά, είναι απαραίτητη η αντιμετώπιση αυτών των διαγνωστικών προκλήσεων και η καθιέρωση σαφών προτύπων για την διευκόλυνση της διάγνωσης, τον διαχωρισμό της νευρικής ορθορεξίας από λοιπές διατροφικές διαταραχές και την αποφυγή υπερδιάγνωσης και στιγματισμού κάθε υγιεινού προτύπου διατροφής.

Ποια η σχέση της νευρικής ορθορεξίας με άλλες διατροφικές διαταραχές;

   Επικρατεί συχνά μια σύγχυση όσον αφορά τη διάκριση της νευρικής ορθορεξίας με άλλες διατροφικές διαταραχές, κυρίως με τη νευρική ανορεξία. Αν και συχνά οι δυο αυτές διαταραχές οδηγούν σε παρόμοια συμπτώματα όπως η απώλεια βάρους λόγω υποσιτισμού και διατροφικών περιορισμών, η αναιμία, η υπόταση και ο χαμηλός καρδιακός ρυθμός ή γαστρεντερικά προβλήματα, υπάρχει ένα σαφές κριτήριο διάκρισης μεταξύ των δύο. Ενώ οι πάσχοντες από νευρική ανορεξία ανησυχούν κυρίως για την ποσότητα του προσλαμβανόμενου φαγητού και την απώλεια βάρους, οι ασθενείς με νευρική ορθορεξία επικεντρώνονται κυρίως στην ποιότητα των τροφών και όχι στην χαμηλή πρόσληψη θερμίδων.

Θεραπευτική προσέγγιση

   Η θεραπεία της νευρικής ορθορεξίας δεν περιλαμβάνει κάποια συγκεκριμένη θεραπευτική προσέγγιση, ωστόσο μπορεί να αποτελεί συνεργασία μιας ομάδας ιατρών, διατροφολόγων και ψυχοθεραπευτών.   

   Αρχικά, τη βάση της θεραπείας αποτελεί η καθιέρωση μιας ισορροπημένης διατροφής ώστε να αντισταθμιστεί το φαινόμενο του υποσιτισμού. Μάλιστα, σε περιπτώσεις σημαντικής απώλειας σωματικού βάρους, μπορεί να κριθεί απαραίτητη η νοσηλεία.

   Σε πολλές περιπτώσεις συνιστάται και παράλληλη φαρμακευτική θεραπεία, με τη χορήγηση εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) για τη διαχείριση του άγχους και αντιψυχωτικών φαρμάκων για την ανακούφισης της εμμονικής σκέψης με το φαγητό. Χρειάζεται, όμως, να σημειωθεί πως οι ασθενείς μπορεί να απορρίψουν τα φάρμακα ως «αφύσικες» ουσίες.

  Τέλος, η ψυχοθεραπεία θα πρέπει να προσεγγίζει πέρα από τις τροφές που καταναλώνει ο ασθενής και το πως ψωνίζει στην καθημερινότητά του, πως προετοιμάζει τα γεύματά του αλλά και τεχνικές χαλάρωσης για αντιμετώπιση του άγχους για τις διατροφικές συνήθειες. 

   Είναι λοιπόν απαραίτητη η περαιτέρω έρευνα σχετικά με την νευρική ορθορεξία, ώστε να μπορέσει να υπολογιστεί ακριβέστερα ο επιπολασμός της και οι επιπτώσεις της στην υγεία του ατόμου αλλά και να σχεδιαστεί ένα αποτελεσματικότερο, πιο εξειδικευμένο σχέδιο θεραπείας και ανάρρωσης των πασχόντων.

Βιβλιογραφία: