Η πολύτιμη προγεστερόνη με το μοναδικό μονοπάτι της

Μαρίνα Αντωναράκη

   Η προγεστερόνη εκκρίνεται από τις ωοθήκες, τον πλακούντα και τα επινεφρίδια. Υπό επαρκή παρουσία οιστρογόνων στις γυναίκες, η προγεστερόνη μετατρέπει το παραγωγικό ενδομήτριο σε εκκριτικό. Παίζει σπουδαίο και μοναδικό  ρόλο στις  διάφορες φάσεις του γυναικείου σώματος όπως   στην ωορρηξία, στη «γονιμότητα», στην εγκυμοσύνη και στην εμμηνόπαυση. Σε φυσιολογικές μη εγκυμονούσες  γυναίκες κατά τη διάρκεια της ωχρινικής φάσης του έμμηνου κύκλου, η προγεστερόνη φαίνεται ότι  εμφανίζει χαρακτηριστικό  κιρκάδιο ρυθμό έκκρισης με  μέγιστη έκκρισή να είναι κατά μέσο όρο τις απογευματινές ώρες.

   Είναι αποδεδειγμένο λοιπόν ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου η προγεστερόνη αναλαμβάνει το ρόλο της προετοιμασίας του ενδομητρίου για την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου, μελλοντικό έμβρυο.

   Για αυτό και τα επίπεδα της αυξάνονται κατά πολύ μετά την ωορρηξία, στη λεγόμενη ωχρινικη φάση του κύκλου.Σε περίπτωση που δε πραγματοποιηθεί η εμφύτευση τότε τα επίπεδα της μειώνονται έως ότου φθάσουν τα επίπεδα της θυλακιώδους φάσης.Αν όμως προκύψει εγκυμοσύνη, τα επίπεδα της συνεχίζονται να αυξάνονται.

  Υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα ποσά της προγεστερόνης είναι χαμηλά ενώ έχει υπάρξει ωορρηξία. Εκεί  θα ληφθεί συμπλήρωμα εξωγενώς προκειμένου να αντιμετωπιστεί -η ανεπάρκεια της ωχρινικής φάσης-η  ανεπαρκούς παραγωγή προγεστερόνης από το ωχρό σωμάτιο. Κατά τη διάρκεια τώρα της εμμηνόπαυσης, συνειδητοποιεί κανείς ότι η παραγωγή της προγεστερόνης  μειώνεται σημαντικά. Τα επίπεδα της φανταστείτε ομοιάζουν με αυτά που παρουσιάζουν οι άνδρες.

   Είναι σημαντικό  να αναφερθεί ότι εκτός του σημαντικού αυτού ρόλου ,διαδραματίζει σπουδαία δράση στη δημιουργία πολλών άλλων διαφορετικών ορμονών πχ κορτιζόνη, τα οποία θα αναλύσουμε παρακάτω ενδελεχώς.

   Έχει αποφανθεί όμως ότι συντίθεται στον εγκέφαλο και γενικά στο νευρικό ,γεγονός που φαίνεται ότι καθορίζει  την επιβίωση και την ανάπτυξη των νευρικών κυττάρων  προσδίδοντας νευροπροστασία. Για αυτό πχ οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες  να εμφανίσουν τη νόσο Παρκινσον, κλπ.

  Σημαντική δράση παίζει και στη διατήρηση  της ελαστικότητας του δέρματος και στην ανάπτυξη του οστίτη ιστού. Για αυτό κατά την εμμηνόπαυση αυξάνονται οι πιθανότητες για οστεοπόρωση. Με την μη ωοθυλακιορρηξία, παρατηρούμε ότι η προγεστερόνη δεν έχει τα απαραίτητα ποσά προκειμένου να ενεργοποιήσει τη κατασκευή του οστού, δηλαδή η οστεοβλαστική δραστηριότητα  που έχει αναλάβει δε πραγματοποιείται.

   Έτσι γίνεται λόγος για οστεοπενία που θα οδηγήσει σε  οστεοπόρωση. Μη ξεχνάμε όμως ότι τα οιστρογόνα, ελέγχουν την οστεοκλαστική δραστηριότητα ,δηλαδή την αποδόμηση του οστού.Η προγεστερόνη συμβάλλει ακόμα  στο  να ρυθμίσει τη δράση των οιστρογόνων στο ενδομήτριο. Κάπως σαν εξουδετερωτικό μέσο.

   Βιολογικά ενεργή μορφή κατέχει στο αίμα  το 1-15% της προγεστερόνης. Η υπόλοιπη  δεσμεύεται στις πρωτεΐνες του ορού. Η μη δεσμευμένη ή αλλιώς η βιολογικά ενεργή μπορεί να ανιχνευθεί   στο σάλιο. Για αυτό και πολλές φορές για άμεση μέτρηση φαίνεται να λαμβάνεται δείγμα σιέλων, διότι  έχει μελετηθεί ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ των  επιπέδων της προγεστερόνης του πλάσματος και της προγεστερόνης της σιέλου.

   Παράγεται από την χοληστερόλη μέσω μιας σειράς βιοχημικών διεργασιών που συμπεριλαμβάνουν τη δράση ενζύμων. Η κύρια διαδρομή παραγωγής της προγεστερόνης ξεκινά από το γονίδιο CYP11A1, το οποίο κωδικοποιεί το ένζυμο CYP11A1, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη μετατροπή της χοληστερόλης σε πρεδνιζολόνη.

   Αυτό το γονίδιο κωδικοποιεί ένα μέλος της υπεροικογένειας ενζύμων του κυτοχρώματος P450. Οι πρωτεΐνες του κυτοχρώματος P450 είναι μονοοξυγενάσες που καταλύουν πολλές αντιδράσεις που εμπλέκονται στο μεταβολισμό των φαρμάκων και στη σύνθεση της χοληστερόλης, των στεροειδών και άλλων λιπιδίων. Αυτή η πρωτεΐνη εντοπίζεται στην μιτοχονδριακή εσωτερική μεμβράνη και καταλύει τη μετατροπή της χοληστερόλης σε πρεγνενολόνη, το πρώτο και περιοριστικό βήμα στη σύνθεση των στεροειδών ορμονών. Σημαντική δράση διαδραματίζει και η 3β-υδροξυστεροειδική αφυδρογονάση στη παραγωγή προγεστερόνης. Άρα η όποια ανεπάρκεια προγεστερόνης οφείλεται σε πολλούς γονιδιακούς επιτόπους δηλαδή σε πολλά γονίδια.

   Η μειωμένη έκφραση του ενζύμου CYP11A1 μπορεί να οδηγήσει σε διάφορα προβλήματα κυρίως αναπαραγωγικής φυσεως αλλά και πολλά άλλα .Το γονίδιο αυτό  είναι απαραίτητο για  τη διαδικασία κατά την οποία η  χοληστερόλη μετατρέπεται σε προγεστερόνη. Η μειωμένη  παραγωγή  προγεστερόνης επηρεάζει  την υγεία μιας γυναίκας και ενός  άνδρα ποικιλοτρόπως, κυρίως όμως προκαλεί ενδοκρινικές διαταραχές. Ωστόσο θα πρέπει πάντα να γίνονται συγκεκριμένες εξετάσεις για σωστότερη και ενδελεχή διάγνωση .

   Στις μέρες μας πολλές γυναίκες λαμβάνουν  υποκατάστατα  προγεστερόνης ,τα οποία περιλαμβάνουν την υδροξυπρογεστερόνη και την 17α-υδροξυπρογεστερόνη. Αυτά χρησιμοποιούνται  θεραπευτικά προκειμένου να ρυθμίσουν τα επίπεδα προγεστερόνης στο σώμα τους.Άλλα  υποκατάστατα προγεστερόνης που χρησιμοποιούνται σε θεραπευτικές εφαρμογές περιλαμβάνουν τη διδρογεστερόνη , την μεδροξυπρογεστερόνη και την νορεθιστερόνη και πολλά άλλα..

   Η επιλογή του υποκατάστατου εξαρτάται από τον σκοπό της θεραπείας και τις ανάγκες του ασθενούς. Η χρήση του εκάστοτε υποκατάστατου  προγεστερόνης εξαρτάται από τον σκοπό της θεραπείας και τις ανάγκες του ασθενούς. Είναι σημαντικό όμως η ασθενής να συμβουλευτεί το γιατρό της που τη παρακολουθεί  για τη σωστή χρήση και τη λήψη κατάλληλης δόσης για το κάθε υποκατάστατο προγεστερόνης, διότι αναλόγως το πρόβλημα-ελλειψη υπάρχει διαφορετική λύση κιόλας.

   Σε περίπτωση που αναρωτηθεί κανείς ,κάποια υποκατάστατα έχουν τις παρακάτω χρησεις.Η διδρογεστερόνη συχνά χρησιμοποιείται συχνά σε ανεπάρκεια της ωχρινικής φάσεως του κύκλου – δυσμηνόρροια, μηνορραγία, δευτεροπαθής αμηνόρροια κλπ.Η μεδροξυπρογεστερόνη χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης και του καρκίνου του μαστού. Η νορεθιστερόνη ακόμα χρησιμοποιείται κυρίως σε συνδυασμό με οιστρογόνα στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της δευτεροπαθούς αμηνόρροιας κλπ

   Εν κατακλείδι ,μη ξεχνάμε ότι η προγεστερόνη είναι παρούσα τόσο στο γυναικείο όσο και στο ανδρικό σώμα.  Μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της μυϊκής μάζας και της ενεργειακής απόδοσης,  γενικότερα στη βελτίωση της γενικής φυσικής αντοχής καθώς και σημαντικό  ρόλο διαδραματίζει στη σεξουαλική λειτουργία και τη σεξουαλική επιθυμία. Ακόμα επηρεάζει την ψυχολογική κατάσταση και την αυτοπεποίθηση. Πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι οι δράσεις της είναι συνεχώς σε διερεύνηση, μιας και τελευταία στοιχεία φαίνεται να συνδέουν τη δυνατότητα της να προάγει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Είναι όμως ακόμα υπό διερεύνηση . Αυτό που όμως είναι μέγιστης σημασίας είναι  η καθοριστική της δράση στη λειτουργία του ανδρικού και γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος.

Βιβλιογραφικές πηγές:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/1583

https://www.genecards.org/cgi-bin/carddisp.pl?gene=CYP11A1

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene/29680

https://www.omim.org/entry/118485

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35418949/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34932120/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36182900/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36593618/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37572199/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38126084/

https://www.genecards.org/cgi-bin/carddisp.pl?gene=CYP11A1#:~:text=CYP11A1%20(Cytochrome%20P450%20Family%2011,and%2046%2CXy%20Sex%20Reversal.

https://news.weill.cornell.edu/news/2001/03/progesterone-not-just-a-sex-hormone-but-a-blood-pressure-hormone-too

https://womeninbalance.org/resources-research/progesterone-cardiovascular-health

https://www.hormone.org/your-health-and-hormones/glands-and-hormones-a-to-z/hormones/progesterone

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36967764/