Εθισμός: Βιοχημική ανάλυση δράσης αμφεταμινών!

Μαρίνα Αντωναράκη

Οι ουσίες που προκαλούν εκπόλωση της κυτταρικής μεμβράνης (δηλαδή το εσωτερικό του κυττάρου γίνεται λιγότερο -, ή  πλησιάζει κοντά στο + δυναμικό) περιλαμβάνουν κυρίως διεγερτικά του ΚΝΣ, οι οποίες και  προκαλούν άνοιγμα των διαύλων νατρίου και ασβεστίου στην κυτταρική μεμβράνη, με αποτέλεσμα την εκπόλωση και την ενίσχυση της δραστηριότητας των κυττάρων.

Ορισμένα παραδείγματα ουσιών που προκαλούν εκπόλωση περιλαμβάνουν τις γνωστές μας αφεταμίνες που δρουν με τρόπο τέτοιο ώστε να προκαλέσουν  απελευθέρωση της νορεπινεφρίνης, ντοπαμίνης και σεροτονίνης από τα νευρικά κύτταρα, γεγονός που οδηγεί στην εκπόλωση των νευρώνων και στη συνεχιζόμενη διέγερση του ΚΝΣ. Έπειτα έχουμε τη κοκαΐνη , η οποία έχει τη δυνατότητα να αναστέλλει την επαναπρόσληψη ντοπαμίνης, νορεπινεφρίνης και σεροτονίνης, αυξάνοντας έτσι τα ποσά αυτών των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλό.

Στη συνέχεια έχουμε το κάπνισμα. Η νικοτίνη είναι γνωστό ότι επιδρά στους υποδοχείς ακετυλοχολίνης, προκαλώντας  πιο «γρήγορη» είσοδο νατρίου και καλίου στο κύτταρο, με άμεσο απότοκο την εκπόλωση των νευρικών κυττάρων.

Επιπλέον η καφεΐνη, δεν είναι τόσο αθώα καθώς επηρεάζει τη δράση του ΑΤΡ → αυξάνει την έκκριση αδρεναλίνης γεγονός που έχει απότοκο την  εκπόλωση του κυττάρου και την αυξημένη νευρική δραστηριότητα του.

Αυτές οι ουσίες είναι γνωστές για την ικανότητά τους να ενισχύουν τη δραστηριότητα των νευρώνων, .

Οι αμφεταμίνες είναι διεγερτικά που επηρεάζουν το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ) και προκαλούν έντονη ψυχοκινητική διέγερση. Η βιοχημική τους δράση περιλαμβάνει διάφορους μηχανισμούς:

Αρχικά πραγματοποιείται η απελευθέρωση των Νευροδιαβιβαστών, καθώς είναι ευρέως γνωστό ότι οι αμφεταμίνες αυξάνουν την απελευθέρωση ντοπαμίνης, σεροτονίνης και νορεπινεφρίνης από τις αποθήκες τους στα νευρικά κύτταρα. Αυτό συμβαίνει μέσω της διέγερσης των μεταφορέων των νευροδιαβιβαστών, με αποτέλεσμα να εκτοξεύονται οι συγκεντρώσεις αυτών των ουσιών στη συναπτική σχισμή (τον χώρο μεταξύ δύο νευρώνων).

Στη συνέχεια ακολουθεί μια άλλη σημαντική δραση τους που είναι η Αναστολή της Επαναπρόσληψης, διότι οι αμφεταμίνες αναστέλλουν τους μεταφορείς επαναπρόσληψης των νευροδιαβιβαστών (π.χ., ντοπαμίνη, σεροτονίνη), εμποδίζοντας με αυτό το τρόπο τη λειτουργία τους και παρατείνοντας την παρουσία τους στη συναπτική σχισμή.

Στη συνέχεια ακολουθεί η Αναστολή Μονοαμινοξειδάσης (MAO), ένα ενζυμο που είναι υπεύθυνο για τη διάσπαση των νευροδιαβιβαστών (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, νορεπινεφρίνη), αυξάνοντας έτσι τη συγκέντρωσή τους.

Τέλος ένα σημαντικό απότοκο τους  και ταυτόχρονα ρόλος είναι η Διέγερση γενικά των Νευρικών Κυττάρων→ η εκπόλωση αυτών από τις αμφεταμίνες.

Ποιες είναι τώρα οι σπουδαίες θετικές συνέπειες της σωστής χρήσης τους;

• Αυξημένη ενέργεια
• Βελτίωση συγκέντρωσης και διάθεσης
• Αίσθηση ευφορίας

Ενώ οι ριψοκίνδυνες αρνητικές;

• Υψηλό ρίσκο για εξάρτηση 
• Αγχώδη διαταραχές 
• Υπερκινητικότητα
• Αϋπνία
• Παρανοϊκές σκέψεις
• Αρρυθμίες

Θεωρείται επιτακτική ανάγκη να κατανοήσει κανείς το μηχανισμό εθισμού που αποκρύβει η χρήση τους.

Η διέγερση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, η οποία είναι υπεύθυνη για την αίσθηση ευχαρίστησης και ανταμοιβής, συμβάλλει στον «ψυχολογικό» εθισμό. Επίσης, η αναστολή επαναπρόσληψης και η μακροχρόνια χρήση μπορεί να προκαλέσει μεταβολές στον εγκέφαλο, οδηγώντας έτσι σε συμπτώματα στέρησης όταν διακοπεί η χρήση αυτών.Η αναστολή επαναπρόσληψης των νευροδιαβιβαστών από τις αμφεταμίνες δεν έρχεται σε αντίφαση με την απελευθέρωσή τους, αλλά αντίθετα ενισχύει την επίδραση τους. 

Για να το εξηγήσουμε λοιπόν αρκεί να αντιληφθούμε ότι: 

Οι αμφεταμίνες προκαλούν μεν την απελευθέρωση ντοπαμίνης, σεροτονίνης και νορεπινεφρίνης από τις αποθήκες τους στα νευρικά κύτταρα. Αναστέλλουν όμως και  την επαναπρόσληψη αυτών των νευροδιαβιβαστών. Συνήθως, οι νευροδιαβιβαστές (π.χ., ντοπαμίνη) επιστρέφουν στα νευρικά κύτταρα μέσω των μεταφορέων τους, προκειμένου να ανακυκλωθούν ή να διασπαστούν. Παρόλα αυτά με την αναστολή των μεταφορέων από τις αμφεταμίνες, οι νευροδιαβιβαστές παραμένουν στη συναπτική σχισμή για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, αυξάνοντας την δραστικότητά τους.

Συνεπώς. Ο συνδυασμός (απελευθέρωση + αναστολή επαναπρόσληψης) ενισχύει την νευροβιοχημική δραστηριότητα και εξηγεί τις έντονες επιδράσεις των αμφεταμινών.

Οι μεταφορείς πρέπει να αναφέρουμε ότι είναι πρωτεΐνες που έχουν ρόλο να μεταφέρουν νευροδιαβιβαστές όπως τη ντοπαμίνη, τη νορεπινεφρίνη και τη σεροτονίνη από τη συναπτική σχισμή πίσω στα νευρικά κύτταρα. Όλη αυτή η διαδικασία «ονομάζεται» επαναπρόσληψη, και βοηθά στη ρύθμιση των επιπέδων των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, αποτρέποντας την υπερβολική ή συνεχιζόμενη διέγερση των υποδοχέων τους.

Περισσότερα δεδομένα για να κατανοήσει κανείς τόσο τις συνέπειες του εθισμού οδό και γενικότερα τη βιοχημική τους δράση είναι:

Η αμφεταμίνη αναστέλλει δραστικά τη δράση του ντοπαμινεργικού μεταφορέα (DAT), του σεροτονινεργικού μεταφορέα (SERT), και του νορεπινεφρινεργικού μεταφορέα (NET). Κανονικά, αυτοί οι μεταφορείς παίρνουν τους νευροδιαβιβαστές από τη συναπτική σχισμή και τους επιστρέφουν στο κύτταρο.Οι μεταφορείς μπλοκάρονται και διαταράσσεται η φυσιολογική ισορροπία, οδηγώντας σε αυξημένα επίπεδα ντοπαμίνης, νορεπινεφρίνης και σεροτονίνης, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει ευφορία, αύξηση της προσοχής και ανησυχία, αλλά και μακροπρόθεσμα προβλήματα όπως η εξάρτηση!!!

Για να το εξηγήσουμε ακόμα πιο απλά:

Αντί οι μεταφορείς να ανασύρουν τους ΝΔ, οι αμφεταμίνες τους αναγκάζουν να τους εκτοξεύσουν έξω από το κύτταρο και να τους αφήσουν στη συναπτική σχισμή.Αυτό το μπλοκάρισμα επαναπρόσληψης δεν εμποδίζει τους μεταφορείς, αλλά τους αναγκάζει να λειτουργούν διαφορετικά, ενισχύοντας την παρουσία των ΝΔ στο νευρικό σύστημα και προκαλώντας τη χαρακτηριστική διέγερση που συνδέεται με τη χρήση αμφεταμινών.

Επομένως, οι μεταφορείς δεν βρίσκουν εμπόδιο στην φυσιολογική τους δράση λόγω της αμφεταμίνης· αντ’ αυτού, η ίδια η ουσία τους υποκινεί να απελευθερώσουν επιπλέον ΝΔ, κάτι που εντείνει την διέγερση του οργανισμού.

Οι παραπάνω ΝΔ έχουν πολλαπλές επιδράσει στο ανθρώπινο σώμα.Κάποιες λοιπόν είναι ότι: 

Η νορεπινεφρίνη έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του καρδιακού ρυθμού και γενικότερα μια διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Οι επιδράσεις της  σχετίζονται με την αίσθηση εγρήγορσης και άγρυπνης προσοχής. Ενώ οι αμφεταμίνες δεν επηρεάζουν την απελευθέρωση της σεροτονίνης στον ίδιο βαθμό όπως τη νορεπινεφρίνη ή τη ντοπαμίνη, η αναστολή της επαναπρόσληψης σεροτονίνης μπορεί να ενισχύσει τις διεγερτικές της επιδράσεις και να ενισχύσει τη διάθεση ή να οδηγήσει σε υπερένταση και εθισμό.Τέλος η ντοπαμίνη είναι κεντρική για την ανταμοιβή και την ευχαρίστηση, και η αμφεταμίνη αυξάνει την ποσότητα της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο τόσο με την απελευθέρωσή της όσο και με την αναστολή της επαναπρόσληψης. Η έντονη διέγερση του συστήματος ντοπαμίνης προκαλεί το αίσθημα «ευφορίας».

Η ανίχνευση της χρήσης αμφεταμινών μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, με βιοχημικές αναλύσεις να είναι οι πιο κοινές και οι πιο  αξιόπιστες.

Μέσω:

Δείγμα Ούρων: Στα ούρα, η αμφεταμίνη μπορεί να ανιχνευτεί για 1-3 ημέρες μετά από μια χρήση, αλλά σε περίπτωση συχνής χρήσης, μπορεί να παραμείνει ανιχνεύσιμη έως και 7-10 ημέρες.

Αιματολογικές εξετάσεις: Η ανίχνευση της αμφεταμίνης στο αίμα γίνεται για συντομότερο χρονικό διάστημα, συνήθως για 12-24 ώρες μετά την κατανάλωση. 

Δείγμα Σάλιου: Οι δοκιμές σάλιου είναι σχετικά νέες και επιτρέπουν την ανίχνευση της αμφεταμίνης για περίπου 1-4 ημέρες μετά τη χρήση.

Δείγμα από τρίχες Μαλλιών; Η ανίχνευση μέσω της τρίχας μπορεί να εντοπίσει την ουσία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (έως και 90 ημέρες), γεγονός που καθιστά αυτή τη μέθοδο χρήσιμη σε περιπτώσεις χρόνιου χρήστη.

Βιοχημικές Εξετάσεις

Όσον αφορά τη βιοχημική ανίχνευση, η αμφεταμίνη δρα σε συναπτικές περιοχές του εγκεφάλου και αυξάνει τη συγκέντρωση της ντοπαμίνης, νορεπινεφρίνης και σεροτονίνης στην συναπτική σχισμή. Η διαταραχή αυτών των νευροδιαβιβαστών προκαλεί έντονη διέγερση του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), το οποίο σχετίζεται με την εναλλαγή της διάθεσης, την αυξημένη ενέργεια, την ευφορία και τον ενθουσιασμό.

Στην «αγορά» παρατηρούμε ότι: έχουν συγκεκριμένες εμπορικές ονομασίες. Η δεξτροαμφεταμίνη πωλείται συνήθως με την ονομασία Dexedrine, ενώ η μεθυλφαινιδάτη είναι γνωστή ως Ritalin ή Concerta. Το Adderall και το Adderall XR είναι συνδυασμός αμφεταμίνης με δεξτροαμφεταμίνη, ενώ η λισδεξαμφεταμίνη έχει την ονομασία  Vyvanse. 

Η χρόνια χρήση αμφεταμινών διαταράσσει το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, εξαρτώντας την παραγωγή και απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών, με αποτέλεσμα την αυξημένη ανάγκη για συνεχιζόμενη χρήση της ουσίας και τη ψυχολογική εξάρτηση.

Δεν υπάρχει απόλυτο όριο που να καθορίζει αν κάποιος είναι χρήστης αμφεταμινών, καθώς ο εθισμός σχετίζεται με την ποσότητα, τη συχνότητα της χρήσης και τις επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου. Ωστόσο, υπάρχουν κριτήρια εθισμού που αξιολογούνται σύμφωνα με το DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5η έκδοση) και την ICD-10 (International Classification of Diseases).

Η συχνότητα χρήσης παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Αν η χρήση αμφεταμινών γίνεται καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά, το ρίσκο εθισμού αυξάνεται σημαντικά.

Η ανίχνευση του εθισμού βασίζεται επίσης σε συμπτώματα που επηρεάζουν την κοινωνική ζωή και την υγεία του ατόμου, και είναι καθοριστικό να ζητηθεί βοήθεια από ειδικούς για τη διάγνωση και την υποστήριξη του ατόμου.

Έρευνες υποδεικνύουν ότι, για φαρμακευτικά σκευάσματα αμφεταμινών σε άτομα με ΔΕΠΥ, ο κίνδυνος εθισμού είναι χαμηλότερος όταν τηρούνται οι συνιστώμενες δόσεις (τυπικά 5-40 mg/ημέρα) και αποφεύγεται η αύξηση της δοσολογίας χωρίς ιατρική καθοδήγηση.

Ο κίνδυνος εθισμού αυξάνεται σημαντικά σε μη θεραπευτική χρήση (υπερβάσεις των 60-100 mg ή περισσότερο), ιδίως όταν τα φάρμακα λαμβάνονται με μη στοματικές οδούς ή με άλλες τροποποιήσεις.

Βιβλιογραφικές πηγές: