Διπολική διαταραχή

Σοφία Λυδάκη

Η διπολική διαταραχή ή αλλιώς μανιοκατάθλιψη είναι μια ψυχιατρική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την αλλαγή των φάσεων της μανίας και της κατάθλιψης. 

Αυτή η διαταραχή χωρίζεται σε δύο κύριους τύπους: 

1) τη διπολική διαταραχή τύπου Ι, που χαρακτηρίζεται από μανία και τυπική υποτροπιάζουσα κατάθλιψη, και 

2) τη διπολική διαταραχή τύπου II, που χαρακτηρίζεται από υποτροπιάζουσα μείζονα κατάθλιψη και υπομανία.

Πέραν των 2 αυτών βασικών τύπων, υπάρχουν και κάποιοι άλλοι, λιγότερο συχνοί, όπως:

• η κυκλοθυμική διαταραχή (πολλές περίοδοι υπομανιακών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων, στις οποίες τα καταθλιπτικά συμπτώματα δεν πληρούν τα κριτήρια για καταθλιπτικά επεισόδια) και
• η διπολική διαταραχή που δεν ορίζεται διαφορετικά (καταθλιπτικά και υπομανιακά συμπτώματα και επεισόδια που μπορεί να εναλλάσσονται ταχέως, αλλά δεν πληρούν τα πλήρη διαγνωστικά κριτήρια για οποιαδήποτε από τις προαναφερθείσες καταστάσεις).

Η εναλλαγή των φάσεων της μανίας και της κατάθλιψης διαφέρει από άτομο σε άτομο. Συγκεκριμένα, τα άτομα που ανήκουν στην διπολική διαταραχή τύπου Ι μπορεί να βιώνουν αποκλειστικά μόνο μανιακά επεισόδια ή μανιακά επεισόδια στα οποία μπορεί να παρεμβάλλονται και καταθλιπτικά επεισόδια και μεσοδιαστήματα υγείας. 

Αντίθετα, τα άτομα με διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ βιώνουν υπομανιακά επεισόδια εναλλασσόμενα με καταθλιπτικά επεισόδια και μεσοδιαστήματα υγείας. 

ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ 

Η γένεση της διπολικής διαταραχής είναι μία πολυπαραγοντική διαδικασία που οφείλεται τόσο σε γενετικούς όσο και σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες. 

Όσον αφορά τους γενετικούς παράγοντες, έχουν γίνει διάφορες μελέτες που έχουν αναδείξει ως υπαίτια πολλά διαφορετικά χρωμοσώματα και γονίδια που σε συνδυασμό με στρεσσογόνες καταστάσεις μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση μανιοκατάθλιψης, η οποία σχετίζεται με την διαταραχή της ρύθμισης της πλαστικότητας των συνάψεων και των νευρώνων σε συγκεκριμένα κυκλώματα, που διαμεσολαβούν το συναίσθημα και η σκέψη. 

Σχετικά με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, αυτοί κρίνονται ως απαραίτητοι προκειμένου να μπορέσει να εμφανιστεί η διπολική διαταραχή. Η σχέση μεταξύ των αγχωδών γεγονότων της ζωής και της εμφάνισης της διπολικής διαταραχής φαίνεται να εξαρτάται από την ηλικία και την πορεία της ανάπτυξης του ατόμου. Η κακοποίηση και η παραμέληση στην παιδική ηλικία έχουν θεωρηθεί ότι επηρεάζουν τα ενδοκρινικά συστήματα, οδηγώντας σε συστημικές και νευρολογικές συνέπειες, συμπεριλαμβανομένης της δυσλειτουργίας του προμετωπιαίου φλοιού, της αμυγδαλής, του ιππόκαμπου, των ορμονών των γεννητικών οργάνων και του ανοσοποιητικού συστήματος. Συγκεκριμένα, το 60% των πρώτων επεισοδίων οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες όπως το ψυχοκοινωνικό στρες, παθολογικές ή φαρμακευτικές αιτίες.

Επιπλέον, η νόσος ξεκινά ως εξωγενής και καταλήγει να είναι ενδογενής. Το 60% των πρώτων επεισοδίων οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως ψυχοκοινωνικά στρες, παθολογικές ή φαρμακευτικές αιτίες. Ωστόσο, κανένα από τα τέταρτα επεισόδια δεν οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

 Τα συμπτώματα σε ένα μανιακό επεισόδιο περιλαμβάνουν το αίσθημα μεγαλείου, την λογόρροια, την μειωμένη ανάγκη για ύπνο, την φυγή ιδεών, την διάσπαση προσοχής, την ψυχοκινητική διέγερση και την υπέρμετρη εμπλοκή σε δραστηριότητες που ενέχουν αυξημένους κινδύνους, όπως οι υπερβολικές αγορές, οι σεξουαλικές αδιακρισίες ή οι ανόητες επιχειρησιακές επενδύσεις. 

Στην υπομανία, τα συμπτώματα είναι ίδια με αυτά ενός μανιακού επεισοδίου, αλλά σε μικρότερη ένταση. 

Τα συμπτώματα σε ένα καταθλιπτικό επεισόδιο περιλαμβάνουν την απώλεια όρεξης, το καταθλιπτικό συναίσθημα, την μείωση ευχαρίστησης, την αϋπνία ή την υπερυπνία, αυτοκτονικές τάσεις, την ψυχοκινητική επιβράδυνση, κόπωση, αναποφασιστικότητα και ενοχές. 

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Η διάγνωση τίθεται από ψυχίατρο μέσω κλινικής συνέντευξης, της οποίας βασικό στοιχείο αποτελεί η λήψη του οικογενειακού ιστορικού. Πέρα από αυτό, ο ψυχίατρος πρέπει να βρίσκεται σε θέση να διαπιστώσει την παρουσία παρελθόντων ή παρόντων επεισοδίων μανίας ή συμπτωμάτων κατάθλιψης, την διάρκεια και σοβαρότητα των επεισοδίων αυτών, καθώς και το αν ο ασθενής έχει αυτοκτονικές τάσεις. Ακόμα, είναι σημαντικό να διαπιστωθεί η επίδραση που ασκούν τα επεισόδια εναλλαγής συμπεριφοράς στην λειτουργικότητα του ατόμου στο εργασιακό, κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον. Η παρουσία συννοσηρότητας, όπως η κατάχρηση ουσιών, η διαταραχή προσωπικότητας και διαταραχή άγχους συμπεριλαμβανομένης της διαταραχής μετατραυματικού στρες, μπορούν να δυσκολέψουν την διάγνωση ή/και την θεραπεία μετέπειτα του ατόμου και να οδηγήσουν σε πιο έντονες καταστάσεις μανίας/υπομανίας και κατάθλιψης.

ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 

Η διάγνωση της διπολικής διαταραχής είναι πολύ δύσκολο να τεθεί, διότι συνήθως ο ασθενής αρνείται να ζητήσει βοήθεια, αλλά ακόμα και όταν το κάνει δεν μπορεί να αναπτυχθεί μία σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα σε αυτόν και τον ιατρό. Επίσης, πολύ συχνά οι ψυχωτικές διαταραχές στην φάση της μανίας εκλαμβάνονται ως σχιζοφρένεια και τίθεται λανθασμένα η διάγνωση είτε της σχιζοφρένειας, είτε της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής. 

Αρκετά συχνό είναι και το φαινόμενο οι ασθενείς να διαγιγνώσκονται με ψευδομονοπολική κατάθλιψη, ενώ στην πραγματικότητα πάσχουν από διπολική διαταραχή. Αυτό συμβαίνει διότι οι ασθενείς δεν έχουν πάντα διακριτά επεισόδια μανίας, και στο ιστορικό αυτά τα μανιακά επεισόδια εκλαμβάνονται ως περιστασιακές περίοδοι ευερεθιστότητας. Αντιστοίχως, τα υπομανιακά επεισόδια θεωρούνται ως περίοδοι φυσιολογικής υψηλής λειτουργικότητας του ατόμου και δεν αναγνωρίζονται. 

Τέλος στην διαφορική διάγνωση της διπολικής διαταραχής εμπίπτει η μεταιχμιακή, ναρκισσιστική και οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας και η ADHD κυρίως σε παιδιά και εφήβους. 

ΘΕΡΑΠΕΙΑ 

Η θεραπευτική προσέγγιση της διπολικής διαταραχής αφορά γενικά 2 φάσεις: 

1) την οξεία φάση, κατά την οποία η θεραπεία επικεντρώνεται στη διαχείριση του επεισοδίου οξείας διάθεσης (μανιακό, υπομανιακό ή καταθλιπτικό) και 

2) τη θεραπεία φάσης συντήρησης, που επικεντρώνεται στην πρόληψη των υποτροπών των οξέων επεισοδίων

Οι βασικές θεραπευτικές επιλογές για τη διπολική διαταραχή περιλαμβάνουν: 

1) Τους σταθεροποιητές διάθεσης (λίθιο, βαλπροϊκό, καρβαμαζεπίνη, λαμοτριγίνη) 

Οι περισσότεροι σταθεροποιητές της διάθεσης είναι αποτελεσματικά για την πρόληψη της μανίας. Το λίθιο, η λαμοτριγίνη, η κουετιαπίνη και η ολανζαπίνη είναι επίσης αποτελεσματικά στην πρόληψη των καταθλιπτικών επεισοδίων. Η συνδυασμένη φαρμακοθεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματικότερη από τη μονοθεραπεία για την πρόληψη των υποτροπών. 

Συγκεκριμένα, το λίθιο αποτέλεσε το θεμέλιο της θεραπείας της διπολικής διαταραχής για πάνω από 60 χρόνια, αλλά η αποτελεσματικότητά του στην πρόληψη και θεραπεία της διπολικής κατάθλιψης είναι περιορισμένη και δεν είναι ταχέως αποτελεσματικό για οξεία μανία. Πριν από την έναρξη θεραπείας με λίθιο, πρέπει να ληφθεί το ιστορικό του ασθενούς σχετικά με τη νεφρική δυσλειτουργία, τη δυσλειτουργία του θυρεοειδούς και πιθανές ανωμαλίες της καρδιακής αγωγιμότητας. Στην περίπτωση των γυναικών, πρέπει να εξακριβωθεί η τελευταία εμμηνορροϊκή περίοδος και, εάν απαιτείται, πρέπει να γίνει τεστ εγκυμοσύνης ούρων. 

Η λαμοτριγίνη είναι ο σταθεροποιητής της διάθεσης με τα καλύτερα στοιχεία για την προφύλαξη της διπολικής κατάθλιψης. Ο ρόλος της λαμοτριγίνης έχει μελετηθεί καλά και έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικός παράγοντας στη διαχείριση της διπολικής κατάθλιψης και στην πρόληψη της υποτροπής της κατάθλιψης. Ωστόσο, η πιο επικίνδυνη παρενέργεια της λαμοτριγίνης περιλαμβάνει το δερματικό εξάνθημα, συμπεριλαμβανομένου του συνδρόμου Stevens-Johnson και της τοξικής επιδερμικής νεκρόλυσης. Οι δερματικές αλλοιώσεις μπορούν να εμφανιστούν οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια της θεραπείας, αλλά αναφέρονται συχνότερα κατά την αρχική φάση της θεραπείας και όταν χρησιμοποιούνται μαζί με το βαλπροϊκό οξύ.

2) Τα αντιψυχωσικά (παραδοσιακά και άτυπα αντιψυχωσικά) 

Ένα τεράστιο σύνολο αποδεικτικών στοιχείων υποστηρίζει τη χρήση άτυπων αντιψυχωσικών στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Ο πιο εδραιωμένος ρόλος αυτής της κατηγορίας είναι στη θεραπεία της οξείας μανίας. Τα νεότερα (ή άτυπα) αντιψυχωτικά παρουσιάζουν γενικά σε μικρότερο βαθμό τις σοβαρές κινητικού τύπου παρενέργειες αλλά κάποια από αυτά παρουσιάζουν σε εντονότερο βαθμό τις μεταβολικού, αιματολογικού, ενδοκρινολογικού, καρδιολογικού ή άλλου τύπου παρενέργειες. Τα πιο γνωστά είναι η ρισπεριδόνη (Risperdal), η παλιπεριδόνη (Invega), η κλοζαπίνη (Leponex), η κουετιαπίνη (Seroquel), η ολανζαπίνη (Zyprexa), η ζιπρασιδόνη (Geodon), η αμισουλπρίδη (Solian), η σουλπιρίδη (Dogmatyl). Όλα τα εγκεκριμένα άτυπα αντιψυχωσικά έχουν αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία μανιακών επεισοδίων διπολικής διαταραχής.

3)Την κατάλληλη ψυχοκοινωνική θεραπεία

Η προσθήκη κάποιας ψυχοθεραπείας στην υπάρχουσα φαρμακευτική αγωγή μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των ποσοστών υποτροπής κατά 50% ή περισσότερο, σε σύγκριση με τη συνήθη φροντίδα. Η ψυχοθεραπεία στη διπολική διαταραχή βελτιστοποιεί τη σταθερότητα της νόσου και την ψυχοκοινωνική λειτουργία του ατόμου. Η ψυχοθεραπεία καλύπτει θεραπευτικές πτυχές που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα φάρμακα. Τέτοιες πτυχές μπορεί να είναι η έλλειψη υποστήριξης, η έλλειψη αποδοχής της διάγνωσης και της θεραπείας, η κατανόηση της ασθένειας και της διαχείρισης της, η βελτιστοποίηση της φαρμακευτικής αγωγής, η διαχείριση άλλων τύπων άγχους και ο εντοπισμός πρώιμων συμπτωμάτων επεισοδίων υπότροπης. οικογενειακή θεραπεία έχει σαν σκοπό να διατηρήσει τη συνοχή της οικογένειας και να βοηθήσει να αναπτυχθούν εσωτερικός έλεγχος και στρατηγικές συναισθηματικής αυτορρύθμισης.

Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT) έχει μια μοναδική θέση στο θεραπευτικό οπλοστάσιο για τη διπολική διαταραχή. Έχει αποδειχθεί χρήσιμη για την οξεία θεραπεία σοβαρών καταθλιπτικών, μανιακών και μικτών καταστάσεων, σε ασθενείς με εκδήλωση αυτοκτονικών τάσεων ή αποπειρών αυτοκτονίας, σε ασθενείς με κατατονία και σε ασθενείς με ανθεκτικότητα σε φάρμακα. Όλες οι κατευθυντήριες οδηγίες για τη θεραπεία της υποδηλώνουν ότι η ECT θα πρέπει να εφαρμόζεται μόνο σε ανθεκτικές σε φαρμακοθεραπεία ή πολύ σοβαρές περιπτώσεις. Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT) είναι χρήσιμη σε πολλές περιπτώσεις σε ασθενείς με διπολική διαταραχή ή μανιοκαταθλιπτική ασθένεια, όπως οι ακόλουθες: – Όταν απαιτείται γρήγορη, οριστική ιατρική / ψυχιατρική θεραπεία – Όταν οι κίνδυνοι της ECT είναι μικρότεροι από εκείνους άλλων θεραπειών – – Όταν η διπολική διαταραχή είναι ανθεκτική σε άλλες θεραπείας – Όταν ο ασθενής προτιμά αυτή τη μέθοδο θεραπείας. 

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 

Ο βαθμός συμφωνίας σε μελέτες διδύμων είναι: 

– 70-85% για μονοζυγώτες διδύμους που ανατράφηκαν μαζί ή χωριστά 

– 23% για διζυγώτες διδύμους 7 νέα περιστατικά ανά 100,000 πληθυσμού 

Οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν τις ίδιες πιθανότητες εμφάνισης διπολικής διαταραχής. Οι άνδρες κάνουν περισσότερα επεισόδια μανίας από τις γυναίκες, ενώ οι γυναίκες κάνουν περισσότερα επεισόδια κατάθλιψης από τους άνδρες, καθώς επίσης και περισσότερα επεισόδια ταχείας εναλλαγής. Το πρώτο επεισόδιο συμβαίνει συνήθως πριν τα 30. Η συχνότερη ηλικία έναρξης είναι μεταξύ 15 και 19 χρονών. 

Πολλές μελέτες έδειξαν ότι οι ασθενείς με διπολική διαταραχή παρουσιάζουν συννοσηρότητα. Συγκεκριμένα, ως 75% των ασθενών με διπολική διαταραχή παρουσιάζει διαταραχές άγχους, κατάχρηση ουσιών, και κατάχρηση οινοπνεύματος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

1) ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ με ΘΕΜΑ: Διπολική διαταραχή και νοσηλευτικές παρεμβάσεις ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ Ντούτση Λαμπρινή Παππά Δήμητρα (ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ) 

2) ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ : Μπίτσιος Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστήμιο Κρήτης 

3) Cognitive Impairment in Bipolar Disorder: Treatment and Prevention Strategies Brisa Solé et al. Int J Neuropsychopharmacol. 2017(pubmed) 

4) Depression and Mania in Bipolar Disorder Leonardo Tondo et al. Curr Neuropharmacol. 2017 (pubmed) 

5) Diagnosis and treatment of patients with bipolar disorder: A review for advanced practice nurses Ursula McCormick et al. J Am Assoc Nurse Pract. 2015 Sep.(pubmed)