Δήμητρα Ευθυμίου

Η Ψυχογενής Ανορεξία είναι μία χρόνια ψυχική διαταραχή η οποία επηρεάζει τη σωματική και την ψυχική υγεία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την κοινωνική και την επαγγελματική ζωή του ατόμου και των συγγενών του. Η Ψυχογενής Ανορεξία κατατάσσεται στις διαταραχές πρόσληψης τροφής.

Ορισμός – Συμπτώματα

Το κύριο σύμπτωμα στην ψυχογενή ανορεξία είναι η τάση για απίσχναση µέσω αυτοπροκαλούμενης ασιτίας και ο έντονος φόβος ότι το άτομο θα παχύνει, ακόμη κι όταν είναι κάτισχνο. Η διαταραχή χαρακτηρίζεται από την μείωση του σωματικού βάρους που προκαλείται και διατηρείται συνειδητά από την ασθενή¹. Η αυτοπροκαλούμενη ασιτία είναι ένας μόνο τρόπος για την επίτευξη ενός αδύνατου σώματος. Άλλες μέθοδοι οι οποίες εφαρμόζονται για την μείωση του σωματικού βάρους είναι ο αυτοπροκαλούμενος έμετος, η κατάχρηση χαπιών αδυνατίσματος, θυροξίνης, η χρήση υπακτικών ή διουρητικών, ο «μηρυκασμός» (η ασθενής μασά και φτύνει την τροφή), η παράλειψη των δόσεων ινσουλίνης, η εσκεμμένη έκθεση στο κρύο και η καταναγκαστική άσκηση και δραστηριότητα σε υπερβολικό βαθμό.

Επιδημιολογικά στοιχεία

Το 0.5-1% του γενικού πληθυσμού πάσχει από ψυχογενή ανορεξία και η επίπτωση αυξάνεται τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, αν και η ασθένεια επηρεάζει κυρίως έφηβες και νεαρές γυναίκες. Το θηλυκό γένος αντιπροσωπεύει το 90-95% των ατόμων που πάσχουν από Ψυχογενή Ανορεξία. Η μέση διάρκεια της ασθένειας είναι 6 χρόνια. Είναι η νόσος με τα μεγαλύτερα ποσοστά θνητότητας στην ψυχιατρική και σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση υπολογίζεται ότι το ποσοστό θνησιμότητας ανέρχεται στο 5 με 9%. Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των γυναικών που αναρρώνουν από ανορεξία κυμαίνονται από ένα αισιόδοξο 48% έως το απαισιόδοξο 20% και χαμηλότερο. Περίπου το 20% των θανάτων σε ασθενείς με ψυχογενή ανορεξία είναι αποτέλεσμα αυτοκτονίας καθώς οι ασθενείς έχουν 10 φορές αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας.

Διαγνωστικά κριτήρια

Τα διαγνωστικά κριτήρια της Ψυχογενούς Ανορεξίας, σύμφωνα µε το DSM-5, είναι τα παρακάτω:

Α. Επίμονος περιορισμός της ενεργειακής πρόσληψης σε σχέση με τις απαιτήσεις που να οδηγεί σε σημαντική ελάττωση του βάρους σώματος. Το άτομο διατηρεί ή προσπαθεί να διατηρήσει ένα σωματικό βάρος το οποίο είναι 85% του αναμενόμενου με βάση το φύλο, την ηλικία, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την σωματική υγεία της ασθενούς.

Β. Έντονος φόβος του ατόμου μήπως αυξηθεί το σωματικό βάρος ή αλλάξει το σχήμα του σώματος, ακόμα και όταν το βάρος είναι κάτω του κανονικού. Λόγω αυτού του φόβου ακολουθούντα επίμονες συμπεριφορές που εμποδίζουν την αύξηση του σωματικού βάρους.

Γ. Διαταραχή στον τρόπο που αντιλαμβάνεται το άτομο την εικόνα του σώματος. Η απόδοση ιδιαίτερης σημασίας στο βάρος και το σχήμα του σώματος σε τέτοιο βαθμό ώστε να επηρεάζουν την αξιολόγηση του εαυτού. Η παρατεταμένη απώλεια της ικανότητας του ατόμου να αναγνωρίζει τους κινδύνους που ενέχει το εξαιρετικά χαμηλό σωματικό βάρος.

Υποκατηγορίες της Ψυχογενούς Ανορεξίας

Στο DSM αναγνωρίζονται δύο υποκατηγορίες της Ψυχογενούς Ανορεξίας:

α) Ψυχογενής ανορεξία περιοριστικού τύπου, όπου η ασθενής προκειμένου να διατηρήσει το βάρος της περιορίζει την ενεργειακή πρόσληψη (συνήθως 300-700 kcal/ημέρα) ακoλουθώντας έντονη και καταναγκαστική σωματική άσκηση.

β) Ψυχογενής ανορεξία με συμπεριφορές υπερφαγίας/κάθαρσης, όπου η ασθενής εκδηλώνει συμπεριφορές υπερφαγίας/κάθαρσης (αυτοπροκαλούμενος έμετος ή χρήση καθαρτικών, εμετικών ή διουρητικών).

Μπορεί να γίνει διάκριση της ψυχογενούς ανορεξίας βάσει του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ)² σε τέσσερις κατηγορίες. Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα Εάν ο ΔΜΣ του ασθενούς είναι μεγαλύτερος ή ίσος με 17, τότε ο ασθενής πάσχει από ήπια ψυχογενή ανορεξία.

Δείκτης Μάζας Σώματος	Κατηγορία ψυχογενούς ανορεξίας
>= 17	Ήπια
16-16,99	Μέτρια
15-15,99	Σοβαρή
<15	Πολύ σοβαρή

Ο Δείκτης Μάζας Σώματος ορίζεται ως το πηλίκο του βάρους προς το ύψος υψωμένο στο τετράγωνο, δηλαδή ΔΜΣ= βάρος (σε kgr)/ ύψος² (σε m).

Πιθανά αίτια που οδηγούν στην Ψυχογενή Ανορεξία

Η αιτιολογία των διατροφικών διαταραχών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Φαίνεται ότι στην αιτιολογία της ψυχογενούς ανορεξίας εμπλέκονται οικογενειακοί, βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες.

Σύμφωνα με μελέτες που έγιναν σε δίδυμα αδέρφια φαίνεται πως η βιολογική προδιάθεση ανέρχεται στο 60%, ενώ η υπόλοιπη μεταβλητότητα οφείλεται σε παράγοντες του περιβάλλοντος. Οι βιολογικοί παράγοντες αφορούν την πιθανή προδιάθεση από γενετικής που πιθανώς να έχει το άτομο που αναπτύσσει τη διαταραχή. Επιπλέον, η μειωμένη δραστηριότητα ορμόνης των επινεφριδίων (νορεπινεφρίνη), ή προϊόντων μεταβολισμού των υδατανθράκων έγκειται στους βιολογικούς παράγοντες που συμβάλουν στην εμφάνιση ψυχογενούς ανορεξίας.

Οι ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες που πιθανώς προκαλούν τη διαταραχή, είναι η δυσκολία στις σχέσεις των μελών της οικογένειας, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις της εφηβείας. Παρόλο που δεν είναι σωστό να θεωρούμε ότι η οικογένεια είναι ένοχη για την ψυχογενή ανορεξία ενός µέλους της, δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που πιστεύουν ότι κάποιοι παράγοντες που προέρχονται από την οικογένεια συμβάλλουν στην εμφάνιση της διαταραχής. Επιπλέον, η άρνηση λήψης τροφής, μπορεί να δηλώνει την επιθυμία της ασθενούς να μη μεγαλώσει, αυτό όμως δεν αποτελεί συνειδητή σκέψη της. Η ψυχογενής ανορεξία είναι ο τρόπος για να αντιμετωπίσει το άτομο τη ζωή δια μέσου της αποφυγής της ανάπτυξης. Η ασθενής, επικεντρώνοντας την προσοχή της στον έλεγχο του βάρους της, αποφεύγει να προσέξει το συνολικό εαυτό της, τα συναισθήματά της, τις σχέσεις της µε τους άλλους και τα όρια των δυνατοτήτων της. Τα άτομα που πάσχουν από ψυχογενή ανορεξία τρομοκρατούνται µε την ιδέα της απώλειας του έλεγχου, γι’ αυτό έχουν ιδιαίτερη σημασία για αυτή το φαγητό και η απώλεια βάρους. Αυτό αποδεικνύει, ότι υπάρχει ένας τομέας της ζωής τους, στον οποίο έχουν τον έλεγχο. Με την επιτυχία να χάνουν βάρος, συγκαλύπτουν το φόβο τους για την αποτυχία. Στην πραγματικότητα, ο «έλεγχος» αναφέρεται στη ρύθμιση άγχους και στη διατήρηση της αίσθησης της ψυχικής οργάνωσης του ατόμου που πάσχει.

Τρόποι διαχείρισης – θεραπεία

Η ψυχογενής ανορεξία είναι μία κατάσταση σοβαρή, πολύπλοκη και συχνά χρόνια και γι’ αυτό τον λόγο, για τη θεραπεία της είναι απαραίτητη η συνεχής προσπάθεια και ένα πλήρες θεραπευτικό πλάνο. Απαιτείται η εξατομίκευση της θεραπείας και η μακροχρόνια παρακολούθηση της ασθενούς από μία ομάδα ειδικών. Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις στις διαταραχές λήψης τροφής είναι είτε σε επίπεδο ψυχοθεραπευτικό του ατόμου και της οικογένειας, είτε σε συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας.

Η θεραπευτική παρέμβαση αποσκοπεί στην αποκατάσταση των φυσιολογικών διατροφικών συνηθειών, ώστε να αντιμετωπιστούν οι ψυχολογικές και οι βιολογικές επιπτώσεις της ασιτίας που διαιωνίζουν την παθολογική συμπεριφορά διατροφής. Επιπλέον, οι στόχοι της θεραπείας αφορούν τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των υποκείμενων οικογενειακών, ψυχολογικών, συµπεριφορικών, γνωσιακών και κοινωνικών προβλημάτων, με σκοπό την αποφυγή μιας πιθανής υποτροπής της διαταραχής. Επίσης η φαρμακευτική θεραπεία, η οποία πρέπει να εφαρμόζεται με ιδιαίτερη προσοχή, έχει ως στόχο τη βελτίωση του άγχους και της κατάθλιψης, όταν αυτά δεν υποχωρούν μετά την αποκατάσταση του βάρους

Οι ασθενείς που το σωματικό τους βάρος είναι έως και 20% λιγότερο του φυσιολογικού, πρέπει πρώτα να αντιμετωπίζονται εξωνοσοκομειακά, ειδικά όταν η οικογένεια είναι συνεργάσιμη και όταν η διάρκεια των συμπτωμάτων δεν είναι μεγάλη. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις ασθενών µε πολύ μειωμένο βάρος σώματος, είναι απαραίτητη η ενδονοσοκοµειακή αντιμετώπιση και θεραπεία, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η αύξηση του σωματικού βάρους της ασθενούς. Όταν η φυσική κατάσταση του ατόμου που πάσχει από Ψυχογενή Ανορεξία είναι ιατρικά σταθεροποιημένη, το βάρος-στόχος έχει επιτευχθεί, η διατροφική συμπεριφορά έχει διορθωθεί ικανοποιητικά και έχει προετοιμαστεί το άτομο για να αντιμετωπίσει τους ψυχολογικούς και οικογενειακούς παράγοντες που σχετίζονται με τη διαταραχή, τότε συνεχίζεται η θεραπεία εξωνοσοκομειακά.

Αρχικά, πρέπει να εξηγηθούν στην ασθενή και στην οικογένεια της τα συμπτώματα της διαταραχής, η πορεία της και η σοβαρότητα της. Πρωταρχικός στόχος είναι η ασθενής να τρέφεται κανονικά ώστε να αποκατασταθεί το φυσιολογικό της βάρος. Αυτός ο στόχος δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί, λόγω του φόβου της ασθενούς και της προσπάθειάς της να αποφύγει τον ειδικό. Για αυτό το λόγο, είναι βασική προυπόθεση η θεραπευτική ομάδα να δημιουργεί το αίσθημα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης στην ασθενή. Πέραν της ανάκτησης βάρους σκοπός της θεραπείας είναι και η ψυχολογική αλλαγή, δηλαδή η αποσύνδεση των ιδεών σχετικά με το βάρος και τον έλεγχο της διατροφής από τα ευρύτερα ζητήματα σχετικά με την προσωπική αξία. Σημαντικός είναι ο ρόλος της οικογένειας, η οποία πρέπει εξαρχής να συμμετέχει στη θεραπευτική προσπάθεια. Η οικογενειακή ψυχοθεραπεία αρχίζει, όταν τα µέλη της οικογένειας είναι ικανά να συμμετέχουν χωρίς να έχουν κριτική στάση απέναντι στην ασθενή.

Επιπλοκές

Εκτός από την αποκατάσταση της διατροφής θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι σωματικές επιπλοκές και οι επιπλοκές της επανασίτισης, ορισμένες από τις οποίες αναφέρονται επιγραμματικά παρακάτω:

• Προβλήματα με την ισορροπία των υγρών του σώματος και των ηλεκτρολυτών
• Ατροφία του μυοκαρδίου που χαρακτηρίζεται από μείωση του δείκτη και του όγκου της αριστερής κοιλίας, που συνήθως οδηγεί σε πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας.
• Άλλα καρδιολογικά προβλήματα (διαταραχή του καρδιακού ρυθμού κά)
• Αιφνίδιος καρδιακός θάνατος
• Η γαστροπάρεση και η δυσκοιλιότητα, ειδικά καθώς η απώλεια βάρους γίνεται πιο σοβαρή.
• Σύνδρομο άνω μεσεντέριας αρτηρίας και ηπατική νόσος
• Πνευμονικές επιπλοκές (αυτόματος πνευμοθώρακας κά)

• Λευκοπενία, αναιμία
• Πολλές ενδοκρινικές ανωμαλίες (αμηνόρροια, χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων κά)
• Σημαντική απώλεια οστικής πυκνότητας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πρώιμη οστεοπενία και οστεοπόρωση, ακόμη και σε εφήβους ασθενείς
• Νευρολογικά προβλήματα (γενικευμένη ατροφία του εγκεφάλου, γνωστικά ελλείμματα που παραμένουν μετά τη θεραπεία κά)
• Σαρκοπενία
• Ποικιλία δερματικών παθήσεων (ξηρότητα, ακροκυάνωση, εύθραυστα μαλλιά και νύχια, κιτρινωπή εμφάνιση λόγω ανεξήγητης υπερκαροτιναιμίας)

¹ Πρέπει να τονιστεί ότι στα πλαίσια αυτού του άρθρου, χρησιμοποιείται το θηλυκό γένος, για διευκόλυνση της ροής του κειμένου, καθώς αντιπροσωπεύει τη συντριπτική πλειοψηφία 90-95% των ατόμων που πάσχουν από Ψυχογενή Ανορεξία..

Βιβλιογραφία

Cost J., Krantz M.J., Mehler P.S. (2020). Medical complications of anorexia nervosa Cleveland Clinic Journal of Medicine June 2020, 87 (6) 361-366; DOI: https://doi.org/10.3949/ccjm.87a.19084

Levenkron, S. (2000). Anatomy of anorexia. New York: W. W. Norton

Morris, J. (2012). ABC στις Διατροφικές Διαταραχές. Αθήνα: Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιανού Α.Ε.

Palmer, B. (2006). Οι διατροφικές διαταραχές και η αντιμετώπισή τους. Αθήνα: Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιανού Α.Ε.

Γεραρχάκη, M. κ.ά. (2015). Μελέτη πάνω στις θεραπευτικές οδηγίες για την αντιμετώπιση των διαταραχών πρόσληψης τροφής.

Γκαλτεμης, Α. (2020). Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής: Νευρική Ανορεξία, Ψυχογενής Βουλιμία. Τ.Ε.Ι. Ηπείρου. Retrieved from http://apothetirio.teiep.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/7019/NURS.pdf?sequence=1

Μαυρέας, Β. κ.ά. Κατευθυντήριες Οδηγίες Ελλήνων Εμπειρογνωμόνων για τη φαρμακευτική αντιμετώπιση των Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής σε ενηλίκους. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Παπακωνσταντίνου, Κ. (2020). Ψυχαναλυτική προσέγγιση των διαταραχών πρόσληψης τροφής. Retrieved from http://www.encephalos.gr/full/45-2-07g.htm

 TrueMed-ForLivingMore