Τι είναι η σχιζοφρένεια;

Ηλιοπούλου Παναγιώτα

Η Σχιζοφρένεια είναι μια αυστηρή διαταραχή του εγκεφάλου στην οποία οι άνθρωποι ερμηνεύουν την πραγματικότητα ανώμαλα. Αφορά σε ένα συνδυασμό διαταραχών της σκέψης, της αντίληψης, της συμπεριφοράς, του συναισθήματος και της κοινωνικής λειτουργικότητας. 

Για τη Σχιζοφρένεια έχει δοθεί ορισμός και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από βαθιές διαταραχές στον τρόπο σκέψης που επηρεάζουν τη γλώσσα, την αντίληψη και την αίσθηση της εικόνας του εαυτού. Μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργικότητα όταν δεν υπάρχει ικανότητα να εξασφαλίσει ο ασθενής τα προς το ζην ή τη διακοπή σπουδών.

Επιδημιολογία-Προδιαθεσικοί παράγοντες

Ο επιπολασμός της Σχιζοφρένειας κυμαίνεται μεταξύ 0,5-1% παγκοσμίως. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά η ηλικία εμφάνισης του πρώτου ψυχωτικού επεισοδίου είναι συνήθως 18-25 ετών για άνδρες και 21-30 ετών για γυναίκες. Το άτομο είναι σχετικά φυσιολογικό στην πρώιμη ζωή του, βιώνει ανεπαίσθητες αλλαγές μετά την εφηβεία και υφίσταται την εμφάνιση σοβαρών συμπτωμάτων κατά τη μετάβαση στην πρώιμη ενηλικίωση. Η ηλικία έναρξης συσχετίζεται τόσο με γενετικούς όσο και με περιβαλλοντικούς παράγοντες. 

Έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ανάπτυξης σχιζοφρένειας όταν υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό καθώς υπάρχει και συσχέτιση ανάμεσα στη σχιζοφρένεια σε επιπλοκές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή του τοκετού. Άλλοι παράγοντες που εγκυμονούν σχιζοφρένεια είναι ψυχολογικοί. Το στρες επηρεάζει την υποτροπή και την επιδείνωση των σχιζοφρενικών εκδηλώσεων. Επίσης, ορισμένα φάρμακα όπως η κοκαΐνη, το LSD και οι αμφεταμίνες μπορούν να προκαλέσουν σχιζοφρένεια σε άτομα που είναι ευαίσθητα. Η χρήση αμφεταμινών ή κοκαΐνης μπορεί να οδηγήσει σε επεισόδια ψύχωσης και να προκαλέσει υποτροπή σε άτομα που αναρρώνουν μετά από ένα προηγούμενο επεισόδιο. Μελέτες υποδεικνύουν ότι κάτω των 15 ετών που κάνουν χρήση κάνναβης σε τακτική βάση και άλλες πιο ισχυρές μορφές του φαρμάκου έχουν έως και τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν σχιζοφρένεια από την ηλικία των 26. Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, συνήθως δεν παντρεύονται και είναι λιγότερο πιθανόν να αποκτήσουν παιδιά.

Συμπτωματολογία 

Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας διαχωρίζονται σε θετικά και αρνητικά. Τα θετικά συμπτώματα υποδηλώνουν διαταραχή ή υπέρβαση της φυσιολογικής λειτουργικότητας. Τα αρνητικά συμπτώματα υποδηλώνουν απώλεια ή έλλειμμα μιας φυσιολογικής ψυχικής λειτουργίας. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλει από μέρα σε μέρα και ακόμη από την ώρα της ημέρας. Τείνουν επίσης να επηρεάζονται απο την εποχή. Πολλοί άνθρωποι με αρνητικά συμπτώματα ισχυρίζονται ότι τα συμπτώματά τους έχουν την τάση να επιδεινώνονται κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και να βελτιώνονται με την άφιξη της άνοιξης. Από την άλλη πλευρά μερικοί άνθρωποι με θετικά συμπτώματα, έχει παρατηρηθεί ότι τείνουν να επιδεινώνονται κατά τη διάρκεια του ζεστού καιρού ενώ οι εισαγωγές στο νοσοκομείο με οξεία επεισόδια σχιζοφρένειας αυξάνονται κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Στα θετικά συμπτώματα περιλαμβάνονται:

• Παραληρητικές ιδέες: εσφαλμένες πεποιθήσεις που προκύπτουν χωρίς το κατάλληλο εξωτερικό ερέθισμα 
• Ψευδαισθήσεις: εσφαλμένες αισθητηριακές αντιλήψεις που αφορούν σε οποιαδήποτε από τις πέντε αισθήσεις 
• Παραισθήσεις: ανακριβείς αντιλήψεις ή παραποίηση αισθητηριακών ερεθισμάτων 
• Ψύχωση 
• Επιθετική συμπεριφορά 
• Εκπομπή σκέψης: παραληρητική ιδέα ότι οι σκέψεις του ατόμου εκπέμπονται και οι άλλοι μπορούν να τις ακούσουν 
• Έλεγχος σκέψης: παραληρητική ιδέα ότι οι άλλοι μπορούν να ελέγχουν τις σκέψεις ενός ατόμου ενάντια στη θέληση του 
• Ηχητικοί συνειρμοί
• Διαταραχές της δομής και της ροής της σκέψης 

Τα αρνητικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Γλωσσική σαλάτα: συνδυασμός λέξεων σε μια πρόταση, χωρίς να έχουν συνοχή και να παράγουν νόημα 
• Αποδιοργανωμένος λόγος 
• Αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά 
• Απουσία ενεργητικότητας
• Απουσία κινήτρων και στόχων 
• Κοινωνική απόσυρση 
• Αδυναμία του ατόμου να λάβει αποφάσεις 
• Διαταραχές ύπνου

Διαγνωστικές μέθοδοι 

Όσο περισσότερο το άτομο διαθέτει ενεργά συμπτώματα της σχιζοφρένειας τόσο απαραίτητη είναι η άμεση διάγνωση διότι επηρεάζει την τελική έκβαση καθώς και την πορεία της νόσου. Οι μέθοδοι διάγνωσης ποικίλουν και πραγματοποιούνται με διαφορετικούς τρόπους:

• ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Πλέον αναφέρεται ένας νέος τρόπος για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας με εξέταση αίματος. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ένα 95% έως 97% ποσοστό ακριβείας τα οποία θα πρέπει να συμβάλουν σε ένα μεγάλο βαθμό στην έγκαιρη διάγνωση και τις δυνατότητες πρόληψης των σοβαρών ψυχωτικών επεισοδίων. Δηλαδή μια εξέταση αίματος που μετρά τη δραστηριότητα των γονιδίων μπορεί ακριβώς να ανιχνεύσει τις διανοητικές ασθένειες όπως η σχιζοφρένια. Δηλαδή τα μόρια RNA παράγονται όποτε ένα γονίδιο είναι ενεργό. Μια ομάδα που καθοδηγείται από τον Ming Tsuang επέδειξε ότι με τη μέτρηση των επιπέδων αυτών των μορίων στο αίμα, έχουν διακρίνει τα υγιή άτομα από τους ασθενείς είτε με σχιζοφρένια είτε με διπολική διαταραχή (μανιακή κατάθλιψη).

• TEST ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ

Οι εξετάσεις αίματος υπάρχει πιθανότητα να επαναληφθούν και θα πρέπει να περιλαμβάνουν και τις παρακάτω μετρήσεις προκειμένου να επιβεβαιωθεί η πιθανότητα ότι το άτομο ενώ βιώνει κάποιες δυσλειτουργίες στο ενδοκρινικό του σύστημα, αυτές προέρχονται λόγω ύπαρξης σχιζοφρένειας και όχι λόγω υποθυρεοειδισμού. 

• θυρεοειδής ορμόνης (TSH) 
• τριιωδοθυρονίνη (Τ3) 
• λεβοθυροξίνη (Τ4)
• συνολική (Τ3) 
• συνολική (Τ4) 
• αντιθυρεοειδικά αντισώματα
• χοληστερόλης που βρίσκεται στον ορό 
• προλακτίνη

• TEST IQ ΓΙΑ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ 

Σήμερα μια απλή δοκιμή δείκτη νοημοσύνης θα είναι σε θέση να ανιχνεύσει πιθανή εξέλιξη σχιζοφρένιας μέχρι τρία έτη εκ των προτέρων. Οι ερευνητές του πανεπιστημίου στο Εδιμβούργο θεωρούν ότι η δοκιμή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να λάβει μέτρα ενάντια στην ασθένεια που χτυπά χαρακτηριστικά τα άτομα ηλικίας μεταξύ 17 και 30, από το να προκληθεί. Κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας οι ερευνητές εξέτασαν 163 ανθρώπους με ένα οικογενειακό ιστορικό της σχιζοφρένιας εφαρμόζοντας απεικονιστικές εξετάσεις εγκεφάλου ηλικίας 16-24. Τα αποτελέσματα συγκρίθηκαν με μια ομάδα που δεν είχε κανένα οικογενειακό ιστορικό της ασθένειας. Ενώ 45% της υψηλού κινδύνου ομάδας παρουσίασε συμπτώματα της σχιζοφρένιας, μόνο το 12% νόσησε. 

• ΤΕΣΤ ΟΣΦΡΗΣΗΣ 

 Μια μελέτη προτείνει ότι απλές δοκιμές όσφρησης θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους γιατρούς να προσδιορίσουν τους ανθρώπους σε κίνδυνο ανάπτυξης της σχιζοφρένιας. Από καιρό ήταν γνωστό ότι οι άνθρωποι με τη σχιζοφρένια είναι ανίκανοι να προσδιορίσουν σωστά τις μυρωδιές. Αλλά μέχρι τώρα οι επιστήμονες ήταν αβέβαιοι εάν αυτό εμφανίστηκε πριν από ή μετά από τα συμπτώματα που αναπτύχθηκαν.

• ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Η μαγνητική τομογραφία (MRI) παράγει εικόνες της δομής του εγκεφάλου και στηρίζεται στην διαφορετική συμπεριφορά των διαφόρων δομών όταν εφαρμόζεται μαγνητικό πεδίο επάνω τους. Δηλαδή δισεκατομμύρια νευρώνες του ανθρώπινου εγκεφάλου συνεχώς στέλνουν και λαμβάνουν ηλεκτρικά σήματα. Τα σήματα αυτά μεταφέρουν τα μηνύματα που σχετίζονται με τις σκέψεις και τις δράσεις. Η μέτρηση του μαγνητικού πεδίου στα διαφορετικά σημεία γύρω από το κεφάλι ενός ασθενή παρέχει ενδείξεις για την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου διότι η ηλεκτρική ενέργεια και ο μαγνητισμός είναι αλληλένδετα πεδία. Ένα κινούμενο φορτίο, ή ρεύμα, παράγει ένα προβλέψιμο μαγνητικό πεδίο. Συνεπώς η μαγνητική τομογραφία είναι ένας τρόπος να καταγραφεί η ηλεκτρική δραστηριότητα που πραγματοποιείται στον εγκέφαλο.

• ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ

Η αξονική τομογραφία (CT) ή υπολογιστικός Αξονικός Τομογράφος (CAT) χρησιμοποιεί μια σειρά ακτινών Χ της κεφαλής που λαμβάνονται από πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Συνήθως χρησιμοποιείται για γρήγορη προβολή βλαβών στην περιοχή του εγκεφάλου, χρησιμοποιώντας ένα πρόγραμμα υπολογιστή που εκτελεί έναν αριθμητικό αναπόσπαστο υπολογισμό (αντίστροφος μετασχηματισμός ραδονίου) στη μετρούμενη σειρά ακτινών για να εκτιμηθεί πόσο μια δέσμη ακτίνας Χ απορροφάει σε όγκο ο εγκέφαλος. Στις μέρες μας πλέον η αξονική τομογραφία δεν πραγματοποιείται τόσο συχνά όσο στο παρελθόν και την θέση της έχει πάρει η μαγνητική τομογραφία (MRI).

• ΗΛΕΚΤΡΟΕΓΚΕΦΑΛΟΓΡΑΦΗΜΑ

Το ψηφιακό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG) είναι μια ηλεκτροφυσιολογική μέθοδος παρακολούθησης για την καταγραφή της ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου καθώς αυτός αντιδρά σε διάφορα ερεθίσματα. Είναι συνήθως μια μη επεμβατική μέθοδος όπου τοποθετούνται ηλεκτρόδια κατά μήκος του τριχωτού της κεφαλής και στέλνουν σήματα σε έναν υπολογιστή με αποτέλεσμα να καταγράφονται τα αποτελέσματα.. Το ψηφιακό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG) μετρά τις διακυμάνσεις της τάσης που προκύπτει από ιοντικό ρεύμα εντός των νευρώνων του εγκεφάλου. Οι ηλεκτρικές ωθήσεις σε καταγραφή του EEG μοιάζουν κυματιστές γραμμές με κορυφές και κοιλάδες. Οι γραμμές αυτές επιτρέπουν στους γιατρούς να αξιολογούν γρήγορα εάν υπάρχουν μη φυσιολογικά μοτίβα. Τυχόν ανωμαλίες μπορεί να είναι ένα σημάδι από κρίσεις ή άλλες παθήσεις του εγκεφάλου.

Θεραπεία και Νοσηλευτική παρέμβαση 

Από τη στιγμή που γίνει η διάγνωση, αντιψυχωσικά φάρμακα που μπλοκάρουν τους υποδοχείς D2 της ντοπαμίνης είναι η κύρια θεραπεία για τη σχιζοφρένεια.
Ο συνδυασμός των καινούργιων άτυπων αντιψυχωσικών φαρμάκων και το μοντέλο διαχείρισης περιστατικών μπορεί να εξασφαλίσει αποδρομή των συμπτωμάτων σε τουλάχιστον 80% των ασθενών, αρκεί η θεραπεία να ξεκινήσει νωρίς με την εκδήλωση ψυχωσικών συμπτωμάτων στον ασθενή. Το ανθρακικό λίθιο, το βαλπροϊκό και καρβαμαζεπίνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση της παρορμητικής και επιθετικής συμπεριφοράς, της υπερδραστηριότητας ή των εναλλαγών της διάθεσης, μολονότι η αποτελεσματικότητά τους στους πάσχοντες από σχιζοφρένεια δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς. Τα αντικαταθλιπτικά είναι κάποιες φορές χρήσιμα στους ασθενείς αυτούς και φαίνεται να είναι αποτελεσματικά.

Η εισαγωγή σε νοσοκομείο προτείνεται πλέον για ασθενείς που θέτουν σε κίνδυνο τον εαυτό τους ή τους άλλους που αδυνατούν να φροντίσουν επαρκώς τον εαυτό τους. Οι υπηρεσίες εξωτερικών ασθενών (τακτικά εξωτερικά ιατρεία) είναι το ιδανικό πλαίσιο για μια συντονισμένη μέριμνα των περισσότερων ασθενών με σχιζοφρένεια. Μια καλά οργανωμένη κλινική πρέπει να έχει τη δυνατότητα παροχής φαρμακοθεραπείας αλλά και μια πληθώρα επιπρόσθετων συμπεριφορικών και γνωστικών θεραπειών.

Η σχιζοφρένεια διαθέτει ποικίλες εκδηλώσεις γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητο το νοσηλευτικό προσωπικό να είναι εξειδικευμένο και έμπειρο ως προς την εφαρμογή αξιολόγησης και διάγνωσης.

Το πρώτο βήμα αποτελεί την αναγνώριση της συγκεκριμένης νοητικής διαταραχής σημειώνοντας τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας (π.χ. πενία λόγου, κοινωνική απόσυρση, σαλάτα λέξεων). Στην συνέχεια ο νοσηλευτής προσπαθεί να εδραιώσει μια σχέση εμπιστοσύνης με τον ασθενή εντός χρονικών περιόδων εξηγώντας του τον σκοπό των προσωπικών τους συναντήσεων. Εκτός από την αξιολόγηση και τους σκοπούς που θέτει το νοσηλευτικό προσωπικό στον ασθενή, είναι αναγκαίες και οι παρεμβάσεις του προκειμένου να επιτευχθεί ένα καλό αποτέλεσμα που θα διευκολύνει τόσο την κοινωνική ζωή όσο και την προσωπική ζωή του ασθενή. Το νοσηλευτικό προσωπικό σε έναν ασθενή με σχιζοφρένεια πρέπει να:

• Διατηρήσει ένα ασφαλές περιβάλλον για το άτομο 
• Αποφύγει σωματική επαφή ή να αγγίζει τον πάσχοντα
• Ενθαρρύνει το άτομο να εκφράζει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του
• Αξιολογήσει το άτομο για κίνδυνο αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς 
• Υποστηρίξει το άτομο για τη διεκπεραίωση των καθημερινών του αναγκών
• Παρέχει ευκαιρίες στο άτομο για μείωση της απομόνωσης 
• Εμπλέξει τον ασθενή στο θεραπευτικό σχέδιο 
• Εστιάσει στην πραγματικότητα 
• Αν το άτομο βιώνει οπτικές ψευδαισθήσεις, να διασφαλίσει την παραμονή του αρρώστου σε δωμάτιο με επαρκή φωτισμό

Νοσηλευτική Διεργασία

Η Α.Μ μια 55χρονη γυναίκα προσήλθε στο νοσοκομείο για εκτίμηση της διέγερσης και των παρανοϊκού τύπου ιδεών που εμφάνιζε. Ήταν δασκάλα στο παρελθόν και τα τελευταία 10 χρόνια εργαζόταν μόνο περιστασιακά. Ήταν κοινωνικά απομονωμένη και η μόνη επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους ήταν στην εκκλησία. Έδειχνε ελάχιστο ενδιαφέρον για το άλλο φύλο δεν είχε βγει ποτέ ραντεβού. Νοσηλεύτηκε για πρώτη φορά στην ηλικία των 25 ετών μετά από ανάπτυξη της πεποίθησης ότι οι γείτονές της την παρενοχλούσαν. Συχνά κρυφάκουγε τις συνομιλίες τους, καθώς εκείνοι μηχανορραφούσαν για να της επιτεθούν. Σε ηλικία 40 ετών είχε νοσηλευτεί ξανά αφότου ο σπιτονοικοκύρης της ανακάλυψε ότι ήταν εκείνη που χτυπούσε με μια σκούπα την οροφή και τους τοίχους του διαμερίσματός της φωνάζοντας σε μια απόπειρα να σταματήσει την παρενόχληση που θεωρούσε ότι υφίσταται από τους γείτονές της. Η ασθενής είχε αρκετά καλή συνεργασία με τους θεράποντες ιατρούς ωστόσο ήταν σαφώς αναστατωμένη γιατί θεωρούσε την εισαγωγή της στο νοσοκομείο μη αναγκαία. Εξαιτίας της έλλειψης ευαισθησίας και του ιστορικού ανεπαρκούς συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή, της χορηγήθηκε ένα μακράς δράσης αντιψυχωτικό ενδομυϊκώς πριν από την έξοδό της από το νοσοκομείο.

Βιβλιογραφία 

• Black, Andreasen, «Εισαγωγή στην Ψυχιατρική», Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε.
• http://www.who.int/mental_health/management/schizophrenia/en/
• Brief Research Communication Assessing the Validity of Blood-Based Gene Expression Profiles for the Classification of Schizophrenia and Bipolar Disorder: A Preliminary Report. Department of Psychiatry, Institute of Behavioral Genomics, University of California, San Diego, La Jolla, California. Harvard Departments of Epidemiology and Psychiatry, Harvard Institute of Psychiatric Epidemiology and Genetics, Boston, Massachusetts
• Unevicius R. Thyroid disorders in mental patients. Current Opinion in 
• Psychiatry. 2009;22(4):391–395.
• Predicting schizophrenia: findings Predicting schizophrenia: findings from the Edinburgh  High-Risk Study Eve c. Johnstone, Klaus p. Ebmeier, Patrick miller, David g. c. Owens and Stephen m. Lawrie David g. c. o 302. 
• http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/3224437.stm
• https://www.iatronet.gr/amp/ygeia/psyxiki-ygeia/article/27098/sxizofreneia-poia-symptwmata-prepei-na-mas-anisyxoyn.html