Λοιμώξεις του Ουροποιητικού συστήματος και νοσηλευτικές παρεμβάσεις

Αικατερίνη Παπαδοπούλου

Ουρολοίμωξη (UTI) είναι η μόλυνση ενός τμήματος ή τμημάτων του ουροποιητικού συστήματος- της ουροδόχου κύστης ή των νεφρών ή ακόμη και των ουρητήρων ή της ουρήθρας. Είναι πιο συχνή στις γυναίκες και εμφανίζεται σε μεγαλύτερα ποσοστά σε νεαρά ή σε πολύ ηλικιωμένα άτομα. Προκαλείται από βακτηρίδια τα οποία εισέρχονται στο ουροποιητικό σύστημα από το έντερο ή τον πρωκτό, από την κυκλοφορία του αίματος ή ακόμα από σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις (χλαμύδια). 

• Ορισμός Ουρολοιμώξεων 

Οι ουρολοιμώξεις αποτελούν τη συχνότερη μορφή λοιμώξεων σε νοσοκομειακούς ασθενείς. Ως ουρολοίμωξη χαρακτηρίζεται η είσοδος και ο πολλαπλασιασμός κοινών μικροβίων σε ένα οποιοδήποτε σημείο του ουροποιητικού συστήματος. 

• Ταξινόμηση ουρολοιμώξεων

Οι ουρολοιμώξεις είναι δυνατό να εντοπιστούν στο ανώτερο ή κατώτερο σημείο του ουροποιητικού, υπάρχει όμως κίνδυνος επέκτασης μιας ολόκληρης φλεγμονής στο ουροποιητικό σύστημα (θεωρείται ουρολοίμωξη όταν στην ουροκαλλιέργεια εντοπίζονται  μικρόβια >100000/ml). 

Μια άλλη ταξινόμηση είναι σε απλές και επιπλεκόμενες. 

Ως απλές χαρακτηρίζονται εκείνες οι οποίες παρουσιάζονται για πρώτη φορά  σε άρρωστο με απόλυτο φυσιολογικό ουροποιητικό σύστημα. Τέτοιες ουρολοιμώξεις εμφανίζουν αρκετά συχνά οι γυναίκες. Ως επιπλεκόμενες ονομάζονται οι ουρολοιμώξεις που υποτροπιάζουν αρκετά συχνά ή που προκαλούν χρόνιες παρεγχυματικές βλάβες ή προσβάλλουν αρρώστους των οποίων στο ουροποιητικό σύστημα υπάρχει άλλη πάθηση, όπως σακχαρώδης διαβήτης, ασθενείς με ανοσοκαταστολή ή λιθίαση. Ανάλογα με το αν παρουσιάζουν συμπτώματα ή όχι, οι ουρολοιμώξεις διαιρούνται σε συμπτωματικές ή ασυμπτωματικές. Οι συμπτωματικές διακρίνονται σε: 

α) ουρολοιμώξεις που εκδηλώνονται με τυπικά συμπτώματα (φλεγμονή)

β) ουρολοιμώξεις που εμφανίζουν μόνο πυρετό

γ) ουρολοιμώξεις που τα συμπτώματά τους είναι τελείως άτυπα

Οι ασυμπτωματικές λοιμώξεις αποτελούν τη σοβαρότερη κατηγορία των φλεγμονών του ουροποιητικού, αφού εξαιτίας της έλλειψης συμπτωμάτων, οι ασθενείς δε ζητούν έγκαιρη ιατρική εξέταση. Έτσι η αναγνώριση γίνεται τυχαία ή στο στάδιο της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας. 

• Όσον αφορά στις λοιμώξεις του ανώτερου ουροποιητικού συστήματος, εντοπίζονται κυρίως στην ουρήθρα και στην ουροδόχο κύστη και περιλαμβάνουν την πυελονεφρίτιδα (οξεία – χρόνια – εμφυσηματική – ξανθοκοκκιωματώδης). 
• Από την άλλη, αναφορικά με τις λοιμώξεις του κατώτερου ουροποιητικού συτήματος, αυτές περιλαμβάνουν την κυστίτιδα (οξεία βακτηριακή – διάμεση – ακτινική – αποτιτανωτική – ιογενής – λεμφοζιδιακή). 

• Αιτιολογία εμφάνισης Ουρολοιμώξεων

• Αιτιολογικοί παράγοντες: 

Οι βασικότερες αιτίες πρόκλησης των ουρολοιμώξεων περιλαμβάνουν:  

α) την απόφραξη σε οποιοδήποτε σημείο του ουροποιητικού, η οποία προκαλεί στάση και λίμναση των ούρων, με αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό αλλά και την αδύνατη απομάκρυνση των μικροβίων 

β) τα ξένα σώματα και τους λίθους που αποτελούν εστίες μόλυνσης

γ) την κάκωση του επιθιλίου των ουροφόρων οδών

δ) μικροοργανισμούς, όπως κοινά μικρόβια (e-coli, κλεμπσιέλλα, ψευδομονάδα), μύκητες, ιούς.

1. Προδιαθεσικοί παράγοντες: 

1. η μεγάλη ηλικία, το φύλο και η σεξουαλική δραστηριότητα
2. η απόφραξη της ουροφόρου οδού
3. η λιθίαση
4. η κυστεο-ουρητηρική παλινδρόμηση
5. η νευρογενής δυσλειτουργία της ουροδόχου κύστης
6. τα χρόνια νοσήματα
7. η κύηση
8. ο καθετηριασμός της ουροδόχου κύστης
9. η τοπική φλεγμονή
10. η σεξουαλική δραστηριότητα

1. Τοπικοί παράγοντες: 

1. μηχανικά κωλύματα
2. παλινδρόμηση ούρων
3. μικρόβια που περιβάλλονται από ινίδια

1. Άλλοι παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη ουρολοίμωξης: 

1. ανεπαρκής άσηπτη τεχνική όταν εισάγεται καθετήρας
2. μετακίνηση του καθετήρα στην ουρήθρα
3. μόλυνση των χεριών του νοσηλευτικού προσωπικού κατά τη διάρκεια της δειγματοληψίας ή της κένωσης των ούρων
4. ευρεία και χωρίς διακρίσεις χρήση αντιβιοτικών

• Κλινική εικόνα Ουρολοιμώξεων 

Τα κλινικά συμπτώματα περιλαμβάνουν τα εξής: 

• Συχνουρία (αυξημένη συχνότητα ούρησης)
• Δυσουρία (πόνος κατά την ούρηση που οφείλεται σε φλεγμονή)
• Αιματουρία (αιματηρή χρώση των ούρων)
• Πόνος (λόγω φλεγμονής των ουροφόρων οδών)
• Πυρετός 

• Διάγνωση Ουρολοιμώξεων 

         Η ταχεία διάγνωση γίνεται μέσω:

• της επισκόπησης των ούρων
• της οσμής των ούρων 
• της μικροσκοπικής ανάλυσης των ούρων
• της μικροσκοπικής διάγνωσης της πυουρίας

• Θεραπεία Ουρολοιμώξεων 

Για τη θεραπεία των ουρολοιμώξεων, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ορισμένες βασικές αρχές όπως:

1. επιβεβαίωση -της ουρολοίμωξης-  με ποσοτική καλλιέργεια των ούρων πριν την έναρξη της θεραπείας
2. αφού ληφθούν καλλιέργειες, θεωρείται απαραίτητο να γίνονται δοκιμασίες ευαισθησίας στα αντιμικροβιακά φάρμακα για την κατεύθυνση της θεραπείας (αντιβιόγραμμα)
3. η εξέλιξη της αντιμικροβιακής αγωγής βασίζεται στην κλινική ανταπόκριση του αρρώστου και στα αποτελέσματα των ουροκαλλιεργειών
4. η απουσία ανταπόκρισης πρέπει να δημιουργεί υποψία κάποιας ανατομικής ανωμαλίας
5. οι ουρολοιμώξεις είναι πολλές φορές υποτροπιάζουσες, για αυτό και οι ασθενείς χρειάζονται πολλές φορές εκπαίδευση όσον αφορά την αιτιολογία της νόσου, την αποφυγή επαναμόλυνσης και τον τρόπο που θα αντιμετωπίσουν τα επόμενα επεισόδια
6. ασθενείς με επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις θα πρέπει να θεωρούνται ύποπτοι για αποικισμό από ανθεκτικά στελέχη από αντιβιοτικά.

Η υποχώρηση των κλινικών συμπτωμάτων δε σημαίνει και μικροβιακή ίαση, για αυτό θα πρέπει να λαμβάνονται καλλιέργειες παρακολούθησης και μετά τη θεραπεία. 

• Πρόληψη Ουρολοιμώξεων 

Η έγκαιρη διάγνωση έχει σπουδαίο ρόλο  στην πρόληψη της ουρολοίμωξης. Έτσι λοιπόν, εάν ο ασθενής σπεύσει το συντομότερο στον ιατρό και δεν αφήσει τα συμπτώματα να παραμείνουν για πολύ καιρό, τότε θα μπορέσει να αντιμετωπίσει γρήγορα και αποτελεσματικά τη λοίμωξη.

Οι ασθενείς με συχνές συμπτωματικές λοιμώξεις μπορεί να ωφεληθούν από τη μακροχρόνια χορήγηση χαμηλών δόσεων αντιβιοτικών. Η προφύλαξη πρέπει να αρχίζει μόνο αφού η μικροβιουρία έχει εκριζωθεί με θεραπευτικό σχήμα πλήρους δοσολογίας. Οι γυναίκες που έχουν περισσότερες από 2 λοιμώξεις κάθε 6 μήνες, είναι υποψήφιες για τέτοια προφύλαξη. Τα ίδια σχήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν μετά τη σεξουαλική επαφή για να προληφθούν επεισόδια συμπτωματικής λοίμωξης στις γυναίκες που τα επεισόδια αυτά συσχετίζονται χρονικά με τη συνουσία. Άλλες ασθενείς στις οποίες η προφύλαξη φαίνεται να έχει κάποια αξία είναι οι έγκυες γυναίκες με ασυμπτωματική μικροβιουρία. 

Η λογική κατανάλωση αντιβιοτικών, αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα πρόληψης των ουρολοιμώξεων. Η άσκοπη και λανθασμένη χρήση των αντιβιοτικών αποτελεί σημαντικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Πολλοί ασθενείς έχουν λανθασμένη αντίληψη ότι όλες οι ουρολοιμώξεις μπορούν να θεραπευθούν  από ένα τυχαίο, συχνά ακατάλληλο αντιβιοτικό. Αυτό που καταφέρνουν είναι να δημιουργείται ένα ανθεκτικό στέλεχος του μικροβίου, το οποίο φυσικά δεν ανταποκρίνεται στην τυπική θεραπεία, η νόσος διαρκεί περισσότερο και μεγαλώνει ο κίνδυνος επιπλοκών ή και θανάτου. 

• Επιπρόσθετοι παράγοντες πρόληψης των ουρολοιμώξεων είναι οι εξής: 

1. η καθημερινή λήψη επαρκούς ποσότητας νερού (6-8 ποτήρια νερού)
2. η σωστή υγιεινή του ουροποιητικού συστήματος
3. η τακτική κένωση της κύστεως (κάθε 3 – 4 ώρες)
4. η αποφυγή ερεθιστικών ουσιών
5. η σωστή διατροφή με προσοχή στο προσλαμβανόμενο ημερησίως NaCl

+ tips: καθημερινή χρήση προβιοτικών παραγόντων και λήψη χυμών. 

• Νοσηλευτική παρέμβαση στην πρόληψη των ουρολοιμώξεων

Η πρόληψη της νόσου περιλαμβάνει τη διάδοση των γνώσεων από τη μεριά του νοσηλευτή ως εξής:

1. αίτια της νόσου και τρόπους αποφυγής αυτών
2. έγκαιρη ανεύρεση και θεραπεία
3. εφαρμογή μέτρων παρεμπόδισης της εμφάνισης αυτών 

Όσον αφορά την εμφάνιση ουρολοιμώξεων λόγω ενδονοσοκομειακών μικροβίων, πρέπει να ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες για την πρόληψη και το μέτρο της εξάπλωσης των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, οι οποίες βασίζονται σε εφαρμογή άσηπτων τεχνικών, προσωπικής υγιεινής του προσωπικού, αποφυγή μετάδοσης μικροβίων. 

• Νοσηλευτική παρέμβαση σε ασθενείς με ουρολοίμωξη 

• Πυρετός: για την αντιμετώπιση του πυρετού συνιστάται έγκαιρη νοσηλευτική παρέμβαση για να μην αυξηθεί σε επικίνδυνα επίπεδα. Συνιστάται η τρίωρη θερμομέτρηση και η χρήση αντιπυρετικών φαρμάκων. 
• Άλγος: ο νοσηλευτής θα ρωτήσει και θα καταγράψει διάφορα στοιχεία που αφορούν το χρόνο της εμφάνισης του πόνου, τη διάρκεια, την ένταση, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εκδηλώθηκε, την εντόπισή του.
• Συχνουρία: η ανακούφιση του αρρώστου από τη συχνουρία είναι η συνάρτηση της θεραπείας του αιτίου που την προκαλεί. Ο ασθενής ενισχύεται να παίρνει άφθονα υγρά.
• Καύσος κατά την ούρηση, δυσουρία, έπειξη για ούρηση: ο ασθενής ανακουφίζεται μόνο όταν εξαλειφθεί το αίτιο που προκαλεί τα συμπτώματα. 
• Ακράτεια ούρων: προκαλεί ψυχολογικά προβλήματα και για αυτό ο ασθενής θα πρέπει να ενισχύεται ψυχολογικά.
• Επίσχεση ούρων: ο νοσηλευτής παρακολουθεί τον ασθενή για συμπτώματα επίσχεσης, όπως είναι η διόγκωση της υπερηβικής χώρας. 

Συμπερασματικά, είναι πράγματι επιτακτική η ανάγκη της κατανόησης του όρου ΄΄ουρολοίμωξη΄΄, διότι έτσι είναι ευκολότερη τόσο η πρόληψη όσο και η αντιμετώπισή της. Η ουρολοίμωξη είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μολύνσεις/λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος από μικροοργανισμούς, όπως τα βακτήρια, οι ιοί και οι μύκητες. Τα βακτήρια είναι η πιο κοινή αιτία της ουρολοίμωξης. Κανονικά, τα βακτήρια που εισέρχονται από την ουρήθρα στο ουροποιητικό σύστημα απομακρύνονται γρήγορα με την ούρηση, πριν εγκατασταθούν και προκαλέσουν συμπτώματα. Ωστόσο, μερικές φορές τα βακτήρια ξεπερνούν τη φυσική άμυνα του οργανισμού και προκαλούν λοίμωξη. Το βακτήριο Escherichia coli (E. coli) προκαλεί τη συντριπτική πλειοψηφία των ουρολοιμώξεων. Τα μικρόβια που ονομάζονται χλαμύδια και μυκόπλασμα είναι συχνά αίτια των λοιμώξεων της ουρήθρας, του προστάτη και σπανιότερα της κύστης. Μεταδίδονται συνήθως σεξουαλικά και απαιτούν παράλληλη θεραπεία και των δύο σεξουαλικών συντρόφων.

Το ουροποιητικό σύστημα έχει διάφορους μηχανισμούς για την πρόληψη των λοιμώξεων:

• Στο σημείο, όπου ενώνονται οι ουρητήρες με την ουροδόχο κύστη, υπάρχουν βαλβίδες (κυστεοουρητηρική συμβολή) που κανονικά επιτρέπουν τη ροή των ούρων μόνο από το νεφρό προς την κύστη.
• Με την ούρηση, «ξεπλένονται» και απομακρύνονται τα μικρόβια που προσπαθούν να εισχωρήσουν στο ουροποιητικό σύστημα.
• Στους άντρες, ο  προστάτης παράγει εκκρίσεις που επιβραδύνουν την ανάπτυξη των βακτηρίων.
• Και στα δύο φύλα, η  άμυνα του ανοσοποιητικού μπορεί  επίσης να αποτρέψει τη λοίμωξη.

Τέλος, σημαντική είναι η συμβολή του νοσηλευτικού προσωπικού τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση της ήδη υπάρχουσας ουρολοίμωξης, αφού με παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν τόσο πρακτικά μέσα και ενέργειες όσο και εκπαιδευτική υποστήριξη και ψυχολογική εμψύχωση, επιτυγχάνει σημαντική μείωση των περιπτώσεων λοιμώξεων και ηπιότερης αντιμετώπισής τους. 

Πηγές: 

1. Αθανάτου Ε., (2007). Παθολογική και Χειρουργική Κλινική Νοσηλευτική, Εκδόσεις: Ελευθερία Κ. Αθανάτου, Αθήνα. 
2. Κωστακόπουλος Α.Ν., & Λούρας Γ.Κ., (2008). Λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, Εκδόσεις: Πασχαλίδη, Αθήνα.
3. Lee J., & Neild G., (2007). Urinary tract infection, Renal disorders, Vo. 35, Issue 8, pp. 432-428.
4. Μαλγαρινού Μ.Α., (2004). Νοσηλευτική γενική και παθολογική, Εκδόσεις: Πασχαλίδη, Αθήνα.
5. Hooton T., (2012). Uncomplicated Urinary Tract Infection, N Engl Med, (366): 1028-1037.
6. Lane D.R., (2011). Diagnosis and management of urinary tract infection, Emergency medicine clinics of North America, 29 (3): 539-552.
7. Kass E., (2012). Asymptomatic infections of urinary tract, The Journal of Urology, Vol.167, Issue 2, pp.1016-1020.
8. Sheerin N., (2011). Urinary tract infection, Renal disorders, Vo. 39, Issue 7, pp.384-389.
9. Bent S., Nallamothou B.K., Simel A.L., etal., (2012). Does this woman have an acute uncomplicated urinary tract infection, JAMA, (287): 2701-2710.
10. Χατζημπούγιας Ι., (2013). Το ουροποιητικό σύστημα, Εκδόσεις: GM DESIGN, Αθήνα, σελ. 159-167.
11. Χατζηχρήστος Γ.Δ., (2011). Ουρολογία, Εκδόσεις: Τριανταφύλλου, Θεσσαλονίκη, σελ. 35-39, 42-48.

TrueMed-ForLivingMore