Η πανώλη των μηρυκαστικών

Μαρίνα Αντωναράκη

Η πανώλη, γνωστή και ως μαύρος θάνατος, είναι μια σοβαρή και δυνητικά θανατηφόρα λοιμώδης νόσος που προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis. Το βακτήριο αυτό μεταδίδεται συνήθως στους ανθρώπους μέσω τσιμπημάτων μολυσμένων ψύλλων που παρασιτούν σε τρωκτικά, όπως οι αρουραίοι. Δεν προσβάλλει τα πρόβατα. Τα πρόβατα γενικά δεν επηρεάζονται από το Yersinia pestis.Το βακτήριο μεταδίδεται στους ανθρώπους κυρίως μέσω τσιμπημάτων από μολυσμένους ψύλλους που παρασιτούν σε τρωκτικά, όπως αρουραίοι, αλλά δεν είναι κοινό να μολύνει τα πρόβατα .Υπάρχουν τρεις κύριες μορφές της πανώλης: Η Βουβωνική πανώλη:(που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση διογκωμένων και επώδυνων λεμφαδένων βουβωνών, συνοδεύεται από πυρετό και εξασθένιση/ αδυναμία- αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, μπορεί να οδηγήσει σε σηψαιμία. Έπειτα είναι η Σηπτική πανώλη που συμβαίνει όταν το βακτήριο εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος και προκαλεί σηψαιμία-μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο αν δεν αντιμετωπιστεί γρήγορα. Και τέλος η Πνευμονική πανώλη που προκαλεί πνευμονία και μπορεί να μεταδοθεί από άτομο σε άτομο μέσω των αναπνευστικών σταγονιδίων- θεωρείται η πιο θανατηφόρα μορφή πανώλης και μπορεί να προκαλέσει θάνατο μέσα σε λίγες ημέρες αν δεν αντιμετωπιστεί. Η πανώλη έχει καταγραφεί στην ιστορία για την τεράστια θνησιμότητα που προκάλεσε κατά την πανδημία του Μαύρου Θανάτου τον 14ο αιώνα. Σήμερα, αν και  υπάρχει ακόμα σε ορισμένες περιοχές, μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικά, εφόσον διαγνωστεί εγκαίρως.

Η πανώλη στα πρόβατα αναφέρεται ως  μια εξαιρετικά μεταδοτική και συχνά θανατηφόρα ιογενή ασθένεια, γνωστή ως πανώλη των μικρών μηρυκαστικών ή αλλιώς Peste des Petits Ruminants (PPR). Ο ιός που προκαλεί αυτή την ασθένεια ανήκει στην οικογένεια Paramyxoviridae και φαίνεται βάσει ερευνών να είναι στενά συγγενής με τον ιό της πανώλης των βοοειδών.Δεν μεταδίδεται στον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος ιός είναι ειδικός για τα μικρά μηρυκαστικά και δεν έχει την ικανότητα να προκαλέσει ασθένεια στους ανθρώπους. Ο ιός της PPR είναι διαφορετικός από τους ιούς και τα βακτήρια που προκαλούν πανώλη στον άνθρωπο.

Τα κύρια χαρακτηριστικά της Πανώλης των Μικρών Μηρυκαστικών είναι το γεγονός ότι προσβάλλει κυρίως πρόβατα και κατσίκες, αλλά και άλλα μικρά μηρυκαστικά πχ τράγοι και αγριοκάτσικα,ελάφια κλπ.Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται ο υψηλός πυρετός, η καταρροή από τη μύτη και τα μάτια, τα έλκη στο στόμα, διάρροια, δύσπνοια και σοβαρή εξασθένιση. Η νόσος μπορεί να οδηγήσει σε υψηλά ποσοστά θνησιμότητας. Η ασθένεια μεταδίδεται κυρίως μέσω της άμεσης επαφής με μολυσμένα ζώα ή μέσω των εκκρίσεών τους. Η ταχύτατη εξάπλωση της νόσου μπορεί να προκαλέσει μαζικές απώλειες σε εκτροφεία προβάτων και κατσικιών,την οποία παρατηρούμε στη χώρα μας τις τελευταίες ημέρες. Ο εμβολιασμός των ζώων είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την πρόληψη της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών. 

Στην Ευρώπη όμως  η πανώλη των μηρυκαστικών δεν αποτελεί μια ενδημική ασθένεια. Ο προληπτικός εμβολιασμός εφαρμόζεται συνήθως σε περιοχές όπου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εξάπλωσης της νόσου.Ο μαζικός εμβολιασμός μπορεί να έχει επιπτώσεις στις εμπορικές σχέσεις, καθώς τα ζώα που έχουν εμβολιαστεί ενδέχεται να μην μπορούν να διακριθούν από τα ζώα που έχουν μολυνθεί, ειδικά  αν δεν υπάρχουν κατάλληλα διαγνωστικά εργαλεία για αυτή τη διάκριση .Αυτό με τη σειρά του μπορεί μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμούς  των εξαγωγών  και να επηρεάσει την κτηνοτροφική οικονομία. Βάσει αυτών η ΕΕ προτιμά να επικεντρώνεται στην εξάλειψη της νόσου μέσω επιτήρησης και γρήγορης αντίδρασης σε οποιαδήποτε κρούσματα, αντί να εφαρμόζει μαζικό προληπτικό. Ταυτόχρονα πραγματοποιεί αυστηρούς ελέγχους εισαγωγών και θέτει  μέτρα καραντίνας , εάν εμφανιστεί. Μάλιστα η ΕΕ έχει ως επιχείρημα ακόμη ότι ο εμβολιασμός των ζώων έχει κόστος και ενδέχεται να προκαλέσει και άσκοπη χρήση πόρων αν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Οι εμβολιασμοί όπως αναφέρει είναι ασφαλείς όμως μπορεί ακόμα  να έχουν επιπτώσεις και στην υγεία των ζώων, στην παραγωγικότητά τους. Όλα αυτά τα επιχειρήματα οδηγούν στο ότι  η στρατηγική της ΕΕ βασίζεται στην παρακολούθηση και την άμεση αντίδραση , παρά στην ευρεία εφαρμογή προληπτικού εμβολιασμού.Σε περιπτώσεις κρουσμάτων, τα προσβεβλημένα ζώα πρέπει να απομονώνονται και να εφαρμόζονται αυστηρά υγειονομικά μέτρα για την αποτροπή της εξάπλωσης του ιού,όπως και έχουν ήδη υλοποιηθεί κάποια μέτρα στην Ελλάδα στα κρούσματα που εμφανίστηκαν. Δεν υπάρχει όμως άλλη ειδική θεραπεία για την πανώλη των μικρών μηρυκαστικών.

Το εμβόλιο κατά του ιού της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών (PPRV) αποτελείται συνήθως από ζώντες εξασθενημένους ιούς (live attenuated viruses). Αυτοί οι ιοί είναι γενετικά τροποποιημένοι ώστε να μην προκαλούν νόσο, αλλά να διατηρούν την ικανότητά τους να διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα των ζώων. Έτσι, όταν τα ζώα εμβολιάζονται με αυτό το εμβόλιο, το ανοσοποιητικό τους σύστημα αναγνωρίζει τον ιό και αναπτύσσει ανοσία εναντίον του.

Τα δεδομένα που έχουν αντληθεί εξηγούν τη σημασία της κατανόησης του τρόπου με τον οποίο ο ιός αναπαράγεται και αλληλεπιδρά με τον ξενιστή του, διότι για παράδειγμα η πρωτεΐνη νουκλεοκαψιδίου (N) του ιού της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών (PPRV) παίζει κεντρικό ρόλο στην αντιγραφή  του ιού και η δράση της λιγάσης ουβικιτίνης E3 NEDD4L που ως ένζυμο  κατέχει ενεργό ρόλο  στη πρωτεϊνική οδό ουβικιτίνης-πρωτεοσωμα ,μπορούν να συνεισφέρουν στη δημιουργία ακόμη πιο επιτυχημένων εμβολίων. Συνοψίζοντας τα παραπάνω κατανοούμε ότι  τα τρέχοντα εμβόλια βασίζονται σε  κλασικές τεχνολογίες ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιούνται ποικίλες έρευνες προκειμένου να γίνει αντιληπτος ο μηχανισμός με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι πρωτεϊνες του ιού με τον ξενιστή. Αυτές οι έρευνες μπορεί να οδηγήσουν σε νέες και πιο εξελιγμένες μορφές εμβολίων και θεραπειών στο μέλλον.

Εν κατακλείδι, ο ιός της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών (που προσβάλλει πρόβατα) και το βακτήριο Yersinia pestis (που προσβάλλει τον άνθρωπο) δεν έχουν σχέση μεταξύ τους από βιολογική άποψη. Είναι διαφορετικά παθογόνα που στοχεύουν διαφορετικά είδη.Το μικρόβιο της ανθρώπινης πανώλης δεν προσβάλλει τα πρόβατα, και αντίστοιχα ο ιός της πανώλης των προβάτων δεν είναι επικίνδυνος για τον άνθρωπο. Αυτά τα δύο παθογόνα είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους και η ασθένεια που προκαλούν περιορίζεται στα είδη που στοχεύουν.

Βιβλιογραφικές πηγές: