Νόσος Parkinson:H έλλειψη ντοπαμίνης στο νευρικό σύστημα

Ραφαέλα Μενελάου

Έφη Πετσίνη

Ο ρόλος της ντοπαμίνης

Η ντοπαμίνη αποτελεί έναν ευρέως γνωστό νευροδιαβιβαστή, ο οποίος σχετίζεται με τα συναισθήματα ευχαρίστησης και ανταμοιβής που βιώνουμε. Ο νευροδιαβιβαστής αυτός είναι μια κατεχολαμίνη,στην κατηγορία την οποία περιλαμβάνονται και ορμόνες,όπως η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη.Η χημική αυτή ουσία μπορεί να χρησιμεύσει είτε ως διεγερτικός νευροδιαβιβαστής είτε ως ανασταλτικός οδηγώντας σε ποικίλες επιδράσεις στον εγκέφαλο, το σώμα, αλλά και την ευρύτερη συμπεριφορά.

Η μεταφορά της ντοπαμίνης γίνεται μεταξύ νευρώνων,με μια διαδικασία η οποία ονομάζεται σύναψη. Στη σύναψη, μόρια ντοπαμίνης απελευθερώνονται από τον προσυναπτικό νευρώνα στη συναπτική σχισμή και συνδέονται με κατάλληλους υποδοχείς ντοπαμίνης στο μετασυναπτικό νευρώνα.

Η απελευθέρωση της ντοπαμίνης επέρχεται όταν ο εγκέφαλος αναμένει μια ανταμοιβή. Η αύξηση των μορίων ντοπαμίνης στον εγκέφαλο όταν βιώνουμε ένα συναίσθημα, το οποίο μας προκαλεί ευχαρίστηση, όπως ένα γευστικό φαγητό, η σεξουαλική επαφή, μπορεί να ενισχύσει την επιθυμία μας να ασχοληθούμε περαιτέρω με το εκάστοτε ερέθισμα.

Η ντοπαμίνη εμπλέκεται επιπλέον και στη διαδικασία της μάθησης σχετικά με την παραγωγικότητα,αλλά και τον προγραμματισμό.

Τι συμβαίνει όμως με την εναλλαγή των ποσοτήτων ντοπαμίνης στον εγκέφαλο; 

Οι ακραίες ποσότητες ντοπαμίνης στον εγκέφαλο σχετίζονται με ασθένειες όπως κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, καθώς και ψυχωτικές παθήσεις. Η υπερβολική ποσότητα ντοπαμίνης σχετίζεται με την έκφραση παρορμητικότητας και επιθετικότητας .Οι ανισορροπίες αυτές σχετίζονται με εκδηλώσεις ΔΕΠΥ, αλλά και εθιστικές συμπεριφορές. Αντίθετα, χαμηλή ποσότητα επιπέδων ντοπαμίνης σχετίζεται με μειωμένη όρεξη, αλλά και ελάχιστα κίνητρα για δράση.

Επιπλέον,χαρακτηριστικό παράδειγμα έλλειψης της ντοπαμίνης είναι η νόσος του Parkinson. Η νόσος του Πάρκινσον, αποτελεί τον κύριο εκπρόσωπο των κινητικών νοσημάτων του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος που οφείλεται στον προοδευτικό, σχετιζόμενο με την ηλικία,  νευροεκφυλισμό. Παγκοσμίως, πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι νοσούν από την εν λόγω νόσο. Συνήθως, εκδηλώνεται σε άτομα μέσης και τρίτης ηλικίας και είναι σπάνια σε άτομα κάτω των 40 ετών. Στη νόσο δεν υπάρχει αρκετή ντοπαμίνη στις περιοχές του εγκεφάλοι,οι οποίες σχετίζονται με τη κίνηση. Αυτό έχει ως απόρροια προβλήματα μυϊκής δυσκαμψίας, καθώς και δυσκολία στη βάδιση.

Η νόσος, περιγράφηκε αρχικά από τον Άγγλο χειρουργό James Parkinson ο οποίος κατέγραψε τα συμπτώματα που παρατήρησε σε 6 ασθενείς του. Το όνομά του, δόθηκε στην νόσο αρκετά χρόνια αργότερα από τον γνωστό Γάλλο νευρολόγο, Jean-Martin Charcot.

Αιτιοπαθογένεια

Η μείωση της ντοπαμινεργικής διέγερσης των βασικών γαγγλίων(τα οποία σχετίζονται με την λειτουργία της κίνησης, της μάθησης, τα συναισθήματα) και η παρουσία των σωματίων Lewy(ηωσινόφιλα κυτταροπλασματικά έγκλειστα που βρίσκονται εντός των νευρώνων της μέλαινας ουσίας και αποτελούνται από συσσώρευση πρωτεϊνών)  αποτελούν χαρακτηριστικά ευρήματα της νόσου του Πάρκινσον. O μηχανισμός που δημιουργεί τις εν λόγο αλλοιώσεις δεν είναι γνωστός αν και υπάρχουν ενδείξεις για πιθανούς μηχανισμούς όπως για παράδειγμα η μιτοχονδριακή διαταραχή με δυσλειτουργία της αναπνευστικής αλύσου στη μέλαινα ουσία.

Όπως ο μηχανισμός αλλοιώσεων, έτσι και τα αίτια πρόκλησης της νόσου παραμένουν αδιευκρίνιστα, ωστόσο, μελέτες έχουν “ενοχοποιήσει” διάφορους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες όπως διάφορους ιούς, την κληρονομικότητα καθώς επίσης και έκθεση σε τοξικούς παράγοντες.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα της νόσου αρχίζουν να εμφανίζονται όταν η απώλεια των νευρώνων ξεπεράσει το 60-80%. Συχνά δε, περιορίζονται αρχικά στο ένα μισό του σώματος ή ακόμη και σε ένα μόνο άκρο. Αρχικά, τα συμπτώματα είναι ήπια, όπως για παράδειγμα η δυσκολία αλλαγής θέσης στο κρεβάτι, καθώς η κλινική εικόνα της νόσου εγκαθίσταται πολύ αργά. Μερικά από τα συμπτώματα αυτά είναι:

• Δυσκαμψία
• Βραδυκινησία
• Τρόμος σε κατάσταση ηρεμίας
• Διαταραχή της ισορροπίας

Εκτός από τα παραπάνω συμπτώματα, τα οποία αποτελούν τα κύρια συμπτώματα της νόσου, υπάρχουν και τα δευτερεύοντα με αρκετά συχνά την ορθοστατική υπόταση, μυαλγίες, παραισθήσεις, κατάθλιψη και διαταραχές ύπνου.

Γενικά, η πρόγνωση της νόσου δεν είναι ιδιαίτερα καλή, καθώς προκαλεί ποικίλου βαθμού αναπηρία στο 50% των ασθενών στην διάρκεια των πρώτων 10 ετών και στο σύνολο των ασθενών μετά την δεκαπενταετία. Ωστόσο, ο ρυθμός προόδου της νόσου ποικίλλει ανάλογα το πλάνο θεραπευτικής φροντίδας.

Βιβλιογραφικές πηγές:

• https://www.healthdirect.gov.au/dopamine

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4684895/

• Role of Dopamine in the pathophysiology of Parkinson’s disease, Zhou et al.
• Impaired dopamine release in Parkinson’s disease, Cramb et al.
• Parkinson’s Disease: Clinical Review and Update, V.Cabreira, J.Massano
• Parkinson’s Disease: A review, J.M.Beitz
• Νευρολογία, Δ.Βασιλόπουλος, Εκδόσεις Πασχαλίδη