Σαλμονέλα και σαλμονέλωση

Μαρία Στεργίου

Τί είναι η σαλμονέλα;

Η σαλμονέλα είναι ένα gram αρνητικό, αναερόβιο μικρόβιο, της οικογένειας των εντεροβακτηρίων. Υπάρχουν περισσότερα από 2.500 είδη σαλμονέλας και πολλά από αυτά κατοικούν στο έντερο πολλών ζώων, άγριων και οικόσιτων. Τα πουλερικά και τα χοιρινά είναι από τα ζώα που εμφανίζουν πιο συχνά το μικρόβιο, το οποίο περνά στο κρέας τους και στα παράγωγά τους. 

Αυτή τη στιγμή, το γένος Salmonella ταξινομείται σε δύο είδη, το Salmonella bongori και Salmonella enterica. Το S. bongori είναι πιο αρχέγονο εξελικτικά και χωρίστηκε από έναν κοινό πρόγονο το Escherichia coli, το μικρόβιο που βρίσκεται στο έντερο του ανθρώπου και αποτελεί μέρος του φυσιολογικού μικροβιώματος του οργανισμού, περίπου 100εκατομμύρια έως 160 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Η σαλμονέλα προκαλεί τροφική δηλητηρίαση όταν καταναλώνεται τροφή ή νερό που έχει μολυνθεί από το μικρόβιο, η οποία λέγεται σαλμονέλωση και εμφανίζεται συχνότερα τους καλοκαιρινούς μήνες. 

Εικόνα 1. Η σαλμονέλα όπως φαίνεται σε καλλιέργεια.

Η παγκόσμια επιδημιολογία της σαλμονέλας

Οι λοιμώξεις από τυφοειδή σαλμονέλα επηρεάζουν κυρίως τις αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ οι λοιμώξεις από μη τυφοειδή σαλμονέλα εμφανίζονται στον αναπτυσσόμενο και στον ανεπτυγμένος κόσμο. Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο παγκόσμια εμφανίζονται 78,7 εκατομμύρια περιπτώσεις μόλυνσης από σαλμονέλα με 59.000 νεκρούς. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, η σαλμονέλα αντιπροσωπεύει περίπου 1,4 εκατομμύρια ανθρώπινες λοιμώξεις κάθε χρόνο, που οδηγούν 116.000 σε νοσηλεία και 600 στο θάνατο. Τέλος η οικονομική επιβάρυνση στις Ηνωμένες Πολιτείες λόγω της σαλμονέλωσης εκτιμάται ότι είναι 3,66 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ετησίως.

Το παθογόνο S. enterica είναι η κύρια αιτία σημαντικών μολύνσεων σε αναπτυσσόμενες και σε ανεπτυγμένες χώρες και το 99% όλων των λοιμώξεων από σαλμονέλα στον άνθρωπο προκαλούνται από S. Enterica για αυτό και το άρθρο θα εστιάσει στη σαλμονέλωση που προκαλείτε από τον συγκεκριμένο τύπο.

Πίνακας 1. Αριθμός δηλωθέντων κρουσμάτων σαλμονέλωσης μη τυφικής στην Ελλάδα 2007-2013

Τυφική σαλμονέλα:

Το στέλεχος της σαλμονέλας του τύφου βρίσκεται μόνο στον άνθρωπο και επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό και όχι απλά το έντερο. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ο επιμένον και υψηλός πυρετός με αιφνίδια έναρξη.

Ο τυφοειδής πυρετός συνήθως εμφανίζεται 8 έως 14 ημέρες μετά τη μόλυνση, αν και ο χρόνος επώασης μπορεί να ποικίλλει σημαντικά από 4 έως 33 ημέρες, ανάλογα με τη μολυσματική δόση που έλαβε το άτομο. Τα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν έως και 3 εβδομάδες και ο πυρετός φτάνει 39°C. Πρόσθετα συμπτώματα που εμφανίζονται είναι 1. πονοκέφαλο, 2. αδιαθεσία, 3. ρίγη, 4. ανορεξία, 5. απώλεια βάρους, 6. κοιλιακό άλγος και 7. βήχας. Περίπου το 50% των ασθενών αναπτύσσει συμπτώματα γαστρεντερίτιδας, που περιλαμβάνουν διάρροια, ναυτία ή έμετο και το 25% των ασθενών με εντερικό πυρετό βιώνουν δυσκοιλιότητα.

Εικόνα 2. Το μικρόβιο της σαλμονέλας.

Λοιμώξεις από μη τυφική σαλμονέλα:

Τα στελέχη της μη τυφοειδούς σαλμονέλας βρίσκονται συνήθως στα ζώα, τα οποία είναι ασυμπτωματικοί φορείς της νόσου, και μέσω αυτών το μικρόβιο μεταδίδεται και στον άνθρωπο προκαλώντας γαστρεντερίτιδα. Είναι το ηπιότερο εκ των δύο ειδών σαλμονέλωσης. Και πιο συγκεκριμένα η μόλυνση με μη τυφική σαλμονέλα τυπικά εμφανίζεται ως οξεία γαστρεντερίτιδα, η οποία εμφανίζεται 4 έως 72 ώρες μετά τη μόλυνση. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν 1. πυρετό, 2. ρίγη, 3. ναυτία, 4. έμετο, 5. κοιλιακές κράμπες και 6. διάρροια. Σε υγιή άτομα, αυτού του τύπου σαλμονέλωση είναι συνήθως μια αυτοπεριοριζόμενη νόσος που διαρκεί 3 έως 7 ημέρες και υποχωρεί χωρίς να απαιτείται ιατρική παρέμβαση. Ωστόσο, μετά την ανάρρωση, ένα μικρό υποσύνολο ασθενών μπορεί αναπτύξουν χρόνιες συνέπειες όπως αντιδραστική αρθρίτιδα ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Επιπλέον, σε ευαίσθητους ασθενείς, η λοίμωξη μπορεί να εξαπλωθεί σε άλλα σημεία στο σώμα και προκαλώντας εμπύρετη ασθένεια. Αν και αυτό συμβαίνει συχνότερα σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς (όπως ασθενείς με καρκίνο και AIDS), μπορεί να συμβεί και σε κατά τα άλλα υγιείς ανθρώπους

Πώς μεταδίδεται το μικρόβιο της σαλμονέλας;

Ο άνθρωπος μολύνεται κυρίως από την κατανάλωση μολυσμένου νερού και τροφίμων. Έτσι το ζώο το οποίο θα νοσήσει, θα δώσει μολυσμένο κρέας, και αν είναι γαλακτοπαραγωγό θα δώσει και μολυσμένο γάλα. Με τον ίδιο τρόπο τα πτηνά θα δώσουν και μολυσμένα αυγά και κρέας.

Πέρα από τους ανωτέρω μηχανισμούς τα τρόφιμα μπορεί να επιμολυνθούν με σαλμονέλα από τα κόπρανα τρωκτικών, καθώς και από τα έντομα τα οποία μεταφέρουν μηχανικά το βακτήριο στα μέρη που ακουμπούν (μύγες).

Η μετάδοση μπορεί να γίνει και από άνθρωπο σε άνθρωπο με άμεση επαφή (εντεροστοματική οδός). Ο πάσχοντας αποβάλλει το μικρόβιο με τα κόπρανά του, και αν δεν τηρήσει τους κανόνες ατομικής υγιεινής για το σωστό και αναγκαίο πλύσιμο των χεριών μετά την τουαλέτα, με τα μολυσμένα αυτά χέρια θα μολύνει άλλα χέρια δια της χειραψίας, καθώς και άλλα αντικείμενα και τρόφιμα κατά την επαφή μαζί τους (έμμεση επαφή).

Εικόνα 3. Σχεδιακή απεικόνιση των τρόπων μετάδοσης του μικροβίου της σαλμονέλας.

Πώς γίνεται η διάγνωση της σαλμονέλωσης;

Η διάγνωση των γίνεται

– με καλλιέργεια αίματος κατά την πρώτη εβδομάδα της νόσου

– με εξέταση του ορού του αίματος για αντισώματα

– με καλλιέργεια κοπράνων.

Πώς θεραπεύεται η σαλμονέλωση;

Στην σαλμονέλα του τύφου η θεραπευτική αντιμετώπιση απαιτεί τη χρήση αντιβιοτικών, ενώ στις μη τυφικές σαλμονέλες τα αντιβιοτικά αποφεύγονται γιατί η νόσος είναι αυτοπεριοριζόμενη.

Σε περίπτωση που το μικρόβιο της τυφοειδούς σαλμονέλας είναι επιμένων η πιο αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης είναι η αφαίρεση της χοληδόχου κύστης σε συνδυασμό με τη χορήγηση αντιβιοτικών. 

Αντίθετα όταν πρόκειται για επιμένουσα μη τυφοειδή σαλμονέλα η χορήγηση αντιβιοτικών δεν είναι πάντα αποτελεσματική και μπορεί μάλιστα να παρατείνει τη διάρκεια της αποβολής του μικροβίου. Προς το παρόν η θεραπευτική προσέγγιση το συνδυασμό αφαίρεσης χοληδόχου κύστης και τη χορήγηση αντιβιοτικού. Ωστόσο αναζητείται καλύτερο πρωτόκολλο που να εκριζώνει πιο αποτελεσματικά τα μη τυφοειδή στελέχη.

Πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε από τη σαλμονέλωση;

Τα βακτήρια της σαλμονέλας ζουν στο εξωτερικό περιβάλλον, όμως καταστρέφονται με έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία και με τη χρήση αντισηπτικών. Πιο συγκεκριμένα έκθεση στους 60 οC για 15 περίπου λεπτά και τα συμβατικά αντισηπτικά με τουλάχιστον 60% αλκοόλ. Έτσι με βάση όλα τα παραπάνω η προφύλαξη στηρίζεται:

– στην καλή προσωπική υγιεινή 

– στο καλό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών 

– στη σωστή συντήρηση και μαγείρεμα των τροφών.

TrueMed-ForLivingMore

Βιβλιογραφία

Στέλιος Χατζηπαναγιώτου, Νικόλαος Λεγάκης, Τα Μικρόβια και ο Άνθρωπος, 2013 

David Greenwood et al., Ιατρική Μικροβιολογία, 2016

Ohad Gal-Mor, Persistent Infection and Long-Term Carriage of Typhoidal and Nontyphoidal Salmonellae, 2019

Ruchita Balasubramanian et al., The global burden and epidemiology of invasive non-typhoidal Salmonella infections, 2018