Βιταμίνη D: Ένας αληθινός σύμμαχος της υγείας (+ τι προκαλεί η έλλειψή της)

Ολοένα και περισσότερα επιστημονικά δεδομένα ανακύπτουν τα τελευταία χρόνια σχετικά με τον καίριο ρόλο που διαδραματίζει η βιταμίνη D στην συνολική υγεία του οργανισμού, και όχι άδικα, αφού η ύπαρξη υποδοχέων βιταμίνης D στην πλειοψηφία των κυττάρων των ιστών του σώματός συντελεί στην εμπλοκή της εν λόγω βιταμίνης σε διάφορες λειτουργίες. Στην ανασκόπηση αυτή θα ρίξουμε μια ματιά στην «πολυδιάστατη» βιταμίνη D, θα εξηγήσουμε τι προκαλεί η έλλειψή της και θα αναδείξουμε την μεγάλη σημασία της.

Οι μορφές και η σύνθεση της βιταμίνης D

Η βιταμίνη D απαντάται σε σύμπλεγμα δύο βιταμινών, της D2 (εργοκαλσιφερόλη) που εμπεριέχεται κυρίως σε τροφές φυτικής προέλευσης, και της D3 λιποδιαλυτής μορφής (χοληκαλσιφερόλη), η σύνθεση της οποίας γίνεται στο δέρμα από την 7-δεϋδροχοληστερόλη με τη βοήθεια του ήλιου (υπεριώδης ακτινοβολία UVB). Οι δύο μορφές D2 και D3 μεταβολίζονται στο ήπαρ και μετατρέπονται σε ένα μόριο που ονομάζεται 25-υδρόξυ βιταμίνη D ή 25 (OH) D και στους νεφρούς σε 1,25- διυδρόξυ βιταμίνη D ή 1,25 [OH]₂ D, με το πρώτο μόριο να αποτελεί αποθηκευτική μορφή και το τελευταίο τη δραστική μορφή της βιταμίνης D. Στη βιβλιογραφία γίνονται σαφείς αναφορές ότι η βιταμίνη D επηρεάζει την έκφραση 200 περίπου γονιδίων του οργανισμού.

Ποιες τροφές αποτελούν πηγές βιταμίνης D

Οι τροφές με την μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη D είναι τα ψάρια πλούσια σε ω-3 λιπαρά (π.χ. σολομός, σκουμπρί, σαρδέλες, τόνος, μπακαλιάρος), το μοσχαρίσιο συκώτι, ο κρόκος του αυγού, το γάλα, ο χυμός πορτοκαλιού, τα μανιτάρια και η βρώμη. Εντούτοις, οι ανάγκες του οργανισμού σε βιταμίνη D καλύπτονται κατά ένα 10 % από την πρόσληψή της από την τροφή, κατά συνέπεια το 90% της βιταμίνης D που χρειαζόμαστε παράγουμε ενδογενώς μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας.

Τι προκαλεί η έλλειψη βιταμίνης D

Η βιταμίνη D είναι βασικός ρυθμιστής της ομοιόστασης του ασβεστίου στον οργανισμό και ως εκ τούτου οι σοβαρότερες συνέπειες της έλλειψής της σχετίζονται κυρίως με το μυοσκελετικό σύστημα. Αναλυτικότερα, τα χαμηλά επίπεδα ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα, η εμφάνιση ραχίτιδας στα παιδιά, μιας πάθησης που οδηγεί σε παραμόρφωση των μακρών οστών και καθυστέρηση της ανάπτυξης, η εκδήλωση οστεομαλακίας (εύθρυπτα και παραμορφωμένα οστά) και οστεοπόρωσης στους ενήλικες, αλλά και ο αυξημένος κίνδυνος καταγμάτων καθιστούν τις πρωταρχικές επιπτώσεις της έλλειψης βιταμίνης D.

Παράλληλα, υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ της έλλειψης βιταμίνης D και της αύξησης της αρτηριακής πίεσης, της χοληστερίνης και της πρόκλησης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Αξίζει να δώσουμε ιδιαίτερη βαρύτητα και στο γεγονός πως τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας συντελούν στην εκδήλωση υποτροπών της ασθένειας, ενώ η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης D μέσω της έκθεσης στον ήλιο δρα προστατευτικά για άτομα με προδιάθεση στο εν λόγω νόσημα. Τείνει επίσης να εδραιωθεί στην επιστημονική κοινότητα η άποψη πως ελλείψει βιταμίνης D πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του εντέρου καθώς και οστικών μεταστάσεων σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού. Αξιοσημείωτο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δημοσιεύσεις που αφορούν μια σειρά ασθενειών όπως οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου, ο διαβήτης τύπου Ι και η εποχική γρίπη, όπου και συσχετίζεται η βιταμίνη D τόσο με την ενεργοποίηση των ειδικών ανοσοποιητικών μηχανισμών του οργανισμού όσο και με την ενίσχυση της φυσικής του ανοσίας.

Πως ελέγχουμε τα επίπεδα βιταμίνης D

Τα επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό μας ελέγχονται εργαστηριακά με μια αιματολογική εξέταση που λέγεται 25 (OH) D και μετρά την αποθηκευτική μορφή της βιταμίνης στον ορό του αίματος, από την οποία προκύπτουν τα παρακάτω αποτελέσματα:

• τιμές 25 (OH) D > 30 ng/ml θεωρούνται φυσιολογικές,

• τιμές 25 (OH) D 20-30 ng/ml συνιστούν ενδεικτικές της ανεπάρκειας βιταμίνης D,

• τιμές 25 (OH) D < 20 ng/ml θεωρούνται ενδεικτικές έλλειψης βιταμίνης D,

• τιμές 25 (OH) D < 10 ng/ml ορίζονται ως σοβαρή έλλειψη βιταμίνης D.

Η 1,25-διυδροξυ βιταμίνη D (ο ενεργός μεταβολίτης της βιταμίνης D) μπορεί και είναι χρήσιμο να μετρηθεί σε ασθενείς που έχουν συμπτώματα ανεπάρκειας της βιταμίνης D, ακόμα και αν έχουν φυσιολογικά επίπεδα συνολικής βιταμίνης D.

Οι απαιτήσεις ενός ατόμου σε βιταμίνη D αυξάνονται με την ηλικία, καθώς η ικανότητα του δέρματος και των νεφρών να μετατρέψουν την βιταμίνη D στην ενεργό μεταβολική της μορφή μειώνεται. Ακολούθως, οι ασθενείς με ηπατική ή νεφρική νόσο χάνουν την ικανότητα μετατροπής της βιταμίνης D, ενώ σε άτομα με παχυσαρκία και δείκτη μάζας σώματος > 30 η βιταμίνη D παγιδεύεται στο υποδόριο λίπος. Στην ίδια λίστα ατόμων με αυξημένες ανάγκες σε βιταμίνη D έρχονται να προστεθούν και τα άτομα που δεν εκτίθενται στον ήλιο, τα βρέφη που θηλάζουν από μητέρες με ανεπάρκεια βιταμίνης D, οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και όσοι κάνουν χρήση κορτικοστεροειδών φαρμάκων.

Τι είναι το μεσογειακό παράδοξο και ποιες είναι οι αιτίες του φαινομένου αυτού

Στην Ελλάδα αλλά και στις γείτονες μεσογειακές χώρες, παρότι ηλιόλουστες, επικρατεί το λεγόμενο «μεσογειακό παράδοξο» με τον πληθυσμό των περιοχών αυτών να αντιμετωπίζει ανεπάρκεια βιταμίνης D. Η παχυσαρκία, η αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο, η ευαισθητοποίηση του πληθυσμού για την συνεχή χρήση αντηλιακού και η αυξημένη παρουσία μελανίνης στο δέρμα (σκουρόχρωμες επιδερμίδες) καταλογίζονται ως αιτίες του φαινομένου αυτού.

Ποια είναι η λύση

Ο πιο απλός και φυσικός τρόπος που βλέπουμε να προτείνεται στη σύγχρονη ιατρική βιβλιογραφία ως λύση είναι η έκθεση του προσώπου και των άκρων στον ήλιο, χωρίς προστασία, για 15-20 λεπτά τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα, προσέχοντας βέβαια πάντα να μην προξενήσουμε στο δέρμα μας ηλιακά εγκαύματα. Συμπληρωματικά, ενδείκνυται η κατανάλωση των προαναφερθέντων τροφών που συνιστούν πηγές της βιταμίνης D. Ο στόχος για έναν μέσο ενήλικα είναι η πρόσληψη 600 ΙU (International Units) βιταμίνης D ημερησίως, προκειμένου να διατηρηθούν στον οργανισμό τα φυσιολογικά επίπεδα της βιταμίνης.

Η θεραπεία υποκατάστασης της βιταμίνης D είναι εξίσου μια πολύ αποτελεσματική και ασφαλής λύση σε άτομα με μεγάλο βαθμό ανεπάρκειας/ έλλειψής της. Σήμερα διατίθενται στην αγορά και χορηγούνται από τους θεράποντες ιατρούς συμπληρώματα σε δισκία, κάψουλες, σταγόνες αλλά και στοματικά spray.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

• Vitamin D, Vitamins and minerals, NHS

https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/vitamin-d/

• Vitamin D, Fact sheet for health professionals, National Institutes of Health

https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/

• Vitamin D: The “sunshine” vitamin, Rathish Nair, Arun Maseeh, Journal of Pharmacology and Pharmacotherapeutics, Wolters Kluwer- Medknow Publications

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3356951/

TrueMed-ForLivingMore

 Δέσποινα Δημητρίου

Ολοένα και περισσότερα επιστημονικά δεδομένα ανακύπτουν τα τελευταία χρόνια σχετικά με τον καίριο ρόλο που διαδραματίζει η βιταμίνη D στην συνολική υγεία του οργανισμού, και όχι άδικα, αφού η ύπαρξη υποδοχέων βιταμίνης D στην πλειοψηφία των κυττάρων των ιστών του σώματός συντελεί στην εμπλοκή της εν λόγω βιταμίνης σε διάφορες λειτουργίες. Στην ανασκόπηση αυτή θα ρίξουμε μια ματιά στην «πολυδιάστατη» βιταμίνη D, θα εξηγήσουμε τι προκαλεί η έλλειψή της και θα αναδείξουμε την μεγάλη σημασία της.

Οι μορφές και η σύνθεση της βιταμίνης D

Η βιταμίνη D απαντάται σε σύμπλεγμα δύο βιταμινών, της D2 (εργοκαλσιφερόλη) που εμπεριέχεται κυρίως σε τροφές φυτικής προέλευσης, και της D3 λιποδιαλυτής μορφής (χοληκαλσιφερόλη), η σύνθεση της οποίας γίνεται στο δέρμα από την 7-δεϋδροχοληστερόλη με τη βοήθεια του ήλιου (υπεριώδης ακτινοβολία UVB). Οι δύο μορφές D2 και D3 μεταβολίζονται στο ήπαρ και μετατρέπονται σε ένα μόριο που ονομάζεται 25-υδρόξυ βιταμίνη D ή 25 (OH) D και στους νεφρούς σε 1,25- διυδρόξυ βιταμίνη D ή 1,25 [OH]₂ D, με το πρώτο μόριο να αποτελεί αποθηκευτική μορφή και το τελευταίο τη δραστική μορφή της βιταμίνης D. Στη βιβλιογραφία γίνονται σαφείς αναφορές ότι η βιταμίνη D επηρεάζει την έκφραση 200 περίπου γονιδίων του οργανισμού.

Ποιες τροφές αποτελούν πηγές βιταμίνης D

Οι τροφές με την μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη D είναι τα ψάρια πλούσια σε ω-3 λιπαρά (π.χ. σολομός, σκουμπρί, σαρδέλες, τόνος, μπακαλιάρος), το μοσχαρίσιο συκώτι, ο κρόκος του αυγού, το γάλα, ο χυμός πορτοκαλιού, τα μανιτάρια και η βρώμη. Εντούτοις, οι ανάγκες του οργανισμού σε βιταμίνη D καλύπτονται κατά ένα 10 % από την πρόσληψή της από την τροφή, κατά συνέπεια το 90% της βιταμίνης D που χρειαζόμαστε παράγουμε ενδογενώς μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας.

Τι προκαλεί η έλλειψη βιταμίνης D

Η βιταμίνη D είναι βασικός ρυθμιστής της ομοιόστασης του ασβεστίου στον οργανισμό και ως εκ τούτου οι σοβαρότερες συνέπειες της έλλειψής της σχετίζονται κυρίως με το μυοσκελετικό σύστημα. Αναλυτικότερα, τα χαμηλά επίπεδα ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα, η εμφάνιση ραχίτιδας στα παιδιά, μιας πάθησης που οδηγεί σε παραμόρφωση των μακρών οστών και καθυστέρηση της ανάπτυξης, η εκδήλωση οστεομαλακίας (εύθρυπτα και παραμορφωμένα οστά) και οστεοπόρωσης στους ενήλικες, αλλά και ο αυξημένος κίνδυνος καταγμάτων καθιστούν τις πρωταρχικές επιπτώσεις της έλλειψης βιταμίνης D.

Παράλληλα, υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ της έλλειψης βιταμίνης D και της αύξησης της αρτηριακής πίεσης, της χοληστερίνης και της πρόκλησης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Αξίζει να δώσουμε ιδιαίτερη βαρύτητα και στο γεγονός πως τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας συντελούν στην εκδήλωση υποτροπών της ασθένειας, ενώ η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης D μέσω της έκθεσης στον ήλιο δρα προστατευτικά για άτομα με προδιάθεση στο εν λόγω νόσημα. Τείνει επίσης να εδραιωθεί στην επιστημονική κοινότητα η άποψη πως ελλείψει βιταμίνης D πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του εντέρου καθώς και οστικών μεταστάσεων σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού. Αξιοσημείωτο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δημοσιεύσεις που αφορούν μια σειρά ασθενειών όπως οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου, ο διαβήτης τύπου Ι και η εποχική γρίπη, όπου και συσχετίζεται η βιταμίνη D τόσο με την ενεργοποίηση των ειδικών ανοσοποιητικών μηχανισμών του οργανισμού όσο και με την ενίσχυση της φυσικής του ανοσίας.

Πως ελέγχουμε τα επίπεδα βιταμίνης D

Τα επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό μας ελέγχονται εργαστηριακά με μια αιματολογική εξέταση που λέγεται 25 (OH) D και μετρά την αποθηκευτική μορφή της βιταμίνης στον ορό του αίματος, από την οποία προκύπτουν τα παρακάτω αποτελέσματα:

• τιμές 25 (OH) D > 30 ng/ml θεωρούνται φυσιολογικές,

• τιμές 25 (OH) D 20-30 ng/ml συνιστούν ενδεικτικές της ανεπάρκειας βιταμίνης D,

• τιμές 25 (OH) D < 20 ng/ml θεωρούνται ενδεικτικές έλλειψης βιταμίνης D,

• τιμές 25 (OH) D < 10 ng/ml ορίζονται ως σοβαρή έλλειψη βιταμίνης D.

Η 1,25-διυδροξυ βιταμίνη D (ο ενεργός μεταβολίτης της βιταμίνης D) μπορεί και είναι χρήσιμο να μετρηθεί σε ασθενείς που έχουν συμπτώματα ανεπάρκειας της βιταμίνης D, ακόμα και αν έχουν φυσιολογικά επίπεδα συνολικής βιταμίνης D.

Οι απαιτήσεις ενός ατόμου σε βιταμίνη D αυξάνονται με την ηλικία, καθώς η ικανότητα του δέρματος και των νεφρών να μετατρέψουν την βιταμίνη D στην ενεργό μεταβολική της μορφή μειώνεται. Ακολούθως, οι ασθενείς με ηπατική ή νεφρική νόσο χάνουν την ικανότητα μετατροπής της βιταμίνης D, ενώ σε άτομα με παχυσαρκία και δείκτη μάζας σώματος > 30 η βιταμίνη D παγιδεύεται στο υποδόριο λίπος. Στην ίδια λίστα ατόμων με αυξημένες ανάγκες σε βιταμίνη D έρχονται να προστεθούν και τα άτομα που δεν εκτίθενται στον ήλιο, τα βρέφη που θηλάζουν από μητέρες με ανεπάρκεια βιταμίνης D, οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και όσοι κάνουν χρήση κορτικοστεροειδών φαρμάκων.

Τι είναι το μεσογειακό παράδοξο και ποιες είναι οι αιτίες του φαινομένου αυτού

Στην Ελλάδα αλλά και στις γείτονες μεσογειακές χώρες, παρότι ηλιόλουστες, επικρατεί το λεγόμενο «μεσογειακό παράδοξο» με τον πληθυσμό των περιοχών αυτών να αντιμετωπίζει ανεπάρκεια βιταμίνης D. Η παχυσαρκία, η αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο, η ευαισθητοποίηση του πληθυσμού για την συνεχή χρήση αντηλιακού και η αυξημένη παρουσία μελανίνης στο δέρμα (σκουρόχρωμες επιδερμίδες) καταλογίζονται ως αιτίες του φαινομένου αυτού.

Ποια είναι η λύση

Ο πιο απλός και φυσικός τρόπος που βλέπουμε να προτείνεται στη σύγχρονη ιατρική βιβλιογραφία ως λύση είναι η έκθεση του προσώπου και των άκρων στον ήλιο, χωρίς προστασία, για 15-20 λεπτά τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα, προσέχοντας βέβαια πάντα να μην προξενήσουμε στο δέρμα μας ηλιακά εγκαύματα. Συμπληρωματικά, ενδείκνυται η κατανάλωση των προαναφερθέντων τροφών που συνιστούν πηγές της βιταμίνης D. Ο στόχος για έναν μέσο ενήλικα είναι η πρόσληψη 600 ΙU (International Units) βιταμίνης D ημερησίως, προκειμένου να διατηρηθούν στον οργανισμό τα φυσιολογικά επίπεδα της βιταμίνης.

Η θεραπεία υποκατάστασης της βιταμίνης D είναι εξίσου μια πολύ αποτελεσματική και ασφαλής λύση σε άτομα με μεγάλο βαθμό ανεπάρκειας/ έλλειψής της. Σήμερα διατίθενται στην αγορά και χορηγούνται από τους θεράποντες ιατρούς συμπληρώματα σε δισκία, κάψουλες, σταγόνες αλλά και στοματικά spray.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

• Vitamin D, Vitamins and minerals, NHS

https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/vitamin-d/

• Vitamin D, Fact sheet for health professionals, National Institutes of Health

https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/

• Vitamin D: The “sunshine” vitamin, Rathish Nair, Arun Maseeh, Journal of Pharmacology and Pharmacotherapeutics, Wolters Kluwer- Medknow Publications

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3356951/

TrueMed-ForLivingMore