Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου (munchaousen syndrome by proxy)

 Νικολέτα Κοτιανίδου

Koτιανίδου Νικολέτα, Κοινωνική Λειτουργός 

ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΟΥ

Το σύνδρομο Μινχάουζεν χαρακτηρίζεται ως μια αυτοπροκαλούμενη ασθένεια του γονιού στο παιδί και θα έλεγε κανείς πως αποτελεί  μια νοσηρή γονεϊκή αγάπη. Τι είναι ωστόσο ακριβώς  αυτό το σύνδρομο; Πως επηρεάζεται και πως το αποκτά το άτομο; Θεωρείται καταλογιστέος κάποιος που πάσχει απ’ το Σύνδρομο Mινχάουζεν; Πώς μια μητέρα ενώ δείχνει τόσο στοργική προκαλεί κακό στο ίδιο της το παιδί; Αυτές και πολλές άλλες ερωτήσεις μπορεί να μας έρθουν πρώτα στο μυαλό. Ας δούμε ωστόσο τα βασικά ξεκινώντας απ’ τον όρο αυτού του συνδρόμου.

Το σύνδρομο Μινχάουζεν ή το σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου χαρακτηρίζονται ως πλασματικές διαταραχές που δημιουργούνται από την πρόκλησή συμπτωμάτων και την αλλαγή εργαστηριακών εξετάσεων. Έχει χαρακτηριστεί  «εθισμός στο νοσοκομείο», «πολυχειρουργικός εθισμός» και «σύνδρομο επαγγελματία ασθενή».

Το σύνδρομο αυτό αφορά την σωματική κακοποίηση κυρίως του παιδιού και έχει άμεση συνάφεια με την παιδική κακοποίηση. Ως παιδική σωματική κακοποίηση σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας ορίζεται η χρήση βίας ή άλλων ηθελημένων όχι τυχαίων πράξεων εις βάρος παιδιών ατόμων ως 18 ετών από γονείς ή άλλα πρόσωπα η οποία προκαλεί πόνο, τραυματισμό ή μόνιμη βλάβη στη σωματική και κάθε άλλη λειτουργία και ανάπτυξη του παιδιού.

ΠΡΟΦΙΛ ΔΡΑΣΤΗ ΚΑΙ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

Για να το κατατάξει κανείς το σύνδρομο αυτό, σύμφωνα με το DSM-IV ανήκει στις διαταραχές προσποίησης, όπου ο γονέας ενήλικας επινοώντας και προκαλώντας συμπτώματα στο παιδί προσπαθεί να ικανοποιήσει τις δικές του ψυχολογικές ανάγκες. Οι διαταραχές προσποίησης διαφέρoυν από την υπόκριση. Στην υπόκριση το άτομο προβάλλει ψεύτικα συμπτώματα και γνωρίζει ακριβώς τα οφέλη που θα έχει υιοθετώντας το ρόλο του ασθενή. 

Τις περισσότερες φορές η μητέρα είναι ο γονέας-δράστης που προσπαθεί να αποπροσανατολίσει το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, δίνοντας λάθος ιστορικό. Αποτέλεσμα αυτού, το παιδί θυματοποιείται και υποβάλλεται σε έναν διαρκή αγώνα επιβίωσης, καθώς αναλαμβάνει το ρόλο του αρρώστου και νοσηλεύεται συχνά, κάνει συχνά εξετάσεις (αγγειογραφίες, αιμοληψίες, μαγνητικές τομογραφίες). Η μητέρα προσπαθεί να αποπροσανατολίσει τους επαγγελματίες υγείας και προβάλλεται η ίδια ως η υπερπροστατευτική φιγούρα του παιδιού με αποτέλεσμα να μην συντρέχει αρχικά κάποιος δόλος από μεριά της απ’ τους υπολοίπους. Υποψίες υποκινούνται όταν τα συμπτώματα εξαφανίζονται με την απομάκρυνση του γονέα απ’ το παιδί και μυστηριωδώς επανέρχονται με την επανεμφάνιση του και ο δράστης ενημερώνεται για τη βελτίωση της υγείας του παιδιού. 

ΚΛΙΝΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Σ’ αυτό το σημείο και είναι αξιοσημείωτο να αναφερθεί και το κλινικό προφίλ της οικογένειας και εν γένει του δράστη. Τι είναι οικογένεια και πώς χαρακτηρίζεται μια νοσηρή οικογενειακή κατάσταση όπως έχουμε  σε αυτή την περίπτωση του συνδρόμου Μινχάουζεν. Ποια είναι τα δυναμικά της οικογένειας; Είναι δύσκολο να αναφερθεί ένας ενιαίος ορισμός της οικογένειας πάντως το σίγουρο είναι πως υπάρχει ποικιλομορφία. Οι κοινωνικοί λειτουργοί παρεμβαίνουν στην οικογένεια και στο σύστημα της είτε σε επίπεδο πρόληψης για να βελτιωθεί μία κατάσταση είτε κλινικά παρέχοντας θεραπεία σε ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον.

Η μητέρα χαρακτηρίζεται αυταρχική και παντοδύναμη στην οικογένεια με ανάληψη πλήρους ελέγχου στην οικογένεια και παρουσιάζεται η κλινική της εικόνα συναισθηματικά ασταθής, δηλαδή υπάρχουν απότομες εναλλαγές στη διάθεσή της. Δηλώνει αμέριστα την υπερπροστατευτικότητά της στο παιδί και το φροντίζει υπερβολικά, παραμελώντας πολλές φορές την φροντίδα τόσο του συζύγου της όσο και των υπολοίπων παιδιών στην οικογένεια. Ο πατέρας απ’ την άλλη πλευρά φαίνεται απών στην οικογένεια και δε γνωρίζει πολλές φορές για την παραπλάνηση του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού. Θα χαρακτηριζόταν επίσης ως παθητικός και συναισθηματικά αμέτοχος στην οικογένεια. Σε περιπτώσεις όπου ο πατέρας είναι απών η μητέρα επιδιώκει την επιστροφή και επανένωση μαζί του κατ’ αυτό τον τρόπο.

Σύμφωνα με το οικολογικό – συστημικό μοντέλο οτιδήποτε συμβαίνει στο σύστημα της οικογένειας επηρεάζει όλα τα άτομα μέλη της. Επομένως, διερευνώντας ο κοινωνικός λειτουργός τη σύνθεση της οικογένειας και τη δυναμική της είναι απαραίτητο να εξετάσει τις οικογενειακές σχέσεις του ζευγαριού και τις σχέσεις τους εν γένει με την οικογένειά τους. Η μητέρα έχει μία εξαρτητική σχέση με τη δική της μητέρα και σύμφωνα με τη βιβλιογραφία υπάρχει το ενδεχόμενο συναισθηματικής, σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης από τη δική της οικογένεια. Η μητέρα έχοντας ζήσει παραμέληση, έχει ανικανοποίητες ψυχολογικές ανάγκες τις οποίες τις μεταθέτει στο παιδί της και το χρησιμοποιεί ως «εργαλείο» για την ικανοποίηση των δικών της αναγκών. Οι οικογενειακές αλληλεπιδράσεις χαρακτηρίζονται από συμπεριφοριστικές διαταραχές ενώ ο γονέας δράστης εμφανίζει διπολική διαταραχή, ψυχωτική συνδρομή, οριακή ή πολλαπλή διαταραχή προσωπικότητας. Έχει βρεθεί πως αναπτυξιακά ή ψυχολογικά συμπτώματα διαγιγνώσκονται από τους ειδικούς ψυχικής υγείας στην παιδική κακοποίηση μέσω της παραπλάνησης. Ορισμένα συμπτώματα είναι πραγματικά όπως πχ. Συμπτώματα υπερκινητικής διαταραχής, διπολικής διαταραχής, σύνδρομο Τourette, διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματικό γεγονός και ψύχωσης. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί και να επινοηθούν γι’ αυτό και σύνηθες είναι οι ψευδείς καταγγελίες περί σεξουαλικής κακοποίησης απ’ τον έναν γονιό στον άλλο όταν χωρίζουν και η μητέρα διαγιγνώσκεται με Διαταραχή Προσποίησης. Η συμπεριφορά αυτή έχει σκοπό να αναδείξει το γονεϊκό της ρόλο και να «κερδίσει» την εύνοια από επαγγελματίες υγείας.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Δεδομένου ότι η βιβλιογραφία είναι περιορισμένη σε αυτό το σκέλος τα ερευνητικά δεδομένα βάσει των ερευνών που έχουν διεξαχθεί δείχνει ότι πρωταρχικός ρόλος της μητέρας/φροντιστή είναι να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού ή του συζύγου. Βιολογικοί και ψυχολογικοί παράγοντες αναφέρουν πως υπάρχει προηγούμενο ιστορικό κακοποίησης στο σύστημα της οικογένειάς.  Αρκετές υποθέσεις δεν γνωστοποιούνται και γι’ αυτό το λόγο δεν έχουμε επαρκή στοιχειά για το μέγεθος του αριθμού του συνδρόμου αυτού και πόσοι πάσχουν από τη συγκεκριμένη πάθηση.

Τα παιδιά που καταφέρνουν να επιβιώσουν στην ενήλικη ζωή διακατέχονται από πολλαπλά ψυχολογικά τραύματα και δυσκολία στην διαπροσωπική τους ζωή. Παρατηρείται διάσπαση προσοχής και πάσχουν από μετατραυματικό στρες. Δυσκολεύονται να δημιουργήσουν σχέσεις με ανθρώπους, σύναψη συντροφικών σχέσεων και κοινωνικών. Η έννοια της πραγματικότητας για τους ίδιους έχει διαστρεβλωθεί και μεγαλώνουν πιστεύοντας ότι πάσχουν από πλήθος ασθενειών και νόσων. Έτσι τα παιδιά/θύματα του συνδρόμου Munchausen δι’ αντιπροσώπου είναι πιθανό να γίνονται ενήλικες με το σύνδρομο Munchausen.

ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΘΥΤΗ

Το ψυχιατροδικαστικό ερώτημα έγκειται στο γεγονός εάν ο θύτης έχει ποινικές κυρώσεις. Όταν εγείρονται υπόνοιες για κακοποίηση απαιτείται άμεση παρέμβαση του νομικού συστήματος. Στις ποινικές υποθέσεις οι κατήγοροι σκιαγραφούν το προφίλ του δράστη ως ένα άτομο με αρκετό ναρκισσισμό και ματαιοδοξία παρά για ένα άτομο ψυχικά διαταραγμένο. Παρατηρείται ελλιπής ομοιομορφία ως προς την αντιμετώπιση του Συνδρόμου Μινχάουζεν στο δικαστικό χώρο. Στην Ελλάδα σε μια υπόθεση παιδικής κακοποίησης ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών αρχειοθέτησε την υπόθεση θεωρώντας πως δεν υπάρχει κάτι ύποπτο. Ο πατέρας αφού ενημέρωσε τον εισαγγελέα, διέταξε αμέσως παιδοψυχιατρική ή ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη. Η εισαγγελική παρέμβαση νομικά οφείλει να είναι υποστηρικτική και όχι τιμωρητική αλλά στα πλαίσια του νόμου περί ενδοοικογενειακής βίας οφείλει να είναι κοινωνικά υποστηρικτική και προστατευτική για το παιδί.

Η δυσλειτουργική σχέση με τη μητέρα επηρεάζει το παιδί θύμα καθώς στερείται τη στοργή και την αγάπη που πρέπει να λάβει και αντί αυτού χειραγωγείται και καταπιέζεται. Βιώνει την συναισθηματική χειραγώγηση όπως θα λέγαμε και παρατηρείται έντονη συνεξάρτηση με την μητέρα του. 

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η επιτυχημένη θεραπεία είναι αρκετά δύσκολη και γίνεται με ψυχοθεραπεία, καθως οι εξυπηρετούμενοι αρνούνται το πρόβλημα τους, σε σημείο που δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την αλήθεια από το ψέμα. Η ψυχοθεραπεία εστιάζει στην αλλαγή του τρόπου σκέψης του ατόμου και προσπαθεί να μετατρέψει τις δυσλειτουργικές σκέψεις σε λειτουργικές, να αναγνωρίσει το άτομο τα συναισθήματα του και πως να τα διαχειριστεί. Η θεραπεία στις περιπτώσεις που αφαιρείται το παιδί από τη μητέρα είναι μακρά και δύσκολη διότι πρέπει να επουλωθούν τα πολλαπλά τραύματα της κακοποίησης που έχει βιώσει και ο ίδιος ο θύτης (διαγενεακό τραύμα) και το ίδιο το θύμα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γιαννοπούλου, Ι. (2010). «Ψυχιατροδικαστική Παιδιών και Εφήβων», Εκδόσεις: Π.Χ.Πασχαλίδης

Ασημόπουλος,Χ., Μαρτινάκη,Σ. (2017) «Κοινωνική εργασία με οικογένεια», Εκδόσεις: Βήτα

Daniel de Sousa, Filho, Elton Yoji Kanomata, Ricardo Jonathan Feldman, Alfredo Maluf Neto. 2017. «Munchaousen syndrome and Munchausen syndrome by proxy: a narrative review». 15(4), p. 516-521

Οικονομάκου, Μ. (2019). «Νοσηρή γονεϊκή αγάπη: το σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου».https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxikis-ygeias/psyxotherapeia/gia-eidikoys/7055-nosiri-goneiki-agapi-to-syndromo-minxaouzen-dia-antiprosopou.html