Ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου

17-6-2021

Παναγιώτα Ηλιοπούλου

Ο όρος “Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσοι του Εντέρου (ΙΦΝΕ)” περιγράφει μια ομάδα νοσημάτων του εντέρου που προκαλούν χρόνια φλεγμονή του πεπτικού συστήματος. Οι δύο πιο κοινοί τύποι φλεγμονωδών νόσων του εντέρου είναι η νόσος του Crohn και η Ελκώδης κολίτιδα.

Αιτιολογία & Παράγοντες κινδύνου

Η έναρξη της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου συμβαίνει συνήθως στις ηλικίες 15-35 ετών. Η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn είναι συχνότερες σε άτομα που κατάγονται από τη Βόρεια Ευρώπη με επίπτωση που κυμαίνεται από 5 έως 12 ανά 100.000. Η κατανομή των φύλων είναι ίση στην ελκώδη κολίτιδα ενώ οι γυναίκες υπερισχύουν στη νόσο του Crohn. Και τα δύο νοσήματα παρουσιάζουν αυξημένες συνέπειες σε οικογένειες με το 6-20% των ασθενών να έχουν θετικό οικογενειακό ιστορικό ΙΦΝΕ. Η αιτιολογία των φλεγμονωδών νόσων του εντέρου παραμένει άγνωστη. Δύναται να υπάρχει γενετική προδιάθεση εφόσον η οικογενής επίπτωση είναι μεγάλη. Εμπλέκεται η ανοσολογική δραστηριότητα γιατί ανιχνεύονται στο αίμα αντισώματα έναντι του εντέρου. Παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για την εκδήλωση των ΙΦΝΕ είναι περιβαλλοντικοί όπως λοιμώξεις, έκθεση σε τοξίνες ή φάρμακα και η δίαιτα. Άλλοι παράγοντες όπως η χρήση μη στερεοειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων και τα peros αντισυλληπτικά έχουν ενοχοποιηθεί για τη νόσο του Crohn. Χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D έχουν συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο για ΙΦΝΕ.

Ελκώδης κολίτιδα

Αποτελεί μια βλεννογονική νόσο η οποία εμφανίζεται στο κόλον, τμήμα του παχέος εντέρου. Εμφανίζεται κυρίως σε άτομα ηλικίας 30-60 ετών και περισσότερο σε άνδρες. Ξεκινάει στο ορθό και προσβάλλει κατά κύριο λόγο το έντερο. Οι ασθενείς στα συμπτώματα αναφέρουν:

Αιματηρή διάρροια
Κολικοειδές κοιλιακό άλγος: το άλγος που εμφανίζεται και υποχωρεί κατά ώσεις και υποδηλώνει απόφραξη κοίλου οργάνου με μυϊκό τοίχωμα (έντερο, χοληδόχος πόρος, ουρητήρας)
Έξειψη προς αφόδευση: αίσθηση ότι ο ασθενής πρέπει να πάει τουαλέτα)
Τεινεσμός: πόνος κατά την αφόδευση
Όταν επηρεάζεται το ορθό, αιμορραγία και δυσκοιλιότητα
Πυρετός
Κακουχία, απώλεια βάρους ανάλογα με τη σοβαρότητα της νόσου
Στο τοξικό μεγάκολο παρατηρούνται μειωμένοι εντερικοί ήχοι και κοιλιακή διάταση
Κλινική πορεία: εξάρσεις και υφέσεις

Τα ακριβή αίτια για την εμφάνιση της ελκώδους κολίτιδας δεν είναι γνωστά. Ωστόσο φαίνεται άτομα τα οποία δεν καπνίζουν εμφανίζουν συχνότερα τη νόσο συγκριτικά με καπνίζοντες γι’ αυτό και συχνά αποκαλείται «ασθένεια των μη καπνιστών».

Νόσος του Crohn

Η εκδήλωση της νόσου του Crohn εξαρτάται από την προσβεβλημένη περιοχή. Είναι μια πάθηση στην οποία το τοίχωμα ενός ή περισσοτέρων τμημάτων του πεπτικού συστήματος πρήζεται, ερεθίζεται και φουσκώνει. Αυτό το πρήξιμο μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα και την στένωση του πεπτικού σωλήνα σε αυτό το σημείο. Η νόσος του Crohn μπορεί να ξεκινήσει σε οποιαδήποτε ηλικία και τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία αύξηση των περιστατικών σε παιδιά. Συνηθέστερα εμφανίζεται για πρώτη φορά μεταξύ των 15 και 40 ετών. Είναι λίγο πιο συχνή στις γυναίκες απ’ ότι στους άντρες, ενώ -αντίθετα με την ελκώδη κολίτιδα η οποία εμφανίζεται κυρίως σε μη καπνιστές- η νόσος του Crohn εμφανίζεται συνήθως σε καπνιστές. Σε αυτή τη νόσο παρατηρούνται:

Συστηματικές εκδηλώσεις: κακουχία, ανορεξία, πυρετός
Επιγαστρικό άλγος
Ναυτία
Στη νόσο του ειλεού παρατηρείται μη αιματηρή διάρροια, ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 ή διάρροια από τα χολικά άλατα
Απώλεια βάρους
Δυσαπορρόφηση διατροφικών στοιχείων
Πυρετός
Εργαστηριακές ανωμαλίες: αναιμία, θρομβοκυττάρωση συχνότερες από ότι στην ελκώδη κολίτιδα

Διάγνωση

Η ιατρική διάγνωση συνήθως βασίζεται στο ιστορικό του ασθενούς και στα συμπτώματα του. Η κολονοσκόπηση, η ενδοσκόπηση με βιοψία, ο βαριούχος υποκλυσμός και οι αναλύσεις των κοπράνων μπορούν να πραγματοποιηθούν για την τεκμηρίωση της διάγνωσης.

Θεραπεία

Η θεραπεία των ΙΦΝΕ ποικίλλει ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων και κατά πόσο η κατάσταση μεταπίπτει σε χρόνια. Οι συντηρητικές θεραπείες περιλαμβάνουν τη χορήγηση αντιδιαρροϊκών φαρμάκων, τη μακροχρόνια χορήγηση σουλφασαλαζίνης και φαρμάκων που ανακουφίζουν το κοιλιακό άλγος. Συνιστάται δίαιτα πτώση σε λίπος και φυτικές ίνες, η οποία έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και υψηλή θερμιδική αξία. Προτιμώνται τα μικρά και συχνά γεύματα. Η αποφυγή της λακτόζης βοηθά κάποιους ασθενείς. Τα κορτικοστερεοειδή χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις μέτριας ή σοβαρής βαρύτητας για μείωση της φλεγμονής. Όταν υπάρχει αναιμία πραγματοποιούνται μεταγγίσεις αίματος

Στην έξαρση της ελκώδους κολίτιδας χορηγείται συνήθως κορτιζόνη, είτε από το στόμα είτε ενδοφλέβια, σε διάφορες μορφές (υδροκορτιζόνη, πρεδνιζόνη ή πρεδνιζολόνη, μεθυλ-πρεδνιζολόνη). Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν συνήθως οι γαστεντερολόγοι είναι η αντιστοιχία της κορτιζόνης από τη μια μορφή στην άλλη. Σε πιο σοβαρής μορφής ελκώδη κολίτιδα χορηγούνται ανοσοτροποποιητικά φάρμακα που επιδρούν στο ανοσοποιητικό σύστημα παρέχοντας προστασία του βλεννογόνου του παχέος εντέρου. Τα φάρμακα αυτά είναι η 6-μερκαπτοπουρίνη και η αζαθειοπρίνη.

Δυστυχώς καμία γνωστή φαρμακευτική ή χειρουργική θεραπεία δεν μπορεί να εγγυηθεί ολοκληρωτική ή μόνιμη εξάλειψη της νόσου του Crohn. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι η φαρμακευτική αγωγή δεν βοηθά στην ανακούφιση των έντονων συμπτωμάτων ή ότι μια χειρουργική επέμβαση δεν μπορεί συχνά να φέρει άμεση και κάποιες φορές μόνιμη ανακούφισή τους. Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη και συνίσταται σε συνδυασμό διαιτητικών, φαρμακευτικών και χειρουργικών παρεμβάσεων που επιλέγονται ανάλογα με την ηλικία του ασθενούς, την εντόπιση, έκταση και βαρύτητα της προσβολής και την παρουσία επιπλοκών.
Οι διαιτητικές παρεμβάσεις στοχεύουν να απαλύνουν τα συμπτώματα, να αποκαταστήσουν θρεπτικές διαταραχές που προκαλεί η οξεία νόσος μέσω της ανορεξίας και της χρόνιας διάρροιας και, ει δυνατό, να βοηθήσουν στην επούλωση των ελκών. Η τεχνητή εντερική διατροφή είναι σημαντικότερη για τα παιδιά επειδή η νόσος προκαλεί καθυστερημένη ανάπτυξη. Στις εξάρσεις συνιστώνται μικρά συχνά γεύματα, μείωση των λιπαρών τροφών, περιορισμό του γάλακτος αλλά διατήρηση αρκετών γαλακτοκομικών για να προσλαμβάνονται ασβέστιο και πρωτεΐνες και περιορισμό των ξηρών καρπών. Τέλος, η χειρουργική αντιμετώπιση αποτελεί εναλλακτική θεραπεία για κάποιους ασθενείς. Περιλαμβάνει εκτομή του προσβεβλημένου τμήματος του εντέρου με πραγματοποίηση πρωκτοκολεκτομής και δημιουργία ειλεοστομίας.