Κατερίνα Παπαϊωάννου 

Η βιταμίνη Β12 (ή κοβαλαμίνη) είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη, η οποία δεν παράγεται στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά προσλαμβάνεται από τη διατροφή και είναι απαραίτητη για την υγεία μας. Οι τροφές που περιέχουν τη βιταμίνη Β12 είναι τα ζωικά προϊόντα, όπως το κόκκινο κρέας, τα γαλακτοκομικά, τα αυγά αλλά και τα ψάρια. Η μέση ημερήσια δίαιτα περιλαμβάνει 5-30mg, ποσότητα που υπερβαίνει τις ημερήσιες ανάγκες που ανέρχονται σε 1 μg. Η Β12 έχει τις εξής μορφές: τη μεθυλκοβαλαμίνη και την αδενοσυλκοβαλαμίνη που δρουν ως συνένζυμα σε σημαντικές κυτταρικές διεργασίες, ενώ υπάρχει και η υδροξυκοβαλαμίνη που προσλαμβάνεται σε αδρανή μορφή και μετατρέπεται στον οργανισμό στη δραστική μεθυλκοβαλαμίνη. Αντίστοιχη είναι η κυανοκοβαλαμίνη με τη διαφορά πως είναι συνθετική (φτιάχνεται στο εργαστήριο) και βρίσκεται σε πολλά φαρμακευτικά συμπληρώματα.

Πώς την προσλαμβάνουμε

Η Β12 αποδεσμεύεται από τις τροφές και αρχικά συνδέεται με μια μεταφορική πρωτεΐνη που ονομάζεται R–factor και βρίσκεται κυρίως στο γαστρικό υγρό. Στο δωδεκαδάκτυλο τα παγκρεατικά ένζυμα διασπούν αυτό το σύμπλοκο και η Β12 συνδέεται πλέον με τον ενδογενή παράγοντα (IF). Αυτή η πολύ σημαντική γλυκοπρωτείνη εκκρίνεται από τα τοιχωματικά κύτταρα που βρίσκονται στο σώμα και στο άντρο του στομάχου. Το νεοσχηματισθέν σύμπλοκο Β12-ενδογενούς παράγοντα συνδέεται σε υποδοχείς στον τελικό ειλεό που επιτρέπουν τη μεταφορά της βιταμίνης Β12 από τα εντεροκύτταρα στο πλάσμα και στη συνέχεια στους διάφορους ιστούς με τη βοήθεια της τρανσκοβαλαμίνης II. Πρέπει να τονιστεί πως αν δεν συνδεθεί η Β12 με τον ενδογενή παράγοντα δεν είναι εφικτή η απορρόφησή της. Το ήπαρ αποθηκεύει την Β12, οπότε στον οργανισμό μας υπάρχει απόθεμα που επαρκεί για 4 χρόνια, με αποτέλεσμα να αργεί να εκδηλωθεί η ανεπάρκειά της.

Σε τι μας ωφελεί

Ανανέωση/Παραγωγή κυττάρων, κυρίως αιμοποιητικών: Η μεθυλκοβαλαμίνη είναι συμπαράγοντας της συνθετάσης της μεθειονίνης, που καταλύει τη μετατροπή της ομοκυστεΐνης σε μεθειονίνη, ένα πολύ σημαντικό αμινοξύ. Σε αυτή την αντίδραση παράγεται επίσης το τετραϋδροφυλλικό (THF) που χρησιμεύει στη σύνθεση των πυριμιδινών. Όλα αυτά δείχνουν τον καθοριστικό ρόλο που έχει η Β12 στη σύνθεση του DNA, γεγονός που επηρεάζει κυρίως κυτταρικούς πληθυσμούς που ανανεώνονται συνεχώς, όπως τα κύτταρα του αίματος.

Προστασία του νευρικού συστήματος και σύνθεση μυελίνης: Η αδενοσυλκοβαλαμίνη δρα ως συμπαράγοντας της μουτάσης του μεθυλμαλονικού συνενζύμου Α που το μετατρέπει σε σουκινυλ-συνένζυμο Α. Έτσι αποτρέπεται η συσσώρευση του μεθυλμαλονικού οξέος (MMA) το οποίο είναι τοξικό και οδηγεί στην καταστροφή της μυελίνης, που είναι το προστατευτικό περίβλημα των νευρικών ινών. Επιπλέον, η Β12 είναι καθοριστική και στη σύνθεση της μυελίνης, καθώς συμβάλλει στον σχηματισμό λιπιδίων και πρωτεϊνών που αποτελούν δομικά της στοιχεία.

Προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος: Είναι γνωστό πως η ομοκυστεΐνη, όταν είναι αυξημένη, αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για το καρδιαγγειακό, καθώς προκαλεί την εμφάνιση ή επιδείνωση αθηρωμάτωσης των αρτηριών και θρόμβωση. Επίσης σχετίζεται και με υπέρταση που είναι ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Η Β12 λοιπόν, συμμετέχει στον μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης και αποτρέπει την εμφάνιση υψηλών επιπέδων της στο αίμα, δρώντας έτσι προστατευτικά για την καρδιά και τα αγγεία.

Βελτίωση/Προστασία της μνήμης και των γνωστικών λειτουργιών στους ηλικιωμένους: Μελέτες έχουν δείξει ότι τα αυξημένα επίπεδα ομοκυστεΐνης σχετίζονται και με ταχύτερη ατροφία της φαιάς ουσίας σε ασθενείς με ήπια γνωστική έκπτωση. Η χορήγηση Β12 φάνηκε να έχει θετικά αποτελέσματα, καθώς σχεδόν σταμάτησε την απώλεια φαιάς ουσίας σε περιοχές του εγκεφάλου στενά συνδεόμενες με την εξέλιξη της νόσου Alzheimer.

Μείωση κινδύνου καταγμάτων σε οστεοπορωτικούς ασθενείς: Ασθενείς με οστεοπόρωση που είχαν υψηλά επίπεδα ομοκυστεΐνης και χαμηλά βιταμίνης Β12 φάνηκε να βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για οστεοπορωτικά κατάγματα, κάτι που βελτίωνε η χορήγηση Β12. Βέβαια η χορήγηση Β12 σε ηλικιωμένους χωρίς οστεοπόρωση δεν έχει δείξει κάποια εμφανή επίδραση στην προστασία των οστών.

Ανακούφιση του πόνου και πρόληψη κατάθλιψης: Μελέτες υποστηρίζουν πως η Β12 συμβάλλει στην ανακούφιση του πόνου, μέσω της αναγέννησης νευρικών κυττάρων και αναστολής μονοπατιών σηματοδότησης του πόνου. Επίσης το υγιεινό πρότυπο διατροφής, που περιλαμβάνει επαρκείς ποσότητες σε Β12 και φυλλικό έχει φανεί πως σχετίζεται με μείωση του κινδύνου εμφάνισης κατάθλιψης.

Παροχή ενέργειας: Η δράση της αδενοσυλκοβαλαμίνης είναι απαραίτητη στον κύκλο του κιτρικού οξέος (κύκλο του Krebs), που είναι μια πολύ σημαντική μεταβολική διεργασία για την παραγωγή ενέργειας, καθώς αποτελεί το τελικό στάδιο αποδόμησης των αμινοξέων, υδατανθράκων και λιπών που προσλαμβάνονται με τη διατροφή. Επιπλέον, η μεθυλκοβαλαμίνη συμβάλλει και στον σχηματισμό του φυλλικού που συμβάλλει ενεργά στη σύνθεση του DNA και σε διάφορες λειτουργίες των κυττάρων.

Σωστή ανάπτυξη των παιδιών: Η Β12 έχει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και των γνωστικών ικανοτήτων στα παιδιά αλλά και σε άλλες πτυχές της ανάπτυξής τους , οπότε ειδικά οι γυναίκες που εγκυμονούν ή θηλάζουν και ακολουθούν αυστηρή χορτοφαγική διατροφή, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές και να λαμβάνουν τα απαραίτητα συμπληρώματα, μιας και ανήκουν σε κατηγορία υψηλού κινδύνου για εμφάνιση ανεπάρκειας Β12 λόγω και των αυξημένων μεταβολικών τους αναγκών.

Αντιοξειδωτική δράση: Η υδροξυκοβαλαμίνη συνδέεται με τοξικές ουσίες που μπορεί να απελευθερωθούν στην κυκλοφορία, όπως το κυανίδιο και το νιτρικό οξύ και διευκολύνει την αποβολή τους από τον οργανισμό μέσω των ούρων.

Αίτια ανεπάρκειας βιταμίνης Β12

• Ελατττωμένη πρόσληψη: Λόγω πτωχής δίαιτας, έλλειψης ζωικών προϊόντων ή χορτοφαγίας(γιατί, όπως αναφέρθηκε ήδη, η Β12 δεν ανευρίσκεται στα φυτά)

• Δυσαπορρόφηση: Μπορεί να προκύψει στο στομάχι λόγω έλλειψης του ενδογενούς παράγοντα (που είναι απαραίτητος για την απορρόφηση της Β12), είτε επί κακοήθους αναιμίας είτε μετά από γαστρεκτομή ή ατροφική γαστρίτιδα. Κακοήθης αναιμία ονομάζεται μια αυτοάνοση κατάσταση που σχετίζεται με ατροφική γαστρίτιδα και στην οποία παράγονται αντισώματα έναντι των τοιχωματικών κυττάρων, με συνέπεια την απουσία έκκρισης του ενδογενούς παράγοντα ή αντισώματα έναντι του ίδιου του ενδογενούς παράγοντα, που τον καταστρέφουν. Δυσαπορρόφηση μπορεί επίσης να προκύψει στον τελικό ειλεό. Οι πιθανές αιτίες σε αυτή την περίπτωση είναι η νόσος Crohn, η κοιλιοκάκη, η ανάγκη για εκτομή ειλεού, αλλά και άλλες καταστάσεις όπως η υπερανάπτυξη βακτηριδίων (σύνδρομο τυφλής έλικας), τροπικό sprue (σύνδρομο δυσαπορρόφησης / τροπική διάρροια), νηματοσκώληκες, λοίμωξη από το Diphyllobothrium latum και το σύνδρομο Imerslund–Grasbeck (συγγενής εκλεκτική δυσαπορρόφηση).

• Μειωμένη απορρόφηση λόγω ηλικίας: Οι ηλικιωμένοι συνήθως έχουν χαμηλή Β12, γιατί έχει λεπτύνει με την πάροδο του χρόνου το γαστρικό τους τοίχωμα, με αποτέλεσμα τη μη επαρκή έκκριση υδροχλωρικού οξέος και ενδογενούς παράγοντα, άρα και τη μείωση της απορρόφησης της Β12. Επίσης μπορεί για διάφορους λόγους να υποσιτίζονται, οπότε να μη λαμβάνουν και επαρκή ποσότητα από τη διατροφή.

• Αλληλεπίδραση με φάρμακα: Οι αναστολείς αντλίας πρωτονίων, οι ανταγωνιστές των Η2 υποδοχέων ισταμίνης, η μετφορμίνη, η κολχικίνη και κάποια αντιεπιληπτικά φάρμακα όταν λαμβάνονται χρονίως μπορεί να μειώσουν την απορρόφηση της Β12.

• Κατάχρηση αλκοόλ: Το αλκοόλ ως γνωστόν βλάπτει το ενδοθήλιο του στομάχου εμποδίζοντας γενικά την απορρόφηση βιταμινών και θρεπτικών στοιχείων.

• Διαταραχή στη χρήση: Λόγω συγγενών ελλείψεων ενζύμων ή έλλειψης της τρανσκοβαλαμίνης ΙΙ.

Κλινικές Εκδηλώσεις

• Συμπτώματα αναιμίας: κόπωση, αδυναμία, κακουχία, τάση λιποθυμίας, δύσπνοια, αίσθημα παλμών, κεφαλαλγία, εμβοές

• Λεμονοειδής χροιά του δέρματος: Προκύπτει από τον συνδυασμό της ωχρότητας από την αναιμία και του ήπιου ικτέρου, ο οποίος παρατηρείται λόγω της αυξημένης αιμόλυσης εξαιτίας της μη σωστής μορφολογίας των ερυθρών

• Γωνιακή χειλίτιδα και γλωσσίτιδα

• Διάρροια, ανορεξία, απώλεια βάρους

Νευρολογικές και νευροψυχιατρικές κλινικές εκδηλώσεις

• Παραισθησίες, περιφερική νευροπάθεια τύπου γαντιού-κάλτσας

• Υποξεία συνδυασμένη εκφύλιση του νωτιαίου μυελού: Προκαλείται από την καταστροφή της μυελίνης και χαρακτηρίζεται από υποξεία έναρξη συμμετρικών σημείων, τα οποία συνήθως είναι η παρουσία εκτατικών πελματιαίων αντανακλαστικών και η κατάργηση των επιγονάτιων και των αχιλλείων αντανακλαστικών. Μπορεί να υπάρχει αταξία βάδισης και σε προχωρημένες περιπτώσεις δυσκαμψία. Η αίσθηση του πόνου και της θερμοκρασίας δεν επηρεάζονται.

• Ψυχιατρικές εκδηλώσεις: Μπορεί να εκδηλωθεί κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, άνοια, μέχρι και ψυχωτική διαταραχή.

Εργαστηριακές εξετάσεις και ευρήματα

• Γενική αίματος: Ορθόχρωμη μακροκυτταρική (MCV>96fL) αναιμία. Θα διαπιστωθεί χαμηλή αιμοσφαιρίνη και αιματοκρίτης και σε σοβαρή αναιμία μπορεί να υπάρξει και μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων και των αιμοπεταλίων. Τα δικτυοερυρθοκύτταρα (ΔΕΚ) είναι φυσιολογικά ή μειωμένα λόγω της διαταραχής της παραγωγής ερυθρών.
• Επίχρισμα περιφερικού αίματος: Παρατηρείται μακροκυττάρωση, δηλαδή “μεγάλα” ερυθρά με ωοειδές σχήμα. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία υπερκατάτμητων ουδετεροφίλων (με 8-10 λοβούς, ενώ φυσιολογικά έχουν <=5).
• Μυελός των οστών: Παρατηρείται αυξημένη κυτταροβρίθεια, λόγω της μη αποδοτικής ερυθροποίησης. Ανευρίσκονται επίσης μεγαλοβλάστες, που είναι κύτταρα με ώριμο κυτταρόπλασμα αλλά ανώριμο πυρήνα (ασυγχρονία ωρίμανσης πυρήνα-κυτταροπλάσματος) ως αποτέλεσμα της μη ομαλής σύνθεσης του DNA.
• Μέτρηση Β12 ορού: Συνήθως υπάρχει μείωση των επιπέδων της Β12 κάτω από 200 pg/ml. Σε πολλούς ασθενείς όμως με υποκλινική ανεπάρκεια της Β12, τα επίπεδα της Β12 ορού μπορεί να είναι φυσιολογικά. Σε αυτή την περίπτωση θα ήταν χρήσιμος ο προσδιορισμός των επιπέδων της ομοκυστεΐνης και του μεθυλμαλονικού οξέος (θα είναι αυξημένα), αλλά αυτό δεν αποτελεί εξέταση ρουτίνας.
• LDH πλάσματος: Αυξάνεται λόγω της ενδομυελικής αιμόλυσης.
• Αντισώματα έναντι των τοιχωματικών κυττάρων του στομάχου: Παρατηρούνται στο 90% των ασθενών με κακοήθη αναιμία, αλλά και σε ένα μικρό ποσοστό ατόμων χωρίς κακοήθη αναιμία
• Αντισώματα έναντι του ενδογενούς παράγοντα: Αν βρεθούν, είναι ειδικά για κακοήθη αναιμία, όμως δεν είναι τόσο εύκολη η ανίχνευσή τους.

Θεραπευτική αντιμετώπιση ανεπάρκειας Β12

Ο σχεδιασμός και ο τρόπος χορήγησης της θεραπευτικής αγωγής εξαρτάται από το αίτιο που προκάλεσε την ανεπάρκεια. Αν οφείλεται σε δυσαπορρόφηση, χορηγείται υδροξυκοβαλαμίνη ενδομυικώς, με τη θεραπεία να συνεχίζεται εφ όρου ζωής. Δεν έχει νόημα να χορηγηθεί από το στόμα γιατί πάλι δεν θα είναι δυνατό να απορροφηθεί. Εάν η αιτία είναι διαιτητική, δηλαδή η μειωμένη πρόσληψη , τότε η Β12 μπορεί να χορηγηθεί από του στόματος, μετά την αρχική αγωγή ενδομυικής χορήγησης που απαιτείται για τη σταθεροποίηση της κλινικής εικόνας του ασθενούς.

Πρέπει να τονιστεί πως θεραπεία πρέπει να χορηγηθεί σε όλους τους ασθενείς που εμφανίζουν χαρακτηριστικά ευρήματα που προκαλεί η έλλειψη Β12, ακόμα και επί απουσίας αναιμίας. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να γίνεται έγκαιρα αντιληπτή η ανεπάρκειά της και να ξεκινάει η θεραπεία όσο το δυνατό πιο γρήγορα μετά την έναρξη των συμπτωμάτων, γιατί οι νευρολογικές εκδηλώσεις, ειδικά τα σημεία από το νωτιαίο μυελό αν εγκατασταθούν, δύσκολα βελτιώνονται.

Συμπερασματικά

Η ανεπάρκεια της Β12 είναι σίγουρα πιο συχνή σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες που είναι οι ηλικιωμένοι, οι αυστηρώς χορτοφάγοι, τα άτομα με κακοήθη αναιμία, χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου ή μετά από γαστρεκτομή και οι έγκυες λόγω αυξημένων αναγκών. Όμως όλοι μας πρέπει να βρισκόμαστε σε επαγρύπνηση, γιατί η βιταμίνη Β12 είναι πολύτιμη για την υγεία κάθε ηλικίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Vitamin B12 in Health and Disease Fiona O’Leary and Samir Samman*

Nutrients. 2010 Mar; 2(3): 299–316

• Vitamin B12 Deficiency

Alex Ankar; Anil Kumar.

• https://www.b12-vitamin.com/
• The relationship between dietary patterns and depression mediated by serum levels of Folate and vitamin B12

Maryam Khosravi 1 2, Gity Sotoudeh 3, Maryam Amini 4, Firoozeh Raisi 5, Anahita Mansoori 6, Mahdieh Hosseinzadeh 7

• Metabolic vitamin B12 deficiency: a missed opportunity to prevent dementia and stroke

lJ. DavidSpence

• Vitamin B12 as a Treatment for Pain

Scott Buesing 1, Miranda Costa 1, Jan M Schilling 1, Tobias Moeller-Bertram 

• www.eae.gr/ magazine/AIMA_2013

• Davidson Γενικές Αρχές και Κλινική Πράξη της Ιατρικής Παθολογίας

• Oxford Handbook Κλινικής Ιατρικής

TrueMed-ForLivingMore

 Κατερίνα Παπαϊωάννου 

Η βιταμίνη Β12 (ή κοβαλαμίνη) είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη, η οποία δεν παράγεται στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά προσλαμβάνεται από τη διατροφή και είναι απαραίτητη για την υγεία μας. Οι τροφές που περιέχουν τη βιταμίνη Β12 είναι τα ζωικά προϊόντα, όπως το κόκκινο κρέας, τα γαλακτοκομικά, τα αυγά αλλά και τα ψάρια. Η μέση ημερήσια δίαιτα περιλαμβάνει 5-30mg, ποσότητα που υπερβαίνει τις ημερήσιες ανάγκες που ανέρχονται σε 1 μg. Η Β12 έχει τις εξής μορφές: τη μεθυλκοβαλαμίνη και την αδενοσυλκοβαλαμίνη που δρουν ως συνένζυμα σε σημαντικές κυτταρικές διεργασίες, ενώ υπάρχει και η υδροξυκοβαλαμίνη που προσλαμβάνεται σε αδρανή μορφή και μετατρέπεται στον οργανισμό στη δραστική μεθυλκοβαλαμίνη. Αντίστοιχη είναι η κυανοκοβαλαμίνη με τη διαφορά πως είναι συνθετική (φτιάχνεται στο εργαστήριο) και βρίσκεται σε πολλά φαρμακευτικά συμπληρώματα.

Πώς την προσλαμβάνουμε

Η Β12 αποδεσμεύεται από τις τροφές και αρχικά συνδέεται με μια μεταφορική πρωτεΐνη που ονομάζεται R–factor και βρίσκεται κυρίως στο γαστρικό υγρό. Στο δωδεκαδάκτυλο τα παγκρεατικά ένζυμα διασπούν αυτό το σύμπλοκο και η Β12 συνδέεται πλέον με τον ενδογενή παράγοντα (IF). Αυτή η πολύ σημαντική γλυκοπρωτείνη εκκρίνεται από τα τοιχωματικά κύτταρα που βρίσκονται στο σώμα και στο άντρο του στομάχου. Το νεοσχηματισθέν σύμπλοκο Β12-ενδογενούς παράγοντα συνδέεται σε υποδοχείς στον τελικό ειλεό που επιτρέπουν τη μεταφορά της βιταμίνης Β12 από τα εντεροκύτταρα στο πλάσμα και στη συνέχεια στους διάφορους ιστούς με τη βοήθεια της τρανσκοβαλαμίνης II. Πρέπει να τονιστεί πως αν δεν συνδεθεί η Β12 με τον ενδογενή παράγοντα δεν είναι εφικτή η απορρόφησή της. Το ήπαρ αποθηκεύει την Β12, οπότε στον οργανισμό μας υπάρχει απόθεμα που επαρκεί για 4 χρόνια, με αποτέλεσμα να αργεί να εκδηλωθεί η ανεπάρκειά της.

Σε τι μας ωφελεί

Ανανέωση/Παραγωγή κυττάρων, κυρίως αιμοποιητικών: Η μεθυλκοβαλαμίνη είναι συμπαράγοντας της συνθετάσης της μεθειονίνης, που καταλύει τη μετατροπή της ομοκυστεΐνης σε μεθειονίνη, ένα πολύ σημαντικό αμινοξύ. Σε αυτή την αντίδραση παράγεται επίσης το τετραϋδροφυλλικό (THF) που χρησιμεύει στη σύνθεση των πυριμιδινών. Όλα αυτά δείχνουν τον καθοριστικό ρόλο που έχει η Β12 στη σύνθεση του DNA, γεγονός που επηρεάζει κυρίως κυτταρικούς πληθυσμούς που ανανεώνονται συνεχώς, όπως τα κύτταρα του αίματος.

Προστασία του νευρικού συστήματος και σύνθεση μυελίνης: Η αδενοσυλκοβαλαμίνη δρα ως συμπαράγοντας της μουτάσης του μεθυλμαλονικού συνενζύμου Α που το μετατρέπει σε σουκινυλ-συνένζυμο Α. Έτσι αποτρέπεται η συσσώρευση του μεθυλμαλονικού οξέος (MMA) το οποίο είναι τοξικό και οδηγεί στην καταστροφή της μυελίνης, που είναι το προστατευτικό περίβλημα των νευρικών ινών. Επιπλέον, η Β12 είναι καθοριστική και στη σύνθεση της μυελίνης, καθώς συμβάλλει στον σχηματισμό λιπιδίων και πρωτεϊνών που αποτελούν δομικά της στοιχεία.

Προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος: Είναι γνωστό πως η ομοκυστεΐνη, όταν είναι αυξημένη, αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για το καρδιαγγειακό, καθώς προκαλεί την εμφάνιση ή επιδείνωση αθηρωμάτωσης των αρτηριών και θρόμβωση. Επίσης σχετίζεται και με υπέρταση που είναι ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Η Β12 λοιπόν, συμμετέχει στον μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης και αποτρέπει την εμφάνιση υψηλών επιπέδων της στο αίμα, δρώντας έτσι προστατευτικά για την καρδιά και τα αγγεία.

Βελτίωση/Προστασία της μνήμης και των γνωστικών λειτουργιών στους ηλικιωμένους: Μελέτες έχουν δείξει ότι τα αυξημένα επίπεδα ομοκυστεΐνης σχετίζονται και με ταχύτερη ατροφία της φαιάς ουσίας σε ασθενείς με ήπια γνωστική έκπτωση. Η χορήγηση Β12 φάνηκε να έχει θετικά αποτελέσματα, καθώς σχεδόν σταμάτησε την απώλεια φαιάς ουσίας σε περιοχές του εγκεφάλου στενά συνδεόμενες με την εξέλιξη της νόσου Alzheimer.

Μείωση κινδύνου καταγμάτων σε οστεοπορωτικούς ασθενείς: Ασθενείς με οστεοπόρωση που είχαν υψηλά επίπεδα ομοκυστεΐνης και χαμηλά βιταμίνης Β12 φάνηκε να βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για οστεοπορωτικά κατάγματα, κάτι που βελτίωνε η χορήγηση Β12. Βέβαια η χορήγηση Β12 σε ηλικιωμένους χωρίς οστεοπόρωση δεν έχει δείξει κάποια εμφανή επίδραση στην προστασία των οστών.

Ανακούφιση του πόνου και πρόληψη κατάθλιψης: Μελέτες υποστηρίζουν πως η Β12 συμβάλλει στην ανακούφιση του πόνου, μέσω της αναγέννησης νευρικών κυττάρων και αναστολής μονοπατιών σηματοδότησης του πόνου. Επίσης το υγιεινό πρότυπο διατροφής, που περιλαμβάνει επαρκείς ποσότητες σε Β12 και φυλλικό έχει φανεί πως σχετίζεται με μείωση του κινδύνου εμφάνισης κατάθλιψης.

Παροχή ενέργειας: Η δράση της αδενοσυλκοβαλαμίνης είναι απαραίτητη στον κύκλο του κιτρικού οξέος (κύκλο του Krebs), που είναι μια πολύ σημαντική μεταβολική διεργασία για την παραγωγή ενέργειας, καθώς αποτελεί το τελικό στάδιο αποδόμησης των αμινοξέων, υδατανθράκων και λιπών που προσλαμβάνονται με τη διατροφή. Επιπλέον, η μεθυλκοβαλαμίνη συμβάλλει και στον σχηματισμό του φυλλικού που συμβάλλει ενεργά στη σύνθεση του DNA και σε διάφορες λειτουργίες των κυττάρων.

Σωστή ανάπτυξη των παιδιών: Η Β12 έχει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και των γνωστικών ικανοτήτων στα παιδιά αλλά και σε άλλες πτυχές της ανάπτυξής τους , οπότε ειδικά οι γυναίκες που εγκυμονούν ή θηλάζουν και ακολουθούν αυστηρή χορτοφαγική διατροφή, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές και να λαμβάνουν τα απαραίτητα συμπληρώματα, μιας και ανήκουν σε κατηγορία υψηλού κινδύνου για εμφάνιση ανεπάρκειας Β12 λόγω και των αυξημένων μεταβολικών τους αναγκών.

Αντιοξειδωτική δράση: Η υδροξυκοβαλαμίνη συνδέεται με τοξικές ουσίες που μπορεί να απελευθερωθούν στην κυκλοφορία, όπως το κυανίδιο και το νιτρικό οξύ και διευκολύνει την αποβολή τους από τον οργανισμό μέσω των ούρων.

Αίτια ανεπάρκειας βιταμίνης Β12

• Ελατττωμένη πρόσληψη: Λόγω πτωχής δίαιτας, έλλειψης ζωικών προϊόντων ή χορτοφαγίας(γιατί, όπως αναφέρθηκε ήδη, η Β12 δεν ανευρίσκεται στα φυτά)

• Δυσαπορρόφηση: Μπορεί να προκύψει στο στομάχι λόγω έλλειψης του ενδογενούς παράγοντα (που είναι απαραίτητος για την απορρόφηση της Β12), είτε επί κακοήθους αναιμίας είτε μετά από γαστρεκτομή ή ατροφική γαστρίτιδα. Κακοήθης αναιμία ονομάζεται μια αυτοάνοση κατάσταση που σχετίζεται με ατροφική γαστρίτιδα και στην οποία παράγονται αντισώματα έναντι των τοιχωματικών κυττάρων, με συνέπεια την απουσία έκκρισης του ενδογενούς παράγοντα ή αντισώματα έναντι του ίδιου του ενδογενούς παράγοντα, που τον καταστρέφουν. Δυσαπορρόφηση μπορεί επίσης να προκύψει στον τελικό ειλεό. Οι πιθανές αιτίες σε αυτή την περίπτωση είναι η νόσος Crohn, η κοιλιοκάκη, η ανάγκη για εκτομή ειλεού, αλλά και άλλες καταστάσεις όπως η υπερανάπτυξη βακτηριδίων (σύνδρομο τυφλής έλικας), τροπικό sprue (σύνδρομο δυσαπορρόφησης / τροπική διάρροια), νηματοσκώληκες, λοίμωξη από το Diphyllobothrium latum και το σύνδρομο Imerslund–Grasbeck (συγγενής εκλεκτική δυσαπορρόφηση).

• Μειωμένη απορρόφηση λόγω ηλικίας: Οι ηλικιωμένοι συνήθως έχουν χαμηλή Β12, γιατί έχει λεπτύνει με την πάροδο του χρόνου το γαστρικό τους τοίχωμα, με αποτέλεσμα τη μη επαρκή έκκριση υδροχλωρικού οξέος και ενδογενούς παράγοντα, άρα και τη μείωση της απορρόφησης της Β12. Επίσης μπορεί για διάφορους λόγους να υποσιτίζονται, οπότε να μη λαμβάνουν και επαρκή ποσότητα από τη διατροφή.

• Αλληλεπίδραση με φάρμακα: Οι αναστολείς αντλίας πρωτονίων, οι ανταγωνιστές των Η2 υποδοχέων ισταμίνης, η μετφορμίνη, η κολχικίνη και κάποια αντιεπιληπτικά φάρμακα όταν λαμβάνονται χρονίως μπορεί να μειώσουν την απορρόφηση της Β12.

• Κατάχρηση αλκοόλ: Το αλκοόλ ως γνωστόν βλάπτει το ενδοθήλιο του στομάχου εμποδίζοντας γενικά την απορρόφηση βιταμινών και θρεπτικών στοιχείων.

• Διαταραχή στη χρήση: Λόγω συγγενών ελλείψεων ενζύμων ή έλλειψης της τρανσκοβαλαμίνης ΙΙ.

Κλινικές Εκδηλώσεις

• Συμπτώματα αναιμίας: κόπωση, αδυναμία, κακουχία, τάση λιποθυμίας, δύσπνοια, αίσθημα παλμών, κεφαλαλγία, εμβοές

• Λεμονοειδής χροιά του δέρματος: Προκύπτει από τον συνδυασμό της ωχρότητας από την αναιμία και του ήπιου ικτέρου, ο οποίος παρατηρείται λόγω της αυξημένης αιμόλυσης εξαιτίας της μη σωστής μορφολογίας των ερυθρών

• Γωνιακή χειλίτιδα και γλωσσίτιδα

• Διάρροια, ανορεξία, απώλεια βάρους

Νευρολογικές και νευροψυχιατρικές κλινικές εκδηλώσεις

• Παραισθησίες, περιφερική νευροπάθεια τύπου γαντιού-κάλτσας

• Υποξεία συνδυασμένη εκφύλιση του νωτιαίου μυελού: Προκαλείται από την καταστροφή της μυελίνης και χαρακτηρίζεται από υποξεία έναρξη συμμετρικών σημείων, τα οποία συνήθως είναι η παρουσία εκτατικών πελματιαίων αντανακλαστικών και η κατάργηση των επιγονάτιων και των αχιλλείων αντανακλαστικών. Μπορεί να υπάρχει αταξία βάδισης και σε προχωρημένες περιπτώσεις δυσκαμψία. Η αίσθηση του πόνου και της θερμοκρασίας δεν επηρεάζονται.

• Ψυχιατρικές εκδηλώσεις: Μπορεί να εκδηλωθεί κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, άνοια, μέχρι και ψυχωτική διαταραχή.

Εργαστηριακές εξετάσεις και ευρήματα

• Γενική αίματος: Ορθόχρωμη μακροκυτταρική (MCV>96fL) αναιμία. Θα διαπιστωθεί χαμηλή αιμοσφαιρίνη και αιματοκρίτης και σε σοβαρή αναιμία μπορεί να υπάρξει και μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων και των αιμοπεταλίων. Τα δικτυοερυρθοκύτταρα (ΔΕΚ) είναι φυσιολογικά ή μειωμένα λόγω της διαταραχής της παραγωγής ερυθρών.
• Επίχρισμα περιφερικού αίματος: Παρατηρείται μακροκυττάρωση, δηλαδή “μεγάλα” ερυθρά με ωοειδές σχήμα. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία υπερκατάτμητων ουδετεροφίλων (με 8-10 λοβούς, ενώ φυσιολογικά έχουν <=5).
• Μυελός των οστών: Παρατηρείται αυξημένη κυτταροβρίθεια, λόγω της μη αποδοτικής ερυθροποίησης. Ανευρίσκονται επίσης μεγαλοβλάστες, που είναι κύτταρα με ώριμο κυτταρόπλασμα αλλά ανώριμο πυρήνα (ασυγχρονία ωρίμανσης πυρήνα-κυτταροπλάσματος) ως αποτέλεσμα της μη ομαλής σύνθεσης του DNA.
• Μέτρηση Β12 ορού: Συνήθως υπάρχει μείωση των επιπέδων της Β12 κάτω από 200 pg/ml. Σε πολλούς ασθενείς όμως με υποκλινική ανεπάρκεια της Β12, τα επίπεδα της Β12 ορού μπορεί να είναι φυσιολογικά. Σε αυτή την περίπτωση θα ήταν χρήσιμος ο προσδιορισμός των επιπέδων της ομοκυστεΐνης και του μεθυλμαλονικού οξέος (θα είναι αυξημένα), αλλά αυτό δεν αποτελεί εξέταση ρουτίνας.
• LDH πλάσματος: Αυξάνεται λόγω της ενδομυελικής αιμόλυσης.
• Αντισώματα έναντι των τοιχωματικών κυττάρων του στομάχου: Παρατηρούνται στο 90% των ασθενών με κακοήθη αναιμία, αλλά και σε ένα μικρό ποσοστό ατόμων χωρίς κακοήθη αναιμία
• Αντισώματα έναντι του ενδογενούς παράγοντα: Αν βρεθούν, είναι ειδικά για κακοήθη αναιμία, όμως δεν είναι τόσο εύκολη η ανίχνευσή τους.

Θεραπευτική αντιμετώπιση ανεπάρκειας Β12

Ο σχεδιασμός και ο τρόπος χορήγησης της θεραπευτικής αγωγής εξαρτάται από το αίτιο που προκάλεσε την ανεπάρκεια. Αν οφείλεται σε δυσαπορρόφηση, χορηγείται υδροξυκοβαλαμίνη ενδομυικώς, με τη θεραπεία να συνεχίζεται εφ όρου ζωής. Δεν έχει νόημα να χορηγηθεί από το στόμα γιατί πάλι δεν θα είναι δυνατό να απορροφηθεί. Εάν η αιτία είναι διαιτητική, δηλαδή η μειωμένη πρόσληψη , τότε η Β12 μπορεί να χορηγηθεί από του στόματος, μετά την αρχική αγωγή ενδομυικής χορήγησης που απαιτείται για τη σταθεροποίηση της κλινικής εικόνας του ασθενούς.

Πρέπει να τονιστεί πως θεραπεία πρέπει να χορηγηθεί σε όλους τους ασθενείς που εμφανίζουν χαρακτηριστικά ευρήματα που προκαλεί η έλλειψη Β12, ακόμα και επί απουσίας αναιμίας. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να γίνεται έγκαιρα αντιληπτή η ανεπάρκειά της και να ξεκινάει η θεραπεία όσο το δυνατό πιο γρήγορα μετά την έναρξη των συμπτωμάτων, γιατί οι νευρολογικές εκδηλώσεις, ειδικά τα σημεία από το νωτιαίο μυελό αν εγκατασταθούν, δύσκολα βελτιώνονται.

Συμπερασματικά

Η ανεπάρκεια της Β12 είναι σίγουρα πιο συχνή σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες που είναι οι ηλικιωμένοι, οι αυστηρώς χορτοφάγοι, τα άτομα με κακοήθη αναιμία, χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου ή μετά από γαστρεκτομή και οι έγκυες λόγω αυξημένων αναγκών. Όμως όλοι μας πρέπει να βρισκόμαστε σε επαγρύπνηση, γιατί η βιταμίνη Β12 είναι πολύτιμη για την υγεία κάθε ηλικίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Vitamin B12 in Health and Disease Fiona O’Leary and Samir Samman*

Nutrients. 2010 Mar; 2(3): 299–316

• Vitamin B12 Deficiency

Alex Ankar; Anil Kumar.

• https://www.b12-vitamin.com/
• The relationship between dietary patterns and depression mediated by serum levels of Folate and vitamin B12

Maryam Khosravi 1 2, Gity Sotoudeh 3, Maryam Amini 4, Firoozeh Raisi 5, Anahita Mansoori 6, Mahdieh Hosseinzadeh 7

• Metabolic vitamin B12 deficiency: a missed opportunity to prevent dementia and stroke

lJ. DavidSpence

• Vitamin B12 as a Treatment for Pain

Scott Buesing 1, Miranda Costa 1, Jan M Schilling 1, Tobias Moeller-Bertram 

• www.eae.gr/ magazine/AIMA_2013

• Davidson Γενικές Αρχές και Κλινική Πράξη της Ιατρικής Παθολογίας

• Oxford Handbook Κλινικής Ιατρικής

TrueMed-ForLivingMore