Επιφανειακές μυκητιάσεις – λοιμώξεις και δερματοπάθειες

Αθανάσιος Σπυριδώνης

Γιωργαλλής Μάριος

Οι μυκητιάσεις των στιβάδων του δέρματος και της δομής του είναι πολύ συνηθισμένες. Αυτές οι λοιμώξεις γενικά διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με τους σχηματισμούς που αποικίζουν ή διεισδύουν οι μύκητες.

Αίτια των επιφανειακών μυκητιάσεων είναι μύκητες που αποικίζουν τις κερατινοποιημένες εξωτερικές στιβάδες του δέρματος, τις τρίχες και τα νύχια. Οι λοιμώξεις που προκαλούνται από αυτούς τους μικοοργανισμούς προκαλούν μικρή ή καμία ανοσολογική απάντηση στον ξενιστή και είναι μη καταστροφικές, ως εκ τούτου ασυμπτωματικές. Αυτές είναι συνήθως μόνο αισθητικού ενδιαφέροντος και είναι εύκολο να διαγνωσθούν και θα θεραπευτούν.

Ποικιλόχρους πιτυρίαση

Η ποικιλόχρους πιτυρίαση είναι συνήθως επιφανειακή μυκητίαση που εμφανίζεται παγκοσμίως. Σε ορισμένα τροπικά περιβάλλοντα μπορεί να προσβάλει έως και το 60% του πληθυσμού. Προκαλείται από τα λιπότροφα είδη ζυμομυκήτων του συμπλέγματος της Malassezia furfur: Μ.furfur, M.sympodialis. M.globosa, M.restricta, M.slooffiae, M.obtusa, M.dermatis, M.japonica και M.yamatoensis. Κατά την τρέχουσα κλινική αναφορά, είναι αρκετό να αναφερόμαστε στους μικροοργανισμούς ως μέλη του συμπλέγματος της M.furfur.

• Μορφολογία

Όταν παρατηρούνται σε δερματικά ξέσματα, τα μέλη του συμπλέγματος της M.furfur, εμφανίζονται ως συσσώρευση σφαιρικών ή ωοειδών όμοιων με ζυμομύκητες κυττάρων, με παχύ τοίχωμα και με διάμετρο 3-8μm. Τα ζυμοκύτταρα μπορεί να αναμειγνύονται με κοντές, σπανίως διακλαδιζόμενες υφές που τείνουν να τοποθετούνται άκρο προς άκρο. Τα όμοια με ζυμοκύτταρα κύτταρα αντιπροσωπεύουν φιαλοκονίδια και παρουσιάζουν πολικές εκβλαστήσεις με «παρύφη» ή στεφάνη γύρω από το σημείο έναρξης της εκβλάστης στο γονικό κύτταρο. Σε καλλιέργειες σε κοινό θρεπτικό υλικό που περιέχει ή έχει επιστρωθεί με ελαιόλαδο τα είδη του συμπλέγματος της M.furfur αναπτύσσουν κιτρινωπές προς υποφαίες αποικίες σαν ζύμες.

• Επιδημιολογία

Η ποικιλόχρους πιτυρίαση είναι νόσημα υγειών ατόμων που εμφανίζει παγκοσμίως, αλλά επιπολάζει περισσότερο σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές. Συνηθέστερα προσβάλλονται νεαροί ενήλικες, δεν προσβάλλονται τα ζώα και η μόλυνση στον άνθρωπο πιστεύεται ότι προέρχεται από την άμεση ή έμμεση μεταφορά μολυσμένου υλικού κερατίνης από το ένα άτομο στο άλλο.

• Κλινικά σύνδρομα

οι βλάβες της ποικιλόχρους πιτυρίασης είναι μικρές υπόχρωμές ή υπέρχρωμες κηλίδες. Συχνότερα προσβάλουν τον ανώτερο κορμό, βραχίονες, θώρακα, ώμους, λαιμό, πρόσωπο αλλά και ολόκληρο το σώμα. Οι αλλοιώσεις είναι ακανόνιστές, καλώς αφοριζόμενες, δυσχρωματικές πλάκες ,οι οποίες μπορούν να προεξέχουν και να καλύπτονται από πολύ λεπτά λέπια. Επειδή τα είδη της Malassezia τείνουν να εμπλέκονται στην παραγωγή μελανίνης, οι βλάβες είναι υπομελαγχρωματικές σε μελαμψά άτομα,ενώ σε ανοικτόχρωμα άτομα οι βλάβες έχουν ροδόχροη απόχρωση. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται:

• Κνησμός
• Θυλακίτιδα
• Αποφρακτική δακρυοκυστίτιδα
• Σμηγματοροική δερματίτιδα ειδικότερα σε ασθενείς με AIDS

Εικόνα 1: Ποικιλόχρους πιτυρίαση στην οπίσθια επιφάνεια του κορμού

• Εργαστηριακή διάγνωση:

Η εργαστηριακή διάγνωση της ποικιλόχρους πιτυρίασης γίνεται με άμεση παρατήρηση και μικροσκοπική εξέταση των μυκήτων και λεπιών της επιδερμίδας σε 10% HCl με ή χωρίς λευκό Calcofluol ή με περιοδικό οξύ-PAS. Ακόμη, και με λυχνία Wood από την περιοχή της βλάβης, φθορίζουν με κιτρινωπό χρώμα οι βλάβες. Μέθοδος εκλογής για την διάγνωση είναι και η καλλιέργεια, χρησιμοποιώντας συνθετικά μυκητολογικά θρεπτικά υλικά εμπλουτισμένα με ελαιόλαδο. Η ανάπτυξη των αποικιών που μοιάζουν με ζύμες εμφανίζεται μετά από επώαση στους 30^οC επί 5-7 ημέρες. Στην μικροσκόπηση οι αποικίες αποτελούνται από εκβλαστάνοντα κύτταρα όμοια με ζυμομύκητες με περιστασιακές υφές.

Εικόνα 2: Μικροσκοπική παρατήρηση Malassezia furfur

• Θεραπεία

Τοπική χρήση αζολών ή σαμπουάν θειώδες σελήνιο. Στην πιο εξαπλωμένη λοίμωξη μπορεί να χορηγηθεί από του στόματος κετοκοναζόλη ή ιτρακοναζόλη.

Μέλαινα πιτυρίαση (tinea nigra)

Πρόκειται για μία επιφανειακή φαιοϋφομυκητίαση που προκαλείται από τον μαύρο μύκητα Hortaea werneckii.

Εικόνα 3: Βλάβες σε μέλαινα πιτυρίαση

• Μορφολογία

Στην μικροσκόπηση ο H.werneckii εμφανίζεται ως φαιόχρωμος μύκητας με υφές με διαφράγματα, που παρουσιάζουν συχνές διακλαδώσεις 1,5-3,0 μm. Επίσης, υπάρχουν αρθροκονίδια και επιμήκη εκβλαστάνοντα κύτταρα. Ο H.werneckii αναπτύσσεται σε κοινά θρεπτικά μυκητολογικά υλικά σε Sabouraud dextrose agar στους 25^οC, όπου εμφανίζεται ως μαύρος νηματοειδής μύκητας που παράγει δακτυλιοκονίδια.

Εικόνα 4: Υφές και διαφράγματα H.werneckii

• Επιδημιολογία

Η μέλαινα πιτυρίαση είναι τροπική ή υποτροπική πάθηση, μεταδίδεται με τραυματικό ενοφθαλμισμό του μύκητα στις επιφανειακές στιβάδες της επιδερμίδας. Είναι περισσότερο διαδεδομένη στην Αφρική, στην Ασία και στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Συχνότερα, προσβάλλονται παιδιά και νεαροί ενήλικοι και πιο συχνά τα θήλεα άτομα.

Λευκή τριχοφυτίαση

Η λευκή τριχοφυτίαση είναι μία επιφανειακή λοίμωξη των τριχών που προκαλείται από ζυμομύκητες του γένους Trichosporon. Η μικροσκοπική παρατήρηση αναδεικνύει μορφολογικά στοιχεία υφών, τα αρθροκονίδια( ορθογώνια κύτταρα που προκύπτουν από τεμαχισμό των υφών των κυττάρων) και βλαστοκονίδια(εκβλαστάνοντα ζυμοκύτταρα). Η πάθηση ενδημεί κυρίως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές και σχετίζεται με την κακή υγιεινή. Η λευκή τριχοφυτίαση προσβάλλει τις τρίχες της βουβωνικής χώρας και της μασχάλης. Ο μύκητας περικυκλώνει τη ρίζα της τρίχας και σχηματίζει ένα λευκό προς καφέ οίδημα κατά μήκος του στελέχους της τρίχας. Τα εξογκώματα είναι μαλακά και κολλώδη, μπορούν εύκολα να αφαιρεθούν και η μόλυνση δεν προκαλεί βλάβη στη ρίζα της τρίχας.

Εικόνα 5: Μικροσκοπική ανάδειξη μορφολογίας υφών και διαφραγμάτων Trichosporon sp

• Εργαστηριακή διάγνωση

Η διάγνωση των χαρακτηριστικών ειδών του γένους Trichosporon που προκαλούν λευκή τριχοφυτίαση γίνεται με μικροσκοπική εξέταση και παρατήρηση της χαρακτηριστικής μορφολογίας των αρθροκονιδίων και της καλλιέργειας σε μυκητολογικά θρεπτικά υλικά χωρίς κυκλοεξιμίδη. Τα είδη του γένους αυτού σχηματίζουν αποικίες στεγνές, ρυτιδωμένες κιτρινωπού χρώματος. Πιο ειδικές εξετάσεις για την ταυτοποίηση του γένους είναι η δοκιμασία αφομίωσης σακχάρων, η αφομίωση νιτρικού καλίου(αρνητική), η παραγωγή ουρεάσης(θετική) και η μορφολογία σε άγαρ καλαμποκάλευρου.

Εικόνα 6 : Αποικίες γένους Trichosporon σε SDA agar. Απεικονίζονται αποικίες στεγνές, ρυτιδωμένες κιτρινωπού χρώματος

• Θεραπεία

Η θεραπευτική αγωγή για την εκρίζωση του μύκητα είναι η εφαρμογή τοπικά αζολών. Η βελτιωμένη υγιεινή, το ξύρισμα των μολυσμένων τριχών, είναι επίσης αποτελεσματικά και συνήθως αναιρούν την αναγκαιότητα ιατρικής θεραπευτικής αντιμετώπισης.

Μέλαινα τριχοφυτίαση

Πρόκειται για πάθηση που προσβάλλει τις τρίχες και ιδιαίτερα το τριχωτό της κεφαλής. Ο αιτιολογικός παράγοντας της μέλαινας τριχοφυτίασης είναι ο Piedraia hortae. Ο μικροοργανισμός αναπτύσσεται ως έγχρωμος νηματοειδής μύκητας(καφέ προς ερυθρόμαυρος). Καθώς προχωρά ο χρόνος της καλλιέργειας, σχηματίζονται ατρακτοειδή ασκοσπόρια μέσα σε εξειδικευμένους ασκούς. Η μέλαινα τριχοφυτίαση δεν είναι συνηθισμένη και η ύπαρξη της έχει αναφερθεί σε τροπικές περιοχές στην Λατινική Αμερική και στην Κεντρική Αφρική. Θεωρείται ότι είναι πάθηση κακής υγιεινής. Η μέλαινα τριχοφυτίαση εκδηλώνεται ως μικροί σκουρόχρωμοι όζοι που περιβάλλουν τα στελέχη των τριχών. Είναι ασυμπτωματική και γενικά αφορά στο τριχωτό της κεφαλής. Η μάζα υφών συγκρατείται με την σεξουαλική φάση του μύκητα, την συμπαγή ουσία που περιέχει ασκούς και ασκοσπόρια. Η εξέταση του όζου αποκαλύπτει διακλαδισμένες μελαγχρωματικές υφές που συγκρατούνται με μία συμπαγή ουσία. Ο μύκητας μπορεί να καλλιεργηθεί σε κοινά μυκητολογικά υλικά. Η μικροσκοπική παρατήρηση των ασκών είναι χαρακτηριστική του P.hortae. Η θεραπεία γίνεται με κούρεμα και κατάλληλο και τακτικό πλύσιμο.

Εικόνα 7 : Αναπαράσταση μορφολογίας μικροσκοπικά και μακροσκοπικών αποικιών του μύκητα P.hortae

• Βιβλιογραφία

1. Εισαγωγή στη Μικροβιολογία 2η έκδοση, Tortora Gerard, Funke Berdell, Case Christine
2. Μικροβιολογία, Mims Cedric A.,Playfair J.,Roitt I.,Wakelin D.,WIlliams R
3. Ιατρική Μικροβιολογία, Patrick R. Murray, Ken S. Rosenthal, Michael A. Pfaller
4.  Ιατρική Μικροβιολογία, Greenwood D., Slack R.
5. ΤΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Στέλιος Π. Χατζηπαναγιώτου, Νικόλαος-Στέφανος Λεγάκης