Θεραπεία με βλαστοκύτταρα

Η θεραπεία με βλαστικά κύτταρα γίνεται τα τελευταία χρόνια όλο και πιο γνωστή για τη θεραπεία διάφορων ασθενειών σοβαρών και μη. Προσφέροντας ένα εύρος θεραπειών, από αντιγήρανση μέχρι αυτισμό, τα βλαστικά κύτταρα, ίσως είναι πλέον το πιο γνωστό είδος κυττάρων σε όλες τις ηλικίες κι έχει τραβήξει το ενδιαφέρον όχι μόνο των επιστημονικών και ιατρικών κοινοτήτων, αλλά και μεταξύ πολιτικών, θρησκευτικών και ηθικών ομάδων. Τι ξέρουμε όμως πραγματικά για τα βλαστικά κύτταρα; Ποιες θεραπείες δίνουν υποσχόμενα αποτελέσματα; Είναι ασφαλείς οι θεραπείες με βλαστοκύτταρα; Πόσο ηθικό είναι να χρησιμοποιούνται ως θεραπεία; Το παρόν άρθρο έχει σκοπό να δώσει λίγο φως σε αυτές τις απορίες που εύλογα γεννιούνται. Ας τα πάρουμε όμως με την αρχή:

Τι είναι τα βλαστοκύτταρα;

Τα βλαστοκύτταρα είνα τα κυρίαρχα αρχέγονα πολυδύναμα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, από τα οποία παράγονται όλα τα άλλα κύτταρα με εξειδικευμένες λειτουργίες. Έχουν την ικανότητα να αναπαράγονται συνεχώς, να αυτοανανεώνονται και να διαφοροποιούνται σε άλλο συγκεκριμένο είδος κυττάρων. Υπό τις κατάλληλες συνθήκες στο σώμα και στο εργαστήριο, τα βλαστικά κύτταρα διαιρούνται περαιτέρω σε κύτταρα που ονομάζονται θυγατρικά, τα οποία είτε αυτοανανεώνονται για να δημιουργηθούν καινούρια βλαστοκύτταρα ή διαφοροποιούνται σε συγκεκριμένο τύπο κυττάρου, όπως τα εγκεφαλικά. Η ικανότητα τους να κατασκευάζουν κάθε ιστό στο ανθρώπινο σώμα τα καθιστούν πολλά υποσχόμενα για τη μελλοντική θεραπεία ποικίλων ασθενειών. Χωρίζονται σε 3 κατηγορίες που αντιστοιχούν και στα στάδια ζωής τους:

• Εμβρυϊκά Βλαστοκύτταρα: Προέρχονται από έμβρυο ηλικίας 3 έως 5 ημερών, το οποίο ονομάζεται βλαστοκύστη και έχει περίπου 150 κύτταρα. Είναι κύτταρα υπερπολυδύναμα ή ολοδύναμα, δηλαδή έχουν τη δυνατότητα είτε να αναπαραχθούν ξανά δίνοντας περισσότερα βλαστοκύτταρα ή μπορούν να διαφοροποιηθούν σε οποιοδήποτε είδος κυττάρου. Αυτή η ευελιξία τους επιτρέπει να χρησιμοποιηθούν για την αναγέννηση ή την αποκατάσταση ιστού και οργάνων. Διατηρούνται στο εργαστήριο σε καλλιέργεια ως αδιαφοροποίητα κύτταρα.

• Βλαστοκύτταρα του Ομφάλιου Λώρου: Προέρχονται από τον ομφάλιο λώρο που μεταφέρει αίμα στο έμβρυο και είναι πλούσιο μεταξύ άλλων σε βλαστοκύτταρα, τα οποία στο στάδιο αυτό ονομάζονται ομφαλοπλακουντιακά. Τα βλαστοκύτταρα αυτά δεν έχουν διαφοροποιηθεί κατά τη διάρκεια της κύησης, δηλαδή δεν σχημάτισαν ιστούς, και είναι γενετικά πανομοιότυπα με αυτά του εμβρύου από το οποίο προήλθαν. Τα βλαστοκύτταρα αυτού του σταδίου είναι πολυδύναμα, καθώς έχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιηθούν σε διάφορα, αλλά όχι σε όλα τα είδη κυττάρων. Η χρήση αυτού του είδους βλαστοκυττάρων ξεπερνά τις ηθικές αντιρρήσεις για τη χρήση ανθρώπινων εμβρύων ως πηγή κυττάρων.

• Ενήλικα Βλαστοκύτταρα: Μπορούν να εντοπιστούν σε μικρούς αριθμούς είτε σε παιδιά είτε σε ενήλικες. Ονομάζονται, επίσης, σωματικά βλαστοκύτταρα και έχουν ρόλο τη διατήρηση και επισκευή των ιστών που βρίσκονται, ενώ νέα στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να δημιουργούν διάφορους τύπους κυττάρων, όχι μόνο του ιστού που ανιχνεύονται.

Τι είναι η θεραπεία με βλαστικά κύτταρα και πώς λειτουργεί;

Για ένα χρονικό διάστημα, σχεδόν κάθε μέρα υπήρχαν αναφορές στα μέσα ενημέρωσης σχετικά με τις νέες θεραπείες βλαστικών κυττάρων. Η θεραπεία με βλαστοκύτταρα προάγει την επισκευή ασθενούς, δυσλειτουργικού ή τραυματισμένου ιστού χρησιμοποιώντας βλαστικά κύτταρα. Οι ερευνητές αναπτύσσουν και καλλιεργούν τα βλαστικά κύτταρα στο εργαστήριο, με σκοπό να τα διαχειρίζονται για να ειδικευτούν σε συγκεκριμένους τύπους κυττάρων, όπως κύτταρα καρδιακού μυός, κύτταρα αίματος ή νευρικά κύτταρα. Η πρώτη θεραπεία με βλαστοκύτταρα ξεκίνησε στα μέσα του 1960 για την καταπολέμηση της λευχαιμίας και στη συνέχεια επεκτάθηκε και σε άλλους τύπους καρκίνου, όπως λέμφωμα, νευροβλάστωμα και πολλαπλό μυέλωμα. Από’κει και πέρα, υπάρχουν ασφαλή ευρήματα ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επωφεληθούν άνθρωποι που υποφέρουν από καρδιακή νόσο, εγκεφαλικό επεισόδιο, εγκαύματα, καρκίνο και οστεοαρθρίτιδα, κ.ά.

Είναι μια πολλά υποσχόμενη μέθοδος στον τομέα της μεταμόσχευσης οργάνων, καθώς χρησιμοποιεί κύτταρα αντί των οργάνων δότη. Η χρήση των κυττάρων του ίδιου του ασθενούς είτε στην περίπτωση της μεταμόσχευσης οργάνων ή για άλλη χρήση εξαλείφει την ανάγκη για ανοσοκαταστολή, η οποία σε άλλη περίπτωση είναι αναγκαία για να μην απορριφθεί το μόσχευμα.

Μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων μπορεί, επίσης, να γίνει εφικτή με τη διέγερση των ενδογενών βλαστοκυττάρων ενός ασθενούς με σκοπό αυτά να διαιρούνται ή να διαφοροποιούνται, όπως συμβαίνει φυσικά κατά τη διάρκεια της επούλωσης του δέρματος. Πρόκειται για μια στρατηγική που ενέχει την ιδέα της επισκευής ιστού μέσω μιας διαδικασίας κυτταρικού επαναπρογραμματισμού in situ- δηλαδή επί τόπου- κυρίως με τη χρήση φαρμάκων.

Μια άλλη μέθοδος αφορά την καλλιέργεια βλαστοκυττάρων στο εργαστήριο με σκοπό να διαφοροποιηθούν σε συγκεκριμένο τύπο κυττάρων. Στη συνέχεια, αυτά τα εξειδικευμένα κύτταρα μπορούν να εμφυτευθούν σε ένα άτομο για να αποκαταστήσουν τον ελαττωματικό ιστό. Για παράδειγμα, εάν το άτομο έχει καρδιακή νόσο, τα υγιή διαφοροποιημένα κύτταρα θα μπορούσαν να ενεθούν στον καρδιακό μυ και να τον καταστήσουν και πάλι λειτουργικό.

Πόσο ασφαλής είναι η θεραπεία με βλαστοκύτταρα;

Υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με ορισμένες θεραπείες βλαστικών κυττάρων γιατί αυτά τα είδη νέων τεχνικών προσφέρουν δυνητικά συναρπαστικές δυνατότητες στους ασθενείς για τη θεραπεία μιας σειράς δύσκολων ή προηγουμένως μη θεραπευόμενων καταστάσεων. Ο ενθουσιασμός των επιστημόνων με τις προοπτικές που προσφέρουν αυτά τα κύτταρα στην καταπολέμηση πολλών ασθενειών οδηγεί πολλές φορές σε δυσάρεστες καταστάσεις, όπως είναι η εκμετάλλευση των ασθενών από διάφορες κλινικές με θεραπείες που δεν είναι ακόμα εγκεκριμένες και αποδεδειγμένα ασφαλείς. Για τον λόγο αυτό, ο FDA των ΗΠΑ και η EMA της Ευρώπης λαμβάνουν μέτρα για αυστηρή εποπτεία των ανέντιμων κλινικών που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την ανάγκη των ανθρώπων να βρούνε θεραπεία.

Επειδή όλες οι θεραπείες έρχονται τόσο με οφέλη, όσο και με κινδύνους κρίθηκε σκόπιμο να θεσπιστούν ειδικοί κανόνες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) το 2007 (κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1394/2007) προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα φάρμακα που περιλαμβάνουν κυτταρική θεραπεία υπόκεινται στην κατάλληλη έγκριση, εποπτεία και ελέγχους, προκειμένου να μειωθούν και να αντιμετωπιστούν αυτοί οι κίνδυνοι.

Αυτό που μπορείτε να κάνετε εσείς από τη μεριά σας για να προστατευτείτε από κάθε είδους εξαπάτηση είναι να ερευνείτε αν η θεραπεία που πρόκειται να κάνετε έχει πάρει την έγκριση του FDA ή αν βρίσκεται υπό μελέτη υπό την αιγίδα του IND (Investigational New Drug Application, Διερευνητική Εφαρμογή Νέων Φαρμάκων), το οποίο έχει εγκριθεί από τον FDA.

Πιθανές δυσάρεστες παρενέργειες:

• Οι αντιδράσεις της θέσης όπου χορηγούνται τα βλαστοκύτταρα

• Η ικανότητα των κυττάρων να μετακινούνται από τις τοποθεσίες χορήγησης και να μετατρέπονται σε ακατάλληλους τύπους κυττάρων ή να πολλαπλασιάζονται

• Η αποτυχία των κυττάρων να λειτουργούν όπως αναμένεται

• Η ανάπτυξη όγκων

Βιβλιογραφία

1.Watt FM, Driskell RR. The therapeutic potential of stem cells. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 2010;365(1537):155-163. doi:10.1098/rstb.2009.0149

2.Biehl JK, Russell B. Introduction to Stem Cell Therapy. The Journal of Cardiovascular Nursing. 2009;24(2):98-103. doi:10.1097/jcn.0b013e318197a6a5

3.Stem cells: Frequently asked questions about stem cell research. Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bone-marrow-transplant/in-depth/stem-cells/art-20048117. Published 2018. Accessed March 26, 2020.

4.Office of the Commissioner. FDA Warns About Stem Cell Therapies. U.S. Food and Drug Administration. https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/fda-warns-about-stem-cell-therapies. Published 2019. Accessed March 26, 2020.

5.Anonymous. Stem-cell-therapy treatments. European Medicines Agency. https://www.ema.europa.eu/en/news/stem-cell-therapy-treatments. Published September 17, 2018. Accessed March 25, 2020.

TrueMed-ForLivingMore

Θεραπεία με βλαστοκύτταρα

Όλγα Καλδουρμίδου

Η θεραπεία με βλαστικά κύτταρα γίνεται τα τελευταία χρόνια όλο και πιο γνωστή για τη θεραπεία διάφορων ασθενειών σοβαρών και μη. Προσφέροντας ένα εύρος θεραπειών, από αντιγήρανση μέχρι αυτισμό, τα βλαστικά κύτταρα, ίσως είναι πλέον το πιο γνωστό είδος κυττάρων σε όλες τις ηλικίες κι έχει τραβήξει το ενδιαφέρον όχι μόνο των επιστημονικών και ιατρικών κοινοτήτων, αλλά και μεταξύ πολιτικών, θρησκευτικών και ηθικών ομάδων. Τι ξέρουμε όμως πραγματικά για τα βλαστικά κύτταρα; Ποιες θεραπείες δίνουν υποσχόμενα αποτελέσματα; Είναι ασφαλείς οι θεραπείες με βλαστοκύτταρα; Πόσο ηθικό είναι να χρησιμοποιούνται ως θεραπεία; Το παρόν άρθρο έχει σκοπό να δώσει λίγο φως σε αυτές τις απορίες που εύλογα γεννιούνται. Ας τα πάρουμε όμως με την αρχή:

Τι είναι τα βλαστοκύτταρα;

Τα βλαστοκύτταρα είνα τα κυρίαρχα αρχέγονα πολυδύναμα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, από τα οποία παράγονται όλα τα άλλα κύτταρα με εξειδικευμένες λειτουργίες. Έχουν την ικανότητα να αναπαράγονται συνεχώς, να αυτοανανεώνονται και να διαφοροποιούνται σε άλλο συγκεκριμένο είδος κυττάρων. Υπό τις κατάλληλες συνθήκες στο σώμα και στο εργαστήριο, τα βλαστικά κύτταρα διαιρούνται περαιτέρω σε κύτταρα που ονομάζονται θυγατρικά, τα οποία είτε αυτοανανεώνονται για να δημιουργηθούν καινούρια βλαστοκύτταρα ή διαφοροποιούνται σε συγκεκριμένο τύπο κυττάρου, όπως τα εγκεφαλικά. Η ικανότητα τους να κατασκευάζουν κάθε ιστό στο ανθρώπινο σώμα τα καθιστούν πολλά υποσχόμενα για τη μελλοντική θεραπεία ποικίλων ασθενειών. Χωρίζονται σε 3 κατηγορίες που αντιστοιχούν και στα στάδια ζωής τους:

• Εμβρυϊκά Βλαστοκύτταρα: Προέρχονται από έμβρυο ηλικίας 3 έως 5 ημερών, το οποίο ονομάζεται βλαστοκύστη και έχει περίπου 150 κύτταρα. Είναι κύτταρα υπερπολυδύναμα ή ολοδύναμα, δηλαδή έχουν τη δυνατότητα είτε να αναπαραχθούν ξανά δίνοντας περισσότερα βλαστοκύτταρα ή μπορούν να διαφοροποιηθούν σε οποιοδήποτε είδος κυττάρου. Αυτή η ευελιξία τους επιτρέπει να χρησιμοποιηθούν για την αναγέννηση ή την αποκατάσταση ιστού και οργάνων. Διατηρούνται στο εργαστήριο σε καλλιέργεια ως αδιαφοροποίητα κύτταρα.

• Βλαστοκύτταρα του Ομφάλιου Λώρου: Προέρχονται από τον ομφάλιο λώρο που μεταφέρει αίμα στο έμβρυο και είναι πλούσιο μεταξύ άλλων σε βλαστοκύτταρα, τα οποία στο στάδιο αυτό ονομάζονται ομφαλοπλακουντιακά. Τα βλαστοκύτταρα αυτά δεν έχουν διαφοροποιηθεί κατά τη διάρκεια της κύησης, δηλαδή δεν σχημάτισαν ιστούς, και είναι γενετικά πανομοιότυπα με αυτά του εμβρύου από το οποίο προήλθαν. Τα βλαστοκύτταρα αυτού του σταδίου είναι πολυδύναμα, καθώς έχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιηθούν σε διάφορα, αλλά όχι σε όλα τα είδη κυττάρων. Η χρήση αυτού του είδους βλαστοκυττάρων ξεπερνά τις ηθικές αντιρρήσεις για τη χρήση ανθρώπινων εμβρύων ως πηγή κυττάρων.

• Ενήλικα Βλαστοκύτταρα: Μπορούν να εντοπιστούν σε μικρούς αριθμούς είτε σε παιδιά είτε σε ενήλικες. Ονομάζονται, επίσης, σωματικά βλαστοκύτταρα και έχουν ρόλο τη διατήρηση και επισκευή των ιστών που βρίσκονται, ενώ νέα στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να δημιουργούν διάφορους τύπους κυττάρων, όχι μόνο του ιστού που ανιχνεύονται.

Τι είναι η θεραπεία με βλαστικά κύτταρα και πώς λειτουργεί;

Για ένα χρονικό διάστημα, σχεδόν κάθε μέρα υπήρχαν αναφορές στα μέσα ενημέρωσης σχετικά με τις νέες θεραπείες βλαστικών κυττάρων. Η θεραπεία με βλαστοκύτταρα προάγει την επισκευή ασθενούς, δυσλειτουργικού ή τραυματισμένου ιστού χρησιμοποιώντας βλαστικά κύτταρα. Οι ερευνητές αναπτύσσουν και καλλιεργούν τα βλαστικά κύτταρα στο εργαστήριο, με σκοπό να τα διαχειρίζονται για να ειδικευτούν σε συγκεκριμένους τύπους κυττάρων, όπως κύτταρα καρδιακού μυός, κύτταρα αίματος ή νευρικά κύτταρα. Η πρώτη θεραπεία με βλαστοκύτταρα ξεκίνησε στα μέσα του 1960 για την καταπολέμηση της λευχαιμίας και στη συνέχεια επεκτάθηκε και σε άλλους τύπους καρκίνου, όπως λέμφωμα, νευροβλάστωμα και πολλαπλό μυέλωμα. Από’κει και πέρα, υπάρχουν ασφαλή ευρήματα ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επωφεληθούν άνθρωποι που υποφέρουν από καρδιακή νόσο, εγκεφαλικό επεισόδιο, εγκαύματα, καρκίνο και οστεοαρθρίτιδα, κ.ά.

Είναι μια πολλά υποσχόμενη μέθοδος στον τομέα της μεταμόσχευσης οργάνων, καθώς χρησιμοποιεί κύτταρα αντί των οργάνων δότη. Η χρήση των κυττάρων του ίδιου του ασθενούς είτε στην περίπτωση της μεταμόσχευσης οργάνων ή για άλλη χρήση εξαλείφει την ανάγκη για ανοσοκαταστολή, η οποία σε άλλη περίπτωση είναι αναγκαία για να μην απορριφθεί το μόσχευμα.

Μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων μπορεί, επίσης, να γίνει εφικτή με τη διέγερση των ενδογενών βλαστοκυττάρων ενός ασθενούς με σκοπό αυτά να διαιρούνται ή να διαφοροποιούνται, όπως συμβαίνει φυσικά κατά τη διάρκεια της επούλωσης του δέρματος. Πρόκειται για μια στρατηγική που ενέχει την ιδέα της επισκευής ιστού μέσω μιας διαδικασίας κυτταρικού επαναπρογραμματισμού in situ- δηλαδή επί τόπου- κυρίως με τη χρήση φαρμάκων.

Μια άλλη μέθοδος αφορά την καλλιέργεια βλαστοκυττάρων στο εργαστήριο με σκοπό να διαφοροποιηθούν σε συγκεκριμένο τύπο κυττάρων. Στη συνέχεια, αυτά τα εξειδικευμένα κύτταρα μπορούν να εμφυτευθούν σε ένα άτομο για να αποκαταστήσουν τον ελαττωματικό ιστό. Για παράδειγμα, εάν το άτομο έχει καρδιακή νόσο, τα υγιή διαφοροποιημένα κύτταρα θα μπορούσαν να ενεθούν στον καρδιακό μυ και να τον καταστήσουν και πάλι λειτουργικό.

Πόσο ασφαλής είναι η θεραπεία με βλαστοκύτταρα;

Υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με ορισμένες θεραπείες βλαστικών κυττάρων γιατί αυτά τα είδη νέων τεχνικών προσφέρουν δυνητικά συναρπαστικές δυνατότητες στους ασθενείς για τη θεραπεία μιας σειράς δύσκολων ή προηγουμένως μη θεραπευόμενων καταστάσεων. Ο ενθουσιασμός των επιστημόνων με τις προοπτικές που προσφέρουν αυτά τα κύτταρα στην καταπολέμηση πολλών ασθενειών οδηγεί πολλές φορές σε δυσάρεστες καταστάσεις, όπως είναι η εκμετάλλευση των ασθενών από διάφορες κλινικές με θεραπείες που δεν είναι ακόμα εγκεκριμένες και αποδεδειγμένα ασφαλείς. Για τον λόγο αυτό, ο FDA των ΗΠΑ και η EMA της Ευρώπης λαμβάνουν μέτρα για αυστηρή εποπτεία των ανέντιμων κλινικών που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την ανάγκη των ανθρώπων να βρούνε θεραπεία.

Επειδή όλες οι θεραπείες έρχονται τόσο με οφέλη, όσο και με κινδύνους κρίθηκε σκόπιμο να θεσπιστούν ειδικοί κανόνες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) το 2007 (κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1394/2007) προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα φάρμακα που περιλαμβάνουν κυτταρική θεραπεία υπόκεινται στην κατάλληλη έγκριση, εποπτεία και ελέγχους, προκειμένου να μειωθούν και να αντιμετωπιστούν αυτοί οι κίνδυνοι.

Αυτό που μπορείτε να κάνετε εσείς από τη μεριά σας για να προστατευτείτε από κάθε είδους εξαπάτηση είναι να ερευνείτε αν η θεραπεία που πρόκειται να κάνετε έχει πάρει την έγκριση του FDA ή αν βρίσκεται υπό μελέτη υπό την αιγίδα του IND (Investigational New Drug Application, Διερευνητική Εφαρμογή Νέων Φαρμάκων), το οποίο έχει εγκριθεί από τον FDA.

Πιθανές δυσάρεστες παρενέργειες:

• Οι αντιδράσεις της θέσης όπου χορηγούνται τα βλαστοκύτταρα

• Η ικανότητα των κυττάρων να μετακινούνται από τις τοποθεσίες χορήγησης και να μετατρέπονται σε ακατάλληλους τύπους κυττάρων ή να πολλαπλασιάζονται

• Η αποτυχία των κυττάρων να λειτουργούν όπως αναμένεται

• Η ανάπτυξη όγκων

Βιβλιογραφία

1.Watt FM, Driskell RR. The therapeutic potential of stem cells. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 2010;365(1537):155-163. doi:10.1098/rstb.2009.0149

2.Biehl JK, Russell B. Introduction to Stem Cell Therapy. The Journal of Cardiovascular Nursing. 2009;24(2):98-103. doi:10.1097/jcn.0b013e318197a6a5

3.Stem cells: Frequently asked questions about stem cell research. Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bone-marrow-transplant/in-depth/stem-cells/art-20048117. Published 2018. Accessed March 26, 2020.

4.Office of the Commissioner. FDA Warns About Stem Cell Therapies. U.S. Food and Drug Administration. https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/fda-warns-about-stem-cell-therapies. Published 2019. Accessed March 26, 2020.

5.Anonymous. Stem-cell-therapy treatments. European Medicines Agency. https://www.ema.europa.eu/en/news/stem-cell-therapy-treatments. Published September 17, 2018. Accessed March 25, 2020.

TrueMed-ForLivingMore