Βιοτρομοκρατία, βιολογικά όπλα και οργάνωση του τομέα Υγείας για ανταπόκριση σε βιοτρομοκρατική επίθεση

 25-7-2020

Αγγελική – Ραφαέλλα Κοψιδά

Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και οι συνεχόμενες επιστημονικές ανακαλύψεις ανοίγουν τον δρόμο στην δημιουργία νέων όπλων, εξασφαλίζοντας ελάχιστο κόστος και βέλτιστη απόδοση. Τα γεγονότα που σημειώθηκαν στις αρχές του 21ου αιώνα έκαναν κατανοητή την ανάγκη μελέτης και αντιμετώπισης ομάδων και οργανώσεων αντιφρονούντων που, παρά την μη κρατική υπόσταση τους, διαθέτουν την δύναμη να πλήξουν ακόμη και μία υπερδύναμη, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Σε μία συνεχώς μεταβαλλόμενη διεθνή σκακιέρα, όπου εισάγονται νέοι παίκτες και στρατηγικές, απαιτείται προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες για την επικράτηση του ισχυρότερου.

Η ανασφάλεια διακατέχει τους διεθνείς δρώντες, οι οποίοι έρχονται συνεχώς αντιμέτωποι με νέες και εξελιγμένες μορφές βίας. Σε αρκετές περιπτώσεις οι ασύμμετρες αυτές απειλές διενεργούνται από νέους παίκτες που ανήκουν στην κατηγορία των μη κρατικών δρώντων. Οι πηγές ανασφάλειας επεκτείνονται σε διαφορετικά είδη, και αφορούν ακόμη είτε την διατροφική αλυσίδα είτε το περιβάλλον, βλάπτοντας τον ανθρώπινο πληθυσμό. Υβριδικές μορφές πολέμου απειλούν την ασφάλεια μεμονωμένων κρατών ή ακόμη και πλήθος αυτών, δεδομένου της μεταδοτικότητας της δράσης τους.

Η παραγωγή και χρήση βιολογικών όπλων από αναθεωρητικές δυνάμεις με σκοπό να απειλήσουν την ζωή εκατοντάδων πολιτών και τον κίνδυνο της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης τους, οφείλει να επαναπροσδιορίσει τις πολιτικές απόψεις γύρω από την έννοια της ασφάλειας. Η ίδια η βιβλιογραφία διακρίνει τις έννοιες biosecurity και biosafety, με την πρώτη να περιλαμβάνει την ασφάλεια πολιτών από εσκεμμένες βιολογικές απειλές και την δεύτερη να αναφέρεται σε περιπτώσεις ατυχημάτων και φυσικών αιτιών.

Ως εκ τούτου, ο στόχος αυτής της έκθεσης ήταν να αξιολογήσει και να προσδιορίσει το τρόπο αντιμετώπισης των βιοαπειλών, και το τρόπο δράσης του υγειονομικού προσωπικού στο πλαίσιο μιας πιθανής βιοτρομοκρατικής επίθεσης.

Ορισμοί και Μέτρα Αντιμετώπισης

Προκειμένου να κατανοήσουμε σε βάθος την επικινδυνότητα των συγκεκριμένων απειλών κρίνεται σκόπιμο να γίνει μία αναφορά στις έννοιες και τα χαρακτηριστικά τους. Τα είδη του πολέμου ποικίλουν, εμπλουτίζοντας την έννοια με νέα χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις. Ο βιολογικός πόλεμος εν προκειμένω αναφέρεται στην χρήση βιολογικών όπλων με απώτερο σκοπό την επίτευξη πολιτικών στόχων. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Οργανισμού Παγκόσμιας Υγείας, βιολογικά όπλα ορίζονται μικροοργανισμοί όπως οι ιοί, τοξίνες και βακτήρια, η παραγωγή και μετάδοση των οποίων πραγματοποιείται ηθελημένα σε ζωικούς οργανισμούς, ανθρώπους, ζώα, φυτά. Η συγκεκριμένη ομάδα όπλων μπορεί να ενταχθεί στην κατηγορία των όπλων μαζικής καταστροφής, όπου συμπεριλαμβάνονται τα χημικά, πυρηνικά και ραδιενεργά όπλα.

Παρότι τα όπλα μαζικής καταστροφής αφορούν κυρίως τα οπλικά συστήματα και των έλεγχο των πυρηνικών, τα βιολογικά όπλα συγκαταλέγονται ανάμεσα σε αυτά εξαιτίας της επικινδυνότητας εξάπλωσης τους σε παγκόσμιο επίπεδο, προκαλώντας την εκδήλωση μίας επιδημίας. Η χρήση βιολογικών όπλων ενδέχεται να αποκρίνεται ακόμα και σε τρομοκρατικές οργανώσεις, οι οποίες ενστερνίζονται σταθερά ιδεολογικά στοιχεία και πρακτικές, τα οποία ωστόσο συνεχώς εξελίσσονται χάρη στις τεχνολογικές βελτιώσεις. Πρόκειται επομένως για την απειλή ή την πραγματική χρήση βιολογικών παραγώγων με σκοπό την επιβολή, τόσο σε κυβερνήσεις όσο και στον ευρύτερο πληθυσμό, θρησκευτικών και πολιτικών ιδεών. Η διεξαγωγή βιολογικών πολέμων, ακόμη και υπό αυτήν την βάση, θέτει στο επίκεντρο των επιθέσεων την κυβέρνηση, αλλά και τις στρατιωτικές δυνάμεις. Χαρακτηριστικό ιστορικό παράδειγμα αποτελεί η δράση των ιαπωνικών δυνάμεων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά κινεζικών πόλεων και η πραγματοποίηση πειραμάτων σε αιχμαλώτους πολέμου. Η στρατηγική αυτή επιλογή, από το επιτιθέμενο κράτος ή οργάνωση, αποσκοπεί στην παράλυση του κρατικού συστήματος, δημιουργώντας κράτη ευάλωτα, καταλύοντας την δυνατότητα υπεράσπισης του πληθυσμού, καθώς και της εδαφικής τους ακεραιότητας. Η συγκεκριμένη κίνηση «ματ» αφαιρεί από το κράτος την δυνατότητα αυτοάμυνας. Ο κίνδυνος επεκτείνεται περαιτέρω, αν αναλογιστεί κανείς τις περιπτώσεις βιολογικών ατυχημάτων, όπου η φύλαξη ή παραγωγή βιολογικών παραγόντων διαφεύγει της προσοχής των ιθυνόντων. Ο ισχυρισμός αυτός μπορεί να επιβεβαιωθεί από το ατύχημα που προέκυψε το 1979 στην πόλη Σβερντόλφ της Σοβιετικής Ένωσης, όπου τουλάχιστον εκατό πολίτες έχασαν την ζωή τους εξαιτίας της διαφυγής μορίων άνθρακα από ρωσικό φυλάκιο βιολογικών όπλων.

Η πραγματική απειλή μπορεί να γίνει κατανοητή παρατηρώντας τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης μορφής βίας. Τα σύνορα, τεχνητά ή φυσικά, δεν δύνανται να εμποδίσουν την εξάπλωση ενός ιού, σε αντίθεση με την περίπτωση της χημικής τρομοκρατίας, όπου υπάρχει η δυνατότητα σχετικού υπολογισμού της περιφέρειας εξάπλωσης. Το χαμηλό κόστος παραγωγής και η ωφελιμιστική εκμετάλλευση καιρικών συνθηκών και γεωγραφικών χαρακτηριστικών εντείνει την επικινδυνότητα της απειλής. Η δράση των βιολογικών όπλων θεωρείται αθόρυβη, καθώς μόνο όταν ο αριθμός των ασθενών αυξηθεί σημαντικά γίνονται αντιληπτά τα ύποπτα περιστατικά. Η σημαντική αδυναμία εντοπισμού της δράσης των παραγώγων, είτε πρόκειται για εσκεμμένη είτε όχι, καθιστά την πρόληψη κι αντιμετώπισή τους εξαιρετικά δύσκολη. Τα συμπτώματα μίας κοινής γρίπης δυσχεραίνουν την έγκαιρη γνωμάτευση από το ιατρικό προσωπικό τους κράτους – θύματος.

Η επιθυμία και υποχρέωση ακόμη παροχής βοήθειας πυροδοτεί την εξάπλωση των ασθενειών, καθώς είναι πιθανόν να μολυνθούν μέλη του ιατρικού προσωπικού. Επιπρόσθετο στοιχείο μπορεί να χαρακτηριστεί και οι ψυχολογικές επιπτώσεις των περιστάσεων, με δεδομένο το αίσθημα του πανικού στην κοινωνική δομή και την πιθανή οικονομική κρίση που δύναται να επιφέρει στην αγορά μία διευρυμένη επιδημία. Δεν αποτελεί έκπληξη πως η βιολογική τρομοκρατία θεωρείται πιο θανατηφόρα από τις χημικές επιθέσεις.

Η ασύμμετρη απειλή επομένως μίας βιολογικής επίθεσης απαιτεί την συνεργασία της παγκόσμιας κοινότητας για την συγκράτηση εμφάνισης μίας επιδημίας, εξαιτίας επικίνδυνων παθογόνων παραγώγων. Οι υγειονομικές αρχές μίας χώρας, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό δεν διαθέτει την απαραίτητη δύναμη για να επιτύχει τον σκοπό αυτό, δίχως την αρωγή ισχυρών διεθνών θεσμών. Μία πρώτη προσπάθεια δημιουργίας ενός ισχυρού νομικού και θεσμικού πλαισίου, με στόχο τον περιορισμό παραγωγής και χρήσης βιολογικών παραγώγων με επιθετικούς σκοπούς, πραγματοποιήθηκε το 1925 με το Πρωτόκολλο της Γενεύης περί μη χρήσης βιολογικών και χημικών όπλων. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία ωστόσο δεν έτυχε θερμής υποδοχής από ισχυρά κράτη της περιόδου, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Σοβιετική Ένωση, η Γερμανία, η Μεγάλη Βρετανία και η Ιαπωνία. Η ανάπτυξη των εθνικών προγραμμάτων βιολογικών όπλων συνεχίστηκε σε έναν σημαντικό αριθμό κρατών κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν.

Σημείο σταθμός του αγώνα κατά της χρήσης βιολογικών όπλων δεν είναι άλλος από την δήλωση του Αμερικανού προέδρου Ρ. Νίξον, το 1969 περί λήξεως του εθνικού προγράμματος βιολογικού εξοπλισμού. Με την ένθερμη υποστήριξη μίας εκ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής υπεγράφη το 1972 νέα συνθήκη, η οποία περιλάμβανε έστω και τυπικά την πλειοψηφία των κρατών, συμπεριλαμβανομένης και της Σοβιετικής Ένωσης. Αντιφρονούντες του κινήματος περιορισμού χρήσης βιολογικών όπλων, εξακολουθούσαν να αποτελούν το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Τα συγκεκριμένα κράτη θεωρούσαν σημαντικό πολλαπλασιαστή ισχύος την κατοχή αυτού του είδους όπλων, με σκοπό αρχικά την προστασία τους από εχθρικά γειτονικά κράτη. Το Ισραήλ μάλιστα παρά την άρνηση επικύρωσης της συνθήκης, δεν δέχθηκε κριτική από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, καθώς η υπερδύναμη χρειαζόταν έναν σταθερό σύμμαχο αργότερα, κατά την διάρκεια του πολέμου του Κόλπου. (8) Επιπλέον, το 2001 ιδρύθηκε το Global Health Security Action Group, το οποίο απαρτίζουν τα Υπουργεία Υγείας του Καναδά, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας, της Ιταλίας, της Ιαπωνίας και του Μεξικού.

Η αντιμετώπιση μίας επικείμενης ή πραγματικής βιολογικής επίθεσης απαιτεί ακολούθως την επιβολή μέτρων πρόληψης. Η χορήγηση των κατάλληλων φαρμάκων, η έρευνα και μαζική παραγωγή των απαραίτητων εμβολίων είναι μερικά από τα πρακτικά ιατρικά ζητήματα. Ωστόσο, η πρόληψη και επιτυχημένη αντιμετώπιση των συνθηκών αυτών διευρύνεται και σε τομείς που απέχουν από την επιστήμη της ιατρικής. Η ορθή εκμετάλλευση της εξελισσόμενης τεχνολογίας προσφέρει σημαντικά οφέλη στην δημιουργία συσκευών εντοπισμού. Κρίσιμη κρίνεται ακόμη η εξειδίκευση τμημάτων των υπηρεσιών πληροφοριών στην έρευνα των συγκεκριμένων απειλών.

Παρότι η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εθνικών υπηρεσιών συνεχίζει να διχάζει, κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε σε κάθε περίπτωση την επικοινωνία των εμπειρογνωμόνων, την εξακρίβωση στοιχείων και την έγκαιρη αντιμετώπιση πιθανού προβλήματος που θα ανέκυπτε. (10) Οι πρακτικές αποτροπής επομένως μίας βιολογικής επίθεσης οφείλουν να απευθύνονται τόσο σε επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη βιοτεχνολογικών υποδομών όσο και στην συλλογή πληροφοριών, σχετικά με την ανάπτυξη και παραγωγή βιολογικών όπλων.

Τα Συχνότερα Μικρόβια Και Ιοί Που Χρησιμοποιήθηκαν Σαν Βιολογικά Όπλα – Τρόποι Θεραπείας Και Αντιμετώπισης

Τα βιολογικά όπλα κατά κανόνα δεν μοιάζουν καθόλου με τα συμβατικά όπλα. Περιέχουν, όπως ήδη αναφέρθηκε, θανατηφόρα μικρόβια, τοξίνες μικροβίων ή θανατηφόρους ιούς. Έχουν τη δυνατότητα να μολύνουν ταυτόχρονα δεκάδες ή ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους με ένα μόνο χτύπημα. Αυτό εξαρτάται από τη δυνατότητα των τρομοκρατών να οργανώσουν επίθεση ανάλογου μεγέθους. Με εξαίρεση τις αλλαντοτοξίνες, το μικρόβιο του άνθρακα και της τουλαραιμίας, η πρόκληση μεγάλων επιδημιών ανάμεσα σε πληθυσμούς στόχους, επιτυγχάνεται και με το γεγονός ότι τα νοσήματα που προκαλούνται είναι μεταδοτικά και εξαπλώνονται περαιτέρω από άνθρωπο σε άνθρωπο. Γι’ αυτό το λόγο μπορούν να επιλεχθούν τοξίνες μικροβίων ή ιοί για τα οποία δεν υπάρχει αντιβιοτική θεραπεία ή προληπτικά εμβόλια.

Πρέπει να γίνει αντιληπτό πως οι τρομοκράτες μπορούν να χρησιμοποιήσουν και άλλα μικρόβια εκτός αυτών που έχουν μελετηθεί και χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς.

Στον πίνακα 1 που ακολουθεί παρουσιάζονται μικρόβια, ιοί και τοξίνες που χρησιμοποιούνται πιο συχνά ως βιολογικά όπλα, όπως επίσης το προκαλούμενο νόσημα και η θνησιμότητα. Όπως φαίνεται τα περισσότερα από αυτά προκαλούν υψηλή θνησιμότητα, ειδικά αν δε χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία εγκαίρως. Η θνησιμότητα που καταγράφεται σε αυτόν τον πίνακα βέβαια βασίζεται πάνω σε επιδημιολογικές μελέτες και όχι σε περίπτωση τρομοκρατικού χτυπήματος, καθώς μπορεί πλέον με τις σύγχρονες τεχνολογίες για παραγωγή ανασυνδιασμένων μικροοργανισμών, να δημιουργηθούν ακόμη πιο παθογόνα στελέχη, με αδυναμία καταπολέμησης από αντιβιοτικά ή προληπτικούς εμβολιασμούς.

Επειδή όπως είναι γνωστό βιοτρομοκρατική απειλή μπορεί να υπάρξει σε ανύποπτο χρόνο, μια μη προετοιμασμένη ιατρική κοινωνία δε θα μπορέσει εγκαίρως να διαγνώσει το πρόβλημα. Γενικά ο ιατρικός κόσμος πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένος στο πρόβλημα βιολογικά όπλα και βιοτρομοκρατία, να γνωρίζει την κλινική εικόνα αλλά και την έγκαιρη θεραπευτική αγωγή που θα πρέπει να χορηγηθεί , ώστε να αποφευχθούν αχρείαστες απώλειες ανθρώπινων ζωών και αχρείαστος ανθρώπινος πόνος.

Πίνακας 1: Μικρόβια, Τοξίνες μικροβίων και Ιοί που χρησιμοποιούνται συνήθως ως βιολογικά όπλα

Μικρόβιο, ιός ή τοξίνη

Νόσημα που προκαλεί

Θνησιμότητα χωρίς θεραπεία

Θνησιμότητα με θεραπεία

Βάκιλος του άνθρακα (Bacillus anthracis)

Άνθρακα

Αναπνευστικό

Δερματικό

Γαστρεντερικό

100%

20%

100%

80 – 90 %

0

35 – 60%

Ιός της ευλογιάς (Variola virus)

Ευλογιά

80 – 90%

10 – 20 %

(προληπτικός εμβολιασμός, Cidofovir)

Βακτήριο πανώλης (Yersinia pestis)

Πανώλη

Βουβωνική

Σηψαιμική

Πνευμονική

14%

22%

57%

Βακτήριο τουλαραιμίας (Francisella tularensis)

Τουλαραιμία

Λεμφαδενική

Στοματοφαρυγγική

Πνευμονική

Τυφοειδής

Σηψαιμική

5 – 15 %

5 – 15 %

30 – 60 %

30 – 60 %

30 – 60 %

2%

2%

5%

5%

5%

Βακτήριο χολέρας (Vibrio cholerae)

Χολέρα

1 – 5 %

Ιός έμπολα (Ebola virus)

Αιμορραγικός πυρετός Έμπολα

50 – 90%

Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία

Κλωστρίδιο της αλλαντίασης και οι τοξίνες του (Clostridium botulinumToxins A/ B)

Αλλαντίαση (Συμμετρική χαλαρή παράλυση)

25 %

6%

Προκαλεί όμως μακροχρόνιες παραλύσεις

 

Άνθρακας

Ο Άνθρακας αποτελεί το πιο γνωστό βιολογικό όπλο και είναι οξεία λοιμώδης νόσος που οφείλεται στον Βάκιλο του Άνθρακα (Bacillus anthracis). Πρόκειται για ένα πολύ ανθεκτικό μικρόβιο ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες περιβάλλοντος, έχει την ικανότητα παραγωγής σπορίων σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου, ή πολύ υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος (16). Αποτελεί ένα gram θετικό βακτήριο σε σχήμα ράβδου. Αναπτύσσεται εύκολα με τα συνήθη θρεπτικά υλικά χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.

Από τη στιγμή που θα υπάρξει η υποψία τρομοκρατικού χτυπήματος με σπόρους άνθρακα ή ότι ένα άτομο ήρθε σε επαφή με το βάκιλο του άνθρακα τότε θα πρέπει αυτό το γεγονός να γνωστοποιηθεί στις αστυνομικές και υγειονομικές αρχές του κράτους. Οι υπηρεσίες αυτές αναλαμβάνουν τη συλλογή, με απόλυτη ασφάλεια και με κατάλληλο εξοπλισμό, δειγμάτων τόσο από το περιβάλλον όπου είναι πιθανό να μολύνθηκαν άτομα όσο και από τα ίδια τα άτομα για εργαστηριακή επιβεβαίωση της ύπαρξης ή μη σπόρων και βακίλων του άνθρακα. Πρέπει να αναφερθεί επίσης ότι επί του παρόντος δεν υπάρχουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για την ύπαρξη σπόρων Άνθρακα στο περιβάλλον μιας περιοχής.

Το εμβόλιο κατά του Άνθρακα παρασκευάστηκε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1970, μέσω φιλτραρίσματος μη κυτταρικών στοιχείων αποδυναμωμένου στελέχους του βακίλου του άνθρακα. Η χορήγηση του εμβολίου προκαλεί ανοσία και προστατεύει από δερματικό άνθρακα. Όσον αφορά τον αναπνευστικό, μετά από μελέτες σε πιθήκους, έδειξαν πλήρη προστασία μετά από 8 – 38 εβδομάδες από τον εμβολιασμό δύο δόσεων και προστασία 88% μετά από 100 βδομάδες. Στους ανθρώπους δίνεται ενδομυϊκή χορήγηση 4 δόσεων και επανάληψη κάθε χρόνο.

Ο εμβολιασμός αρχικά γινόταν σε άτομα υψηλού κινδύνου, που χειρίζονταν δηλαδή τον βάκιλο του άνθρακα. Από το 1999 άρχισε συστηματικός εμβολιασμός του αμερικανικού στρατού. Λόγω της περιορισμένης παραγωγής εμβολίου, δεν είναι εφικτοί οι μαζικοί εμβολιασμοί πληθυσμών, καθώς οι πολλαπλές δόσεις που απαιτούνται για να επιφέρουν την ανοσία κάνουν το παρόν εμβόλιο αντί – οικονομικό για μαζικούς εμβολιασμούς.

Το θεραπευτικό σχήμα για ενήλικες που πιστεύεται ότι εκτέθηκαν στο μικρόβιο του άνθρακα από βιοτρομοκρατικό χτύπημα, έχει ως ακολούθως: ciprofloxacin tablets 500mg ή doxycycline tablets 100mg ένα χάπι ανά 12 ώρες με διάρκεια θεραπείας 60 ημέρες. Ο λόγος που απαιτείται αντιβιοτική θεραπεία 60 ημερών είναι γιατί στην περίπτωση αναπνευστικού άνθρακα, δηλαδή εισπνοής σπορίων, έχει παρατηρηθεί ανάπτυξη σπορίων σε βλαστικές μορφές ακόμη και μετά από 60 ημέρες. Έτσι στην περίπτωση βιοτρομοκρατικού χτυπήματος όπου είναι πιθανή η εισπνοή σπόρων άνθρακα η διάρκεια θεραπείας είναι πάντοτε 60 ημέρες έστω και αν η κλινική εικόνα είναι αυτή του δερματικού άνθρακα που συνήθως θεραπεύεται μέσα σε 6- 7 ημέρες. Η μόνη διαφορά σε περιστατικό εξ’ αρχής αναπνευστικού ή γαστρεντερικού άνθρακα, είναι πως η θεραπεία γίνεται ενδοφλεβίως μέχρι ο ασθενής να βρεθεί εκτός κινδύνου όπου θα συνεχίσει την αγωγή από του στόματος μέχρι την 60η μέρα.

Ευλογιά

Ο ιός της ευλογιάς θεωρείται πως έχει εξαφανισθεί πλήρως από το 1977. Όμως, υπάρχει απόθεμα ιών της ευλογιάς σε δύο εργαστήρια στον κόσμο (στις ΗΠΑ και στη Ρωσία), και η πιθανότητα κλοπής και χρησιμοποίησης του για σκοπούς βιοτρομοκρατίας δεν μπορεί να αποκλεισθεί, λαμβανομένου υπόψη και του γεγονότος ότι η Ρωσία έχει πρόγραμμα παραγωγής πιο παθογόνων και πιο μεταδοτικών στελεχών του ιού της ευλογιάς.

Η ευλογιά μεταδίδεται από άτομο σε άτομο, κυρίως με σταγονίδια ή αεροζόλ που εκπέμπονται από τον στοματοφάρυγγα μολυσμένων ατόμων, με βήχα ή φτέρνισμα, αλλά και με άμεση επαφή με μολυσμένα άτομα. Μολυσμένα ρούχα ή σεντόνια μπορούν επίσης να μεταδώσουν τον ιό. Επίσης, υπάρχει εποχιακή κατανομή κρουσμάτων, καθώς ο ιός δεν επιβιώνει σε ψηλές περιβαλλοντικές θερμοκρασίες ή και υψηλή υγρασία, για αυτό και εμφανίζονταν κυρίως κρούσματα χειμερινούς μήνες.

Η ανακάλυψη έστω και ενός υπόπτου περιστατικού ευλογιάς θα πρέπει να αντιμετωπισθεί ως επείγον θέμα Διεθνούς Υγείας και θα πρέπει να δηλωθεί αμέσως στις επίσημες εθνικές αρχές Υγείας. Τα δείγματα από τον ασθενή πρέπει να συλλεγούν από άτομο που είχε πρόσφατα εμβολιασθεί κατά της ευλογιάς και με υποχρεωτική χρήση μάσκας και γαντιών. Τα δείγματα πρέπει να τοποθετούνται σε σωληνάρια με κενό αέρος και να σφραγίζονται με κολλητική ταινία. Οι υγειονομικές αρχές θα πρέπει να ειδοποιούνται για τη μεταφορά τέτοιων δειγμάτων. Η επεξεργασία των δειγμάτων από ύποπτα περιστατικά γίνεται μόνο σε εργαστήρια με ύψιστο δείκτη προστασίας.

Η μετάδοση της ευλογιάς μέσα στους χώρους των νοσοκομείων είναι ένα αναγνωρισμένο σοβαρό πρόβλημα. Έτσι, ειδικά νοσοκομεία είχαν αναπτυχθεί και είχαν χρησιμοποιηθεί τα τελευταία 200 χρόνια. Στη Γερμανία, ένας ασθενής με ευλογιά και βήχα, ενώ ήταν απομονωμένος σε ξεχωριστό δωμάτιο, μόλυνε ασθενείς σε 3 ορόφους του νοσοκομείου. Επίσης αριθμός κρουσμάτων συνέβησαν σε εργατικό προσωπικό πλυντηρίου νοσοκομείων εξ’ αιτίας μολυσμένου ιματισμού. Επομένως η ανάγκη ξεχωριστού νοσοκομείου ειδικά εντεταλμένου για τη νοσηλεία σοβαρών μεταδοτικών νοσημάτων, όπως η ευλογιά, κρίνεται απόλυτα αναγκαία. Όταν δεν υπάρχουν τέτοια νοσοκομεία, κρίνεται προτιμότερο η κατ’ οίκον νοσηλεία και περιορισμός του ασθενή, κάτω από συνθήκες καραντίνας.

Πανώλη

Η πανώλη ή αλλιώς γνωστή ως «πανούκλα» συμβαίνει σε περιοχές όπου μολυσμένοι με το βακτήριο της πανώλης ψύλλοι τσιμπούν ανθρώπους, οι οποίοι ακολούθως αναπτύσσουν βουβωνική πανώλη. Αποτελεί μια επιζωοτική νόσο ποντικών, σκίουρων και άλλων τρωκτικών.

Στην περίπτωση βιολογικού πολέμου, η επιδημιολογία της πανώλης θα διαφέρει σημαντικά από τη φυσικά συμβαίνουσα πανώλη, Η θεληματική διασπορά της πανώλης θα γίνει το πιθανότερο με χρήση αεροζόλ του μικροβίου (Yersinia pestis), με αναμενόμενο αποτέλεσμα τη πρόκληση πνευμονικής πανώλης που θα εκδηλωθεί με συμπτώματα παρόμοια με εκείνα άλλων σοβαρών αναπνευστικών λοιμώξεων. Το μέγεθος μιας τέτοιας επιδημίας θα εξαρτηθεί από την ποσότητα του βιολογικού παράγοντα, τα χαρακτηριστικά του στελέχους του μικροβίου που χρησιμοποιήθηκαν, τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τη μέθοδο εφαρμογής του αεροζόλ. Ενδείξεις ότι η πανώλη προκλήθηκε από βιοτρομοκρατικό χτύπημα θα είναι η εμφάνιση της αρρώστιας σε γεωγραφικές περιοχές όπου είναι μη ενδημική σε ζώα, σε άτομα που δεν έχουν κίνδυνο να μολυνθούν και στην απουσία μεγάλου αριθμού θανάτων σε τρωκτικά.

Η παθογένεση και οι κλινικές εκδηλώσεις της πανώλης λόγω βιοτρομοκρατικού ή βιολογικού πολεμικού χτυπήματος θα διαφέρουν αισθητά από αυτά της φυσικά συμβαίνουσας πανώλης. Η εισπνοή αεροζόλ αναμένεται να προκαλέσει πρωτοπαθή πνευμονική πανώλη. Ο χρόνος επώασης από 1 έως 6 ημέρες να μειώνεται στις 2 με 4. Στους ανθρώπους, το χρονικό διάστημα από την εισπνοή μικροβίων πανώλης μέχρι τον θάνατο έχει ανακοινωθεί ότι είναι μεταξύ 2 και 6 ημέρες στην προ των αντιβιοτικών εποχή, με ένα μέσο όρο 2 με 4 ημέρες στις πλείστες επιδημίες. Εμβόλιο δεν υπάρχει διαθέσιμο, καθώς αποσύρθηκε το πρώτο που κατασκευάστηκε το 1999 καθώς ήταν αποτελεσματικό μόνο έναντι της βουβωνικής αλλά όχι και της πνευμονικής πανώλης. Πλήρης απομόνωση των ασθενών με πνευμονική πανώλη δεν επιβάλλεται επειδή η μεταδοτικότητα της ασθένειας δεν είναι μεγάλη. Σχετική απομόνωση και χρήση μάσκας προσώπου για άτομα που περιθάλπουν τέτοιους ασθενείς είναι αναγκαία μέτρα τις πρώτες 48 ώρες από την έναρξη αντιβιοτικής θεραπείας στον ασθενή.

Τουλαραιμία

Η τουλαραιμία είναι μία βακτηριακή ζωονόσος που προκαλείται από το μικρόβιο Francisella tularensis. Έχει θεωρηθεί ως δυνητικά βιολογικό όπλο, λόγω της εξαιρετικά μεγάλης παθογονικότητας του μικροβίου, της εύκολης διασποράς του και της σημαντικής δυνατότητάς του να προκαλεί βαριά νόσηση και θάνατο.

Αν και το μικρόβιο της τουλαραιμίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βιολογικό όπλο κατά πολλούς τρόπους, η χρησιμοποίησή του ως αεροζόλ, είναι αυτή που θα έχει τις μεγαλύτερες συνέπειες ιατρικά και τα χειρότερα συνεπακόλουθα στη δημόσια υγεία. Η διοχέτευσή σου σε πυκνοκατοικημένες περιοχές θα έχει ως αποτέλεσμα την απότομη εμφάνιση μεγάλου αριθμού κρουσμάτων, που με δυσκολία θα διαχωριστεί από άλλες αναπνευστικές λοιμώξεις. Μέχρι να ξεκαθαριστεί η αιτιολογία μιας τέτοιας επιδημίας, οι κλινικοί γιατροί πρέπει να συνεργαστούν στενά με επιδημιολόγους και κλινικά εργαστήρια για το καθορισμό της επιδημίας ως αποτέλεσμα βιοτρομοκρατίας από τουλαραιμία, πανώλη ή άνθρακα.

Μια επιδημία τουλαραιμίας εξ’ εισπνοής σε αστική περιοχή πρέπει να προκαλέσει μεγάλη υποψία για εσκεμμένο γεγονός καθώς όλες οι φυσικά συμβαίνουσες επιδημίες τουλαραιμίας που έχουν ανακοινωθεί μέχρι σήμερα, συνέβησαν σε αγροτικές περιοχές.

Σε περιπτώσεις τουλαραιμίας με επιδημικές διαστάσεις με πολλαπλά κρούσματα, η θεραπεία που ακολουθείται είναι doxycycline και ciprofloxacin. Το εμβόλιο βρίσκεται υπό μελέτη. Ως μέτρα ελέγχου πρόληψης της λοίμωξης δεν απαιτείται απομόνωση των ασθενών, καθώς το μικρόβιο δε μεταδίδεται από άτομο σε άτομο. Τα γενικά μέτρα πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων θα πρέπει να εφαρμόζονται από το προσωπικό των νοσοκομείων. Το προσωπικό του μικροβιολογικού εργαστηρίου θα πρέπει να εφαρμόζει υψηλού βαθμού μέτρα ασφαλείας και ο χειρισμός των καλλιεργειών του μικροβίου θα πρέπει να γίνεται σε θάλαμο ασφαλείας.

Αλλαντίαση

Δυστυχώς ενώ η αλλαντίαση χρησιμοποιείται ως θεραπεία νευρολογικών παθήσεων, ταυτόχρονα θεωρείται και βιολογικό όπλο. Βιοτρομοκρατικές επιθέσεις – παρόλο που ήταν ανεπιτυχείς – με αλλαντοτοξίνη έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο κέντρο του Τόκυο αλλά και σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις των ΗΠΑ στην Ιαπωνία, υπό μορφή αεροζόλ. Η ανάπτυξη αλλαντοτοξίνης ως βιολογικό όπλο είχε ξεκινήσει πριν τουλάχιστον 60 χρόνια κατά το πόλεμο της Μαντζουρίας. Επίσης παραγωγή αλλαντοτοξίνης υπήρχε και από το πρόγραμμα βιολογικών όπλων των ΗΠΑ κατά τον Β’ΠΠ.

Τέσσερις χώρες που έχουν καταγραφεί από τις ΗΠΑ ως «χώρες που προάγουν την τρομοκρατία» (Ιράκ, Ιράν, Βόρειος Κορέα, Συρία) έχουν αναπτύξει ή πιστεύεται ότι αναπτύσσουν βιολογικά όπλα με αλλαντοτοξίνη. Μετά το πόλεμο του Κόλπου το 1991, το Ιράκ παραδέχθηκε στην ομάδα επιθεώρησης των Ηνωμένων Εθνών ότι είχε παράγει 19000 λίτρα συμπυκνωμένης αλλαντοτοξίνης, εκ των οποίων τα 10000 είχαν φορτωθεί σε στρατιωτικά όπλα.

Μέτρα Προστασίας και Αντιμετώπισης της Βιοτρομοκρατίας – Η Ευθύνη της Πολιτείας

Με αφορμή πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις μέσα στα τελευταία αυτά χρόνια, αλλά και αρκετά κρούσματα βιοτρομοκρατίας, η πιθανότητα και νέων επιθέσεων από τρομοκράτες με βιολογικά όπλα έχει αυξηθεί σημαντικά. Ήδη ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει συστήσει στις χώρες μέλη της να λάβουν όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου ενδεχόμενου.

Το πρώτο ζητούμενο είναι αν οποιαδήποτε χώρα μπορεί να προλάβει και να αποτρέψει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Αυτό βασίζεται κυρίως στις υπηρεσίες ασφαλείας κάθε χώρας να μπορούν να αποτρέπουν οποιαδήποτε τρομοκρατική ενέργεια (26). Το δεύτερο και όχι λιγότερο σημαντικό, είναι η αντιμετώπιση μιας βιοτρομοκρατικής ενέργειας που έχει ήδη πλήξει μια χώρα ή κοινότητα. Είναι γνωστό πως τα βιολογικά και χημικά όπλα προσβάλλουν μαζικά πληθυσμούς και οδηγούν σε υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα. Η αποτελεσματική κατά το δυνατόν αντιμετώπιση τέτοιων τρομοκρατικών ενεργειών έχει καταγραφεί και οργανωθεί σε ολοκληρωμένα και λεπτομερή προγράμματα αντιμετώπισης από τις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες και ειδικά από έγκυρα επιστημονικά κέντρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ευθύνη της πολιτείας για επαγρύπνηση και ετοιμότητα για αντιμετώπιση ενός ενδεχόμενου βιοτρομοκρατικού χτυπήματος είναι δεδομένη και επομένως η ύπαρξη ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης είναι αναγκαία.

Τα στοιχεία ενός τέτοιου σχεδίου δράσης – προγράμματος μπορούν να αναλυθούν σε συντομία ως ακολούθως:

Θα πρέπει να υπάρχουν οι εκπαιδευμένες και κατάλληλα εξοπλισμένες ομάδες άμεσης ανταπόκρισης. Σε αυτές υπάγονται δύο κυρίως ομάδες, αυτές της διάσωσης και του γεωγραφικού περιορισμού της ρύπανσης με βιολογικά ή τοξικά χημικά υλικά και αυτές της πραγματικής ιατρικής και επιδημιολογικής αντιμετώπισης. Αυτό απαιτεί τη συνεργασία της πυροσβεστικής υπηρεσίας, του στρατού, της αστυνομίας, της πολιτικής άμυνας και των υγειονομικών υπηρεσιών. Η ομάδα άμεσης επιδημιολογικής ανταπόκρισης, είναι αυτή που στη περίπτωση βιολογικού χτυπήματος θα αναλάβει την ιατρική περίθαλψη και αντιμετώπιση των κρουσμάτων. Είναι η ομάδα που θα έχει τη δυνατότητα να εισέλθει με ασφάλεια σε έναν προσβεβλημένο πληθυσμό, να τον περιθάλψει, να συλλέξει βιολογικά δείγματα για την ακριβή διάγνωση, να μεταφέρει τους ασθενείς ειδικά προεγγεγραμμένα νοσοκομεία, να δώσει θεραπευτική αγωγή, την εφαρμογή καραντίνας, και να λάβει όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα πρόληψης και ελέγχου της εξάπλωσης μιας επιδημίας από βιολογικά όπλα. Η ομάδα αυτή θα πρέπει να δρα μέσα στα πλαίσια του συστήματος επιδημιολογικής επαγρύπνησης, το οποίο θα πρέπει να αναβαθμιστεί και να έχει αυξημένο βαθμό επαγρύπνησης για λοιμώδη και μεταδοτικά νοσήματα.

Είναι απαραίτητη η ύπαρξη επιτελικού σχεδίου δράσης και η ύπαρξη συντονιστικού φορέα, που θα επιβλέπει την εφαρμογή του σχεδίου και θα συντονίζει τις υπηρεσίες των εμπλεκόμενων φορέων και Υπουργείων.

Επειδή τα αποτελέσματα ειδικά ενός βιολογικού χτυπήματος δεν είναι συνήθως άμεσα, αλλά είναι δυνατόν ανάλογα με το μικρόβιο ή τον ιό που περιέχει το βιολογικό όπλο μια ασθένεια να εκδηλωθεί μετά από μερικές μέρες από το χτύπημα, και επειδή τα μικρόβια ή ιοί που θα χρησιμοποιηθούν δεν αντιμετωπίζονται στη συνήθη ιατρική πρακτική θα πρέπει να γίνει ενημέρωση όλου του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού σχετικά με την εκδήλωση τέτοιων ασθενειών.

Τα μικροβιολογικά και ιολογικά εργαστήρια θα πρέπει να είναι έτοιμα να διαγνώσουν εργαστηριακά αυτούς τους ιούς και μικρόβια. Η συνεργασία τους με εργαστήρια αναφοράς του εξωτερικού είναι συνήθως αναγκαία και θα πρέπει να αναπτυχθεί.

Η απόκτηση κατάλληλου εξοπλισμού και στολών ανάλογα με τη περίπτωση. Ανάλογα του αν έχουμε τοξικό χημικό ή βιολογικό χτύπημα απαιτούνται και διαφοροποιημένες στολές και εξοπλισμός. Επίσης το προσωπικό ανάλογα με την επαφή του με τους ασθενείς φέρει και την ανάλογη στολή και μάσκα.

Η δημιουργία ικανοποιητικών αποθεμάτων φαρμάκων και εμβολίων, ώστε σε περίπτωση βιοτρομοκρατικού χτυπήματος η πολιτεία και οι υγειονομικές αρχές να μπορούν να ανταπεξέλθουν άμεσα και με επάρκεια στις ανάγκες για αντιβιοτικά και εμβολιασμούς των προσβεβλημένων ατόμων.

Ο προκαθορισμός του νοσοκομείου και του ειδικού χώρου απομόνωσης και νοσηλείας ατόμων με σοβαρά μεταδοτικά νοσήματα.

Η δημιουργία συμβουλευτικής υπηρεσίας για το κοινό και η εκτύπωση πληροφοριακού υλικού για πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού για τα πιθανά μέτρα ασφαλείας που μπορεί να πάρει σε ένα πιθανό χτύπημα από βιολογικά ή χημικά όπλα.

Η ανάπτυξη συνεργασίας με εξειδικευμένα κέντρα του εξωτερικού και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την άμεση ενημέρωση σε εξελίξεις, εξειδικευμένες συμβουλές και τεχνική υποστήριξη.

Επισημαίνεται πως η δαπάνη λειτουργίας ενός τέτοιου προγράμματος δεν είναι απαγορευτική και πως ειδικά η ομάδα άμεσης επιδημιολογικής ανταπόκρισης είναι αναγκαία όχι μόνο για αντιμετώπιση βιολογικού πολέμου αλλά και άλλων επιδημιών που πιθανόν να πλήξουν μια κοινότητα ή μια χώρα. Η ομάδα αυτή θα πρέπει να αποτελείται από τουλάχιστον 10 άτομα (γιατρούς, νοσηλευτές και άλλο παραϊατρικό προσωπικό), τα οποία θα είναι πρόθυμα να υπηρετήσουν σε μια τέτοια ομάδα και φυσικά θα εκπαιδευτούν κατάλληλα. Μια τέτοια ομάδα επιδημιολογικής ανταπόκρισης μπορεί να ικανοποιεί γεωγραφικά μια αστική περιοχή 300000 κατοίκων. Τα άτομα που απαρτίζουν την ομάδα δεν είναι απαραίτητο να έχουν ως πλήρη απασχόλησή τους την ομάδα αυτή αλλά θα ενεργοποιούνται σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Καλό θα ήταν να διατηρείται τακτή εκπαίδευση 3 – 4 φορές το χρόνο.

Η ύπαρξη ενός τέτοιου σχεδίου δράσης, αλλά και η διατήρηση και συνεχής εκπαίδευση των ομάδων άμεσης αντιμετώπισης, μπορεί να μην αποτρέπει κατ’ ανάγκη βιοτρομοκρατικά χτυπήματα αλλά τη δεδομένη στιγμή θα σώσει πολλές ζωές και ταυτόχρονα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από φυσικά φαινόμενα συμβαινουσών επιδημιών.

Αναφορές

1. Walsh, Patrick F. . Intelligence, Biosecurity and Bioterrorism. 2018.

2. World Health Organization. Bioterrorism and Military Health Risks. [Ηλεκτρονικό]

3. Centers for Disease Control and Prevention. Bioterrorism. [Ηλεκτρονικό]

4. Stefan, Riedel. Biological warfare and bioterrorism: a historical review. Proc (Bayl Univ Med Cent). October 2004, Τόμ. 17, 4, σσ. 400-406.

5. Frischknecht, Friedrich . The history of biological warfare. EMBO Rep. June 2003.

6. Εγκυκλοπέδια Britannica. 2013.

7. Osterholm, M T και Schwartz, J. Living Terrors, What America needs to know to survive the coming bioterrorist catastrophe. 2000.

8. Calvocoressi, Peter. World Politics since 1945.

9. European Commission. GLOBAL HEALTH SECURITY INITIATIVE. 2006.

10. World Health Organization. Strategic communications framework for effective communications.

11. WORLD HEALTH ORGANIZATION. PUBLIC HEALTH RESPONSE TO BIOLOGICAL AND CHEMICAL WEAPONS – WHO guidance. 2. 2003.

12. Blahova, Marta. Biological weapons and health protection against biological terrorism. MATEC Web of Conferences. 2019.

13. Vincent, J. World Health and Bioterrorism. Clinical pharmacology & Therapeutics. 2009, Τόμ. 85, 6.

14. Owusu, Y.A. , και συν. Benefits and Dangers of Nanotechnology: Health and Terrorism. Appropriate Technologies for Environmental Protection in the Developing World. 2009.

15. Boniatis, Michail N. Anthrax and other biological weapons. s.l. : Parisianos, 2002.

16. Christie, A B. Infectious Diseases – Epidemiology and Clinical Practice. 2. s.l. : Churchill Livingstone, 1974.

17. Inglesby, T V, και συν. Anthrax as a Biological Weapon. JAMA. 12 May 1999, Τόμ. 281, 18.

18. British National Formulary, British Medical Association. Royal Pharmaceutical Society of Great Britain. 36, September 1998.

19. CDC. Guidelines for State Health Departments, How to handle Anthrax and other Biological Agent Threats. Atlanta : s.n., 2001.

20. Hidalgo, Jorge και Woc-Colburn, Laila . Highly Infectious Diseases in Critical Care: A Comprehensive Clinical Guide. 978-3-030-33802-2.

21. Fenner, F, και συν. Smallpox and its Eradication. Geneva : World Health Organization, 1988.

22. Henderson, D A, και συν. Smallpox as a Biological Weapon, Medical and Public Health Management. JAMA. 9 June 1999, Τόμ. 281, 22.

23. Inglesby, T V, και συν. Plaque as a Biological Weapon, Medical and Public Helath Management. JAMA. 3 May 2000, Τόμ. 283, 17.

24. Dennis, D T, και συν. Tularemia as a Biological Weapon, Medical and Public Helath Management. JAMA. 6 June 2001, Τόμ. 285, 21.

25. Arnon, S, και συν. Botulinum Toxin as a Biological Weapon, Medical and Public Health Management. JAMA. 28 February 2001, Τόμ. 285, 8.

26. Vogel, Kathleen M. Intelligence and National Security. 0268-4527.

27. Chin, J. Control of Communicable Diseases Manual, An Official Report of the American Public Health Association. 17. Washington DC : s.n., 2000.

28. Leitheiser, Aggie και Atchison, Christopher G . Public Health and Terrorism Preparedness: Cross-Border Issues. Public Health Reports. 2005.

29. Reeve, Gillian. Terrorism – a health sector response. Res Medica. 2002.

30. Deboutte, Danielle . Terrorism and health. JOURNAL OF INTELLIGENCE AND TERRORISM STUDIES. 2016.

31. Yong-Bin , Eom. Microbial Forensics: Bioterrorism and Biocrime. Biomedical Science Letters. 2018.

32. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Managing Hazardous Materials Incidents, Emergency medical services: A planning guide for the management of contaminated patients. USA : US Department of Health and Human Services, 2000.

33. Ziskin, Leah Z. και Harris, Drew A. State Health Policy for Terrorism Preparedness. Weapons of Mass Destruction. 2007.

TrueMed-ForLivingMore

Κοινοποιήστε 

| Επικοινωνία | Η ομάδα μας | Διαφημιστείτε στη truemed.gr|  | Όροι χρήσης | Προσωπικά δεδομένα | Copyright©Truemed | |Για περισσότερη ζωή | Υγειά-διατροφή |
Designed – Developed by Premiumweb.gr

 

ΒΡΕΙΤΕ ΜΑΣ 

© 2019 TrueMed Media. All rights reserved. Our website services, content, and products are for informational purposes only. TrueMed Media does not provide medical advice, diagnosis, or treatment.

Βιοτρομοκρατία, βιολογικά όπλα και οργάνωση του τομέα Υγείας για ανταπόκριση σε βιοτρομοκρατική επίθεση

 25-7-2020

Αγγελική – Ραφαέλλα Κοψιδά

Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και οι συνεχόμενες επιστημονικές ανακαλύψεις ανοίγουν τον δρόμο στην δημιουργία νέων όπλων, εξασφαλίζοντας ελάχιστο κόστος και βέλτιστη απόδοση. Τα γεγονότα που σημειώθηκαν στις αρχές του 21ου αιώνα έκαναν κατανοητή την ανάγκη μελέτης και αντιμετώπισης ομάδων και οργανώσεων αντιφρονούντων που, παρά την μη κρατική υπόσταση τους, διαθέτουν την δύναμη να πλήξουν ακόμη και μία υπερδύναμη, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Σε μία συνεχώς μεταβαλλόμενη διεθνή σκακιέρα, όπου εισάγονται νέοι παίκτες και στρατηγικές, απαιτείται προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες για την επικράτηση του ισχυρότερου.

Η ανασφάλεια διακατέχει τους διεθνείς δρώντες, οι οποίοι έρχονται συνεχώς αντιμέτωποι με νέες και εξελιγμένες μορφές βίας. Σε αρκετές περιπτώσεις οι ασύμμετρες αυτές απειλές διενεργούνται από νέους παίκτες που ανήκουν στην κατηγορία των μη κρατικών δρώντων. Οι πηγές ανασφάλειας επεκτείνονται σε διαφορετικά είδη, και αφορούν ακόμη είτε την διατροφική αλυσίδα είτε το περιβάλλον, βλάπτοντας τον ανθρώπινο πληθυσμό. Υβριδικές μορφές πολέμου απειλούν την ασφάλεια μεμονωμένων κρατών ή ακόμη και πλήθος αυτών, δεδομένου της μεταδοτικότητας της δράσης τους.

Η παραγωγή και χρήση βιολογικών όπλων από αναθεωρητικές δυνάμεις με σκοπό να απειλήσουν την ζωή εκατοντάδων πολιτών και τον κίνδυνο της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης τους, οφείλει να επαναπροσδιορίσει τις πολιτικές απόψεις γύρω από την έννοια της ασφάλειας. Η ίδια η βιβλιογραφία διακρίνει τις έννοιες biosecurity και biosafety, με την πρώτη να περιλαμβάνει την ασφάλεια πολιτών από εσκεμμένες βιολογικές απειλές και την δεύτερη να αναφέρεται σε περιπτώσεις ατυχημάτων και φυσικών αιτιών.

Ως εκ τούτου, ο στόχος αυτής της έκθεσης ήταν να αξιολογήσει και να προσδιορίσει το τρόπο αντιμετώπισης των βιοαπειλών, και το τρόπο δράσης του υγειονομικού προσωπικού στο πλαίσιο μιας πιθανής βιοτρομοκρατικής επίθεσης.

Ορισμοί και Μέτρα Αντιμετώπισης

Προκειμένου να κατανοήσουμε σε βάθος την επικινδυνότητα των συγκεκριμένων απειλών κρίνεται σκόπιμο να γίνει μία αναφορά στις έννοιες και τα χαρακτηριστικά τους. Τα είδη του πολέμου ποικίλουν, εμπλουτίζοντας την έννοια με νέα χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις. Ο βιολογικός πόλεμος εν προκειμένω αναφέρεται στην χρήση βιολογικών όπλων με απώτερο σκοπό την επίτευξη πολιτικών στόχων. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Οργανισμού Παγκόσμιας Υγείας, βιολογικά όπλα ορίζονται μικροοργανισμοί όπως οι ιοί, τοξίνες και βακτήρια, η παραγωγή και μετάδοση των οποίων πραγματοποιείται ηθελημένα σε ζωικούς οργανισμούς, ανθρώπους, ζώα, φυτά. Η συγκεκριμένη ομάδα όπλων μπορεί να ενταχθεί στην κατηγορία των όπλων μαζικής καταστροφής, όπου συμπεριλαμβάνονται τα χημικά, πυρηνικά και ραδιενεργά όπλα.

Παρότι τα όπλα μαζικής καταστροφής αφορούν κυρίως τα οπλικά συστήματα και των έλεγχο των πυρηνικών, τα βιολογικά όπλα συγκαταλέγονται ανάμεσα σε αυτά εξαιτίας της επικινδυνότητας εξάπλωσης τους σε παγκόσμιο επίπεδο, προκαλώντας την εκδήλωση μίας επιδημίας. Η χρήση βιολογικών όπλων ενδέχεται να αποκρίνεται ακόμα και σε τρομοκρατικές οργανώσεις, οι οποίες ενστερνίζονται σταθερά ιδεολογικά στοιχεία και πρακτικές, τα οποία ωστόσο συνεχώς εξελίσσονται χάρη στις τεχνολογικές βελτιώσεις. Πρόκειται επομένως για την απειλή ή την πραγματική χρήση βιολογικών παραγώγων με σκοπό την επιβολή, τόσο σε κυβερνήσεις όσο και στον ευρύτερο πληθυσμό, θρησκευτικών και πολιτικών ιδεών. Η διεξαγωγή βιολογικών πολέμων, ακόμη και υπό αυτήν την βάση, θέτει στο επίκεντρο των επιθέσεων την κυβέρνηση, αλλά και τις στρατιωτικές δυνάμεις. Χαρακτηριστικό ιστορικό παράδειγμα αποτελεί η δράση των ιαπωνικών δυνάμεων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά κινεζικών πόλεων και η πραγματοποίηση πειραμάτων σε αιχμαλώτους πολέμου. Η στρατηγική αυτή επιλογή, από το επιτιθέμενο κράτος ή οργάνωση, αποσκοπεί στην παράλυση του κρατικού συστήματος, δημιουργώντας κράτη ευάλωτα, καταλύοντας την δυνατότητα υπεράσπισης του πληθυσμού, καθώς και της εδαφικής τους ακεραιότητας. Η συγκεκριμένη κίνηση «ματ» αφαιρεί από το κράτος την δυνατότητα αυτοάμυνας. Ο κίνδυνος επεκτείνεται περαιτέρω, αν αναλογιστεί κανείς τις περιπτώσεις βιολογικών ατυχημάτων, όπου η φύλαξη ή παραγωγή βιολογικών παραγόντων διαφεύγει της προσοχής των ιθυνόντων. Ο ισχυρισμός αυτός μπορεί να επιβεβαιωθεί από το ατύχημα που προέκυψε το 1979 στην πόλη Σβερντόλφ της Σοβιετικής Ένωσης, όπου τουλάχιστον εκατό πολίτες έχασαν την ζωή τους εξαιτίας της διαφυγής μορίων άνθρακα από ρωσικό φυλάκιο βιολογικών όπλων.

Η πραγματική απειλή μπορεί να γίνει κατανοητή παρατηρώντας τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης μορφής βίας. Τα σύνορα, τεχνητά ή φυσικά, δεν δύνανται να εμποδίσουν την εξάπλωση ενός ιού, σε αντίθεση με την περίπτωση της χημικής τρομοκρατίας, όπου υπάρχει η δυνατότητα σχετικού υπολογισμού της περιφέρειας εξάπλωσης. Το χαμηλό κόστος παραγωγής και η ωφελιμιστική εκμετάλλευση καιρικών συνθηκών και γεωγραφικών χαρακτηριστικών εντείνει την επικινδυνότητα της απειλής. Η δράση των βιολογικών όπλων θεωρείται αθόρυβη, καθώς μόνο όταν ο αριθμός των ασθενών αυξηθεί σημαντικά γίνονται αντιληπτά τα ύποπτα περιστατικά. Η σημαντική αδυναμία εντοπισμού της δράσης των παραγώγων, είτε πρόκειται για εσκεμμένη είτε όχι, καθιστά την πρόληψη κι αντιμετώπισή τους εξαιρετικά δύσκολη. Τα συμπτώματα μίας κοινής γρίπης δυσχεραίνουν την έγκαιρη γνωμάτευση από το ιατρικό προσωπικό τους κράτους – θύματος.

Η επιθυμία και υποχρέωση ακόμη παροχής βοήθειας πυροδοτεί την εξάπλωση των ασθενειών, καθώς είναι πιθανόν να μολυνθούν μέλη του ιατρικού προσωπικού. Επιπρόσθετο στοιχείο μπορεί να χαρακτηριστεί και οι ψυχολογικές επιπτώσεις των περιστάσεων, με δεδομένο το αίσθημα του πανικού στην κοινωνική δομή και την πιθανή οικονομική κρίση που δύναται να επιφέρει στην αγορά μία διευρυμένη επιδημία. Δεν αποτελεί έκπληξη πως η βιολογική τρομοκρατία θεωρείται πιο θανατηφόρα από τις χημικές επιθέσεις.

Η ασύμμετρη απειλή επομένως μίας βιολογικής επίθεσης απαιτεί την συνεργασία της παγκόσμιας κοινότητας για την συγκράτηση εμφάνισης μίας επιδημίας, εξαιτίας επικίνδυνων παθογόνων παραγώγων. Οι υγειονομικές αρχές μίας χώρας, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό δεν διαθέτει την απαραίτητη δύναμη για να επιτύχει τον σκοπό αυτό, δίχως την αρωγή ισχυρών διεθνών θεσμών. Μία πρώτη προσπάθεια δημιουργίας ενός ισχυρού νομικού και θεσμικού πλαισίου, με στόχο τον περιορισμό παραγωγής και χρήσης βιολογικών παραγώγων με επιθετικούς σκοπούς, πραγματοποιήθηκε το 1925 με το Πρωτόκολλο της Γενεύης περί μη χρήσης βιολογικών και χημικών όπλων. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία ωστόσο δεν έτυχε θερμής υποδοχής από ισχυρά κράτη της περιόδου, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Σοβιετική Ένωση, η Γερμανία, η Μεγάλη Βρετανία και η Ιαπωνία. Η ανάπτυξη των εθνικών προγραμμάτων βιολογικών όπλων συνεχίστηκε σε έναν σημαντικό αριθμό κρατών κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν.

Σημείο σταθμός του αγώνα κατά της χρήσης βιολογικών όπλων δεν είναι άλλος από την δήλωση του Αμερικανού προέδρου Ρ. Νίξον, το 1969 περί λήξεως του εθνικού προγράμματος βιολογικού εξοπλισμού. Με την ένθερμη υποστήριξη μίας εκ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής υπεγράφη το 1972 νέα συνθήκη, η οποία περιλάμβανε έστω και τυπικά την πλειοψηφία των κρατών, συμπεριλαμβανομένης και της Σοβιετικής Ένωσης. Αντιφρονούντες του κινήματος περιορισμού χρήσης βιολογικών όπλων, εξακολουθούσαν να αποτελούν το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Τα συγκεκριμένα κράτη θεωρούσαν σημαντικό πολλαπλασιαστή ισχύος την κατοχή αυτού του είδους όπλων, με σκοπό αρχικά την προστασία τους από εχθρικά γειτονικά κράτη. Το Ισραήλ μάλιστα παρά την άρνηση επικύρωσης της συνθήκης, δεν δέχθηκε κριτική από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, καθώς η υπερδύναμη χρειαζόταν έναν σταθερό σύμμαχο αργότερα, κατά την διάρκεια του πολέμου του Κόλπου. (8) Επιπλέον, το 2001 ιδρύθηκε το Global Health Security Action Group, το οποίο απαρτίζουν τα Υπουργεία Υγείας του Καναδά, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας, της Ιταλίας, της Ιαπωνίας και του Μεξικού.

Η αντιμετώπιση μίας επικείμενης ή πραγματικής βιολογικής επίθεσης απαιτεί ακολούθως την επιβολή μέτρων πρόληψης. Η χορήγηση των κατάλληλων φαρμάκων, η έρευνα και μαζική παραγωγή των απαραίτητων εμβολίων είναι μερικά από τα πρακτικά ιατρικά ζητήματα. Ωστόσο, η πρόληψη και επιτυχημένη αντιμετώπιση των συνθηκών αυτών διευρύνεται και σε τομείς που απέχουν από την επιστήμη της ιατρικής. Η ορθή εκμετάλλευση της εξελισσόμενης τεχνολογίας προσφέρει σημαντικά οφέλη στην δημιουργία συσκευών εντοπισμού. Κρίσιμη κρίνεται ακόμη η εξειδίκευση τμημάτων των υπηρεσιών πληροφοριών στην έρευνα των συγκεκριμένων απειλών.

Παρότι η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εθνικών υπηρεσιών συνεχίζει να διχάζει, κάτι τέτοιο θα διευκόλυνε σε κάθε περίπτωση την επικοινωνία των εμπειρογνωμόνων, την εξακρίβωση στοιχείων και την έγκαιρη αντιμετώπιση πιθανού προβλήματος που θα ανέκυπτε. (10) Οι πρακτικές αποτροπής επομένως μίας βιολογικής επίθεσης οφείλουν να απευθύνονται τόσο σε επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη βιοτεχνολογικών υποδομών όσο και στην συλλογή πληροφοριών, σχετικά με την ανάπτυξη και παραγωγή βιολογικών όπλων.

Τα Συχνότερα Μικρόβια Και Ιοί Που Χρησιμοποιήθηκαν Σαν Βιολογικά Όπλα – Τρόποι Θεραπείας Και Αντιμετώπισης

Τα βιολογικά όπλα κατά κανόνα δεν μοιάζουν καθόλου με τα συμβατικά όπλα. Περιέχουν, όπως ήδη αναφέρθηκε, θανατηφόρα μικρόβια, τοξίνες μικροβίων ή θανατηφόρους ιούς. Έχουν τη δυνατότητα να μολύνουν ταυτόχρονα δεκάδες ή ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους με ένα μόνο χτύπημα. Αυτό εξαρτάται από τη δυνατότητα των τρομοκρατών να οργανώσουν επίθεση ανάλογου μεγέθους. Με εξαίρεση τις αλλαντοτοξίνες, το μικρόβιο του άνθρακα και της τουλαραιμίας, η πρόκληση μεγάλων επιδημιών ανάμεσα σε πληθυσμούς στόχους, επιτυγχάνεται και με το γεγονός ότι τα νοσήματα που προκαλούνται είναι μεταδοτικά και εξαπλώνονται περαιτέρω από άνθρωπο σε άνθρωπο. Γι’ αυτό το λόγο μπορούν να επιλεχθούν τοξίνες μικροβίων ή ιοί για τα οποία δεν υπάρχει αντιβιοτική θεραπεία ή προληπτικά εμβόλια.

Πρέπει να γίνει αντιληπτό πως οι τρομοκράτες μπορούν να χρησιμοποιήσουν και άλλα μικρόβια εκτός αυτών που έχουν μελετηθεί και χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς.

Στον πίνακα 1 που ακολουθεί παρουσιάζονται μικρόβια, ιοί και τοξίνες που χρησιμοποιούνται πιο συχνά ως βιολογικά όπλα, όπως επίσης το προκαλούμενο νόσημα και η θνησιμότητα. Όπως φαίνεται τα περισσότερα από αυτά προκαλούν υψηλή θνησιμότητα, ειδικά αν δε χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία εγκαίρως. Η θνησιμότητα που καταγράφεται σε αυτόν τον πίνακα βέβαια βασίζεται πάνω σε επιδημιολογικές μελέτες και όχι σε περίπτωση τρομοκρατικού χτυπήματος, καθώς μπορεί πλέον με τις σύγχρονες τεχνολογίες για παραγωγή ανασυνδιασμένων μικροοργανισμών, να δημιουργηθούν ακόμη πιο παθογόνα στελέχη, με αδυναμία καταπολέμησης από αντιβιοτικά ή προληπτικούς εμβολιασμούς.

Επειδή όπως είναι γνωστό βιοτρομοκρατική απειλή μπορεί να υπάρξει σε ανύποπτο χρόνο, μια μη προετοιμασμένη ιατρική κοινωνία δε θα μπορέσει εγκαίρως να διαγνώσει το πρόβλημα. Γενικά ο ιατρικός κόσμος πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένος στο πρόβλημα βιολογικά όπλα και βιοτρομοκρατία, να γνωρίζει την κλινική εικόνα αλλά και την έγκαιρη θεραπευτική αγωγή που θα πρέπει να χορηγηθεί , ώστε να αποφευχθούν αχρείαστες απώλειες ανθρώπινων ζωών και αχρείαστος ανθρώπινος πόνος.

Πίνακας 1: Μικρόβια, Τοξίνες μικροβίων και Ιοί που χρησιμοποιούνται συνήθως ως βιολογικά όπλα

Μικρόβιο, ιός ή τοξίνη

Νόσημα που προκαλεί

Θνησιμότητα χωρίς θεραπεία

Θνησιμότητα με θεραπεία

Βάκιλος του άνθρακα (Bacillus anthracis)

Άνθρακα

Αναπνευστικό

Δερματικό

Γαστρεντερικό

100%

20%

100%

80 – 90 %

0

35 – 60%

Ιός της ευλογιάς (Variola virus)

Ευλογιά

80 – 90%

10 – 20 %

(προληπτικός εμβολιασμός, Cidofovir)

Βακτήριο πανώλης (Yersinia pestis)

Πανώλη

Βουβωνική

Σηψαιμική

Πνευμονική

14%

22%

57%

Βακτήριο τουλαραιμίας (Francisella tularensis)

Τουλαραιμία

Λεμφαδενική

Στοματοφαρυγγική

Πνευμονική

Τυφοειδής

Σηψαιμική

5 – 15 %

5 – 15 %

30 – 60 %

30 – 60 %

30 – 60 %

2%

2%

5%

5%

5%

Βακτήριο χολέρας (Vibrio cholerae)

Χολέρα

1 – 5 %

Ιός έμπολα (Ebola virus)

Αιμορραγικός πυρετός Έμπολα

50 – 90%

Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία

Κλωστρίδιο της αλλαντίασης και οι τοξίνες του (Clostridium botulinumToxins A/ B)

Αλλαντίαση (Συμμετρική χαλαρή παράλυση)

25 %

6%

Προκαλεί όμως μακροχρόνιες παραλύσεις

 

Άνθρακας

Ο Άνθρακας αποτελεί το πιο γνωστό βιολογικό όπλο και είναι οξεία λοιμώδης νόσος που οφείλεται στον Βάκιλο του Άνθρακα (Bacillus anthracis). Πρόκειται για ένα πολύ ανθεκτικό μικρόβιο ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες περιβάλλοντος, έχει την ικανότητα παραγωγής σπορίων σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου, ή πολύ υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος (16). Αποτελεί ένα gram θετικό βακτήριο σε σχήμα ράβδου. Αναπτύσσεται εύκολα με τα συνήθη θρεπτικά υλικά χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.

Από τη στιγμή που θα υπάρξει η υποψία τρομοκρατικού χτυπήματος με σπόρους άνθρακα ή ότι ένα άτομο ήρθε σε επαφή με το βάκιλο του άνθρακα τότε θα πρέπει αυτό το γεγονός να γνωστοποιηθεί στις αστυνομικές και υγειονομικές αρχές του κράτους. Οι υπηρεσίες αυτές αναλαμβάνουν τη συλλογή, με απόλυτη ασφάλεια και με κατάλληλο εξοπλισμό, δειγμάτων τόσο από το περιβάλλον όπου είναι πιθανό να μολύνθηκαν άτομα όσο και από τα ίδια τα άτομα για εργαστηριακή επιβεβαίωση της ύπαρξης ή μη σπόρων και βακίλων του άνθρακα. Πρέπει να αναφερθεί επίσης ότι επί του παρόντος δεν υπάρχουν συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για την ύπαρξη σπόρων Άνθρακα στο περιβάλλον μιας περιοχής.

Το εμβόλιο κατά του Άνθρακα παρασκευάστηκε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1970, μέσω φιλτραρίσματος μη κυτταρικών στοιχείων αποδυναμωμένου στελέχους του βακίλου του άνθρακα. Η χορήγηση του εμβολίου προκαλεί ανοσία και προστατεύει από δερματικό άνθρακα. Όσον αφορά τον αναπνευστικό, μετά από μελέτες σε πιθήκους, έδειξαν πλήρη προστασία μετά από 8 – 38 εβδομάδες από τον εμβολιασμό δύο δόσεων και προστασία 88% μετά από 100 βδομάδες. Στους ανθρώπους δίνεται ενδομυϊκή χορήγηση 4 δόσεων και επανάληψη κάθε χρόνο.

Ο εμβολιασμός αρχικά γινόταν σε άτομα υψηλού κινδύνου, που χειρίζονταν δηλαδή τον βάκιλο του άνθρακα. Από το 1999 άρχισε συστηματικός εμβολιασμός του αμερικανικού στρατού. Λόγω της περιορισμένης παραγωγής εμβολίου, δεν είναι εφικτοί οι μαζικοί εμβολιασμοί πληθυσμών, καθώς οι πολλαπλές δόσεις που απαιτούνται για να επιφέρουν την ανοσία κάνουν το παρόν εμβόλιο αντί – οικονομικό για μαζικούς εμβολιασμούς.

Το θεραπευτικό σχήμα για ενήλικες που πιστεύεται ότι εκτέθηκαν στο μικρόβιο του άνθρακα από βιοτρομοκρατικό χτύπημα, έχει ως ακολούθως: ciprofloxacin tablets 500mg ή doxycycline tablets 100mg ένα χάπι ανά 12 ώρες με διάρκεια θεραπείας 60 ημέρες. Ο λόγος που απαιτείται αντιβιοτική θεραπεία 60 ημερών είναι γιατί στην περίπτωση αναπνευστικού άνθρακα, δηλαδή εισπνοής σπορίων, έχει παρατηρηθεί ανάπτυξη σπορίων σε βλαστικές μορφές ακόμη και μετά από 60 ημέρες. Έτσι στην περίπτωση βιοτρομοκρατικού χτυπήματος όπου είναι πιθανή η εισπνοή σπόρων άνθρακα η διάρκεια θεραπείας είναι πάντοτε 60 ημέρες έστω και αν η κλινική εικόνα είναι αυτή του δερματικού άνθρακα που συνήθως θεραπεύεται μέσα σε 6- 7 ημέρες. Η μόνη διαφορά σε περιστατικό εξ’ αρχής αναπνευστικού ή γαστρεντερικού άνθρακα, είναι πως η θεραπεία γίνεται ενδοφλεβίως μέχρι ο ασθενής να βρεθεί εκτός κινδύνου όπου θα συνεχίσει την αγωγή από του στόματος μέχρι την 60η μέρα.

Ευλογιά

Ο ιός της ευλογιάς θεωρείται πως έχει εξαφανισθεί πλήρως από το 1977. Όμως, υπάρχει απόθεμα ιών της ευλογιάς σε δύο εργαστήρια στον κόσμο (στις ΗΠΑ και στη Ρωσία), και η πιθανότητα κλοπής και χρησιμοποίησης του για σκοπούς βιοτρομοκρατίας δεν μπορεί να αποκλεισθεί, λαμβανομένου υπόψη και του γεγονότος ότι η Ρωσία έχει πρόγραμμα παραγωγής πιο παθογόνων και πιο μεταδοτικών στελεχών του ιού της ευλογιάς.

Η ευλογιά μεταδίδεται από άτομο σε άτομο, κυρίως με σταγονίδια ή αεροζόλ που εκπέμπονται από τον στοματοφάρυγγα μολυσμένων ατόμων, με βήχα ή φτέρνισμα, αλλά και με άμεση επαφή με μολυσμένα άτομα. Μολυσμένα ρούχα ή σεντόνια μπορούν επίσης να μεταδώσουν τον ιό. Επίσης, υπάρχει εποχιακή κατανομή κρουσμάτων, καθώς ο ιός δεν επιβιώνει σε ψηλές περιβαλλοντικές θερμοκρασίες ή και υψηλή υγρασία, για αυτό και εμφανίζονταν κυρίως κρούσματα χειμερινούς μήνες.

Η ανακάλυψη έστω και ενός υπόπτου περιστατικού ευλογιάς θα πρέπει να αντιμετωπισθεί ως επείγον θέμα Διεθνούς Υγείας και θα πρέπει να δηλωθεί αμέσως στις επίσημες εθνικές αρχές Υγείας. Τα δείγματα από τον ασθενή πρέπει να συλλεγούν από άτομο που είχε πρόσφατα εμβολιασθεί κατά της ευλογιάς και με υποχρεωτική χρήση μάσκας και γαντιών. Τα δείγματα πρέπει να τοποθετούνται σε σωληνάρια με κενό αέρος και να σφραγίζονται με κολλητική ταινία. Οι υγειονομικές αρχές θα πρέπει να ειδοποιούνται για τη μεταφορά τέτοιων δειγμάτων. Η επεξεργασία των δειγμάτων από ύποπτα περιστατικά γίνεται μόνο σε εργαστήρια με ύψιστο δείκτη προστασίας.

Η μετάδοση της ευλογιάς μέσα στους χώρους των νοσοκομείων είναι ένα αναγνωρισμένο σοβαρό πρόβλημα. Έτσι, ειδικά νοσοκομεία είχαν αναπτυχθεί και είχαν χρησιμοποιηθεί τα τελευταία 200 χρόνια. Στη Γερμανία, ένας ασθενής με ευλογιά και βήχα, ενώ ήταν απομονωμένος σε ξεχωριστό δωμάτιο, μόλυνε ασθενείς σε 3 ορόφους του νοσοκομείου. Επίσης αριθμός κρουσμάτων συνέβησαν σε εργατικό προσωπικό πλυντηρίου νοσοκομείων εξ’ αιτίας μολυσμένου ιματισμού. Επομένως η ανάγκη ξεχωριστού νοσοκομείου ειδικά εντεταλμένου για τη νοσηλεία σοβαρών μεταδοτικών νοσημάτων, όπως η ευλογιά, κρίνεται απόλυτα αναγκαία. Όταν δεν υπάρχουν τέτοια νοσοκομεία, κρίνεται προτιμότερο η κατ’ οίκον νοσηλεία και περιορισμός του ασθενή, κάτω από συνθήκες καραντίνας.

Πανώλη

Η πανώλη ή αλλιώς γνωστή ως «πανούκλα» συμβαίνει σε περιοχές όπου μολυσμένοι με το βακτήριο της πανώλης ψύλλοι τσιμπούν ανθρώπους, οι οποίοι ακολούθως αναπτύσσουν βουβωνική πανώλη. Αποτελεί μια επιζωοτική νόσο ποντικών, σκίουρων και άλλων τρωκτικών.

Στην περίπτωση βιολογικού πολέμου, η επιδημιολογία της πανώλης θα διαφέρει σημαντικά από τη φυσικά συμβαίνουσα πανώλη, Η θεληματική διασπορά της πανώλης θα γίνει το πιθανότερο με χρήση αεροζόλ του μικροβίου (Yersinia pestis), με αναμενόμενο αποτέλεσμα τη πρόκληση πνευμονικής πανώλης που θα εκδηλωθεί με συμπτώματα παρόμοια με εκείνα άλλων σοβαρών αναπνευστικών λοιμώξεων. Το μέγεθος μιας τέτοιας επιδημίας θα εξαρτηθεί από την ποσότητα του βιολογικού παράγοντα, τα χαρακτηριστικά του στελέχους του μικροβίου που χρησιμοποιήθηκαν, τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τη μέθοδο εφαρμογής του αεροζόλ. Ενδείξεις ότι η πανώλη προκλήθηκε από βιοτρομοκρατικό χτύπημα θα είναι η εμφάνιση της αρρώστιας σε γεωγραφικές περιοχές όπου είναι μη ενδημική σε ζώα, σε άτομα που δεν έχουν κίνδυνο να μολυνθούν και στην απουσία μεγάλου αριθμού θανάτων σε τρωκτικά.

Η παθογένεση και οι κλινικές εκδηλώσεις της πανώλης λόγω βιοτρομοκρατικού ή βιολογικού πολεμικού χτυπήματος θα διαφέρουν αισθητά από αυτά της φυσικά συμβαίνουσας πανώλης. Η εισπνοή αεροζόλ αναμένεται να προκαλέσει πρωτοπαθή πνευμονική πανώλη. Ο χρόνος επώασης από 1 έως 6 ημέρες να μειώνεται στις 2 με 4. Στους ανθρώπους, το χρονικό διάστημα από την εισπνοή μικροβίων πανώλης μέχρι τον θάνατο έχει ανακοινωθεί ότι είναι μεταξύ 2 και 6 ημέρες στην προ των αντιβιοτικών εποχή, με ένα μέσο όρο 2 με 4 ημέρες στις πλείστες επιδημίες. Εμβόλιο δεν υπάρχει διαθέσιμο, καθώς αποσύρθηκε το πρώτο που κατασκευάστηκε το 1999 καθώς ήταν αποτελεσματικό μόνο έναντι της βουβωνικής αλλά όχι και της πνευμονικής πανώλης. Πλήρης απομόνωση των ασθενών με πνευμονική πανώλη δεν επιβάλλεται επειδή η μεταδοτικότητα της ασθένειας δεν είναι μεγάλη. Σχετική απομόνωση και χρήση μάσκας προσώπου για άτομα που περιθάλπουν τέτοιους ασθενείς είναι αναγκαία μέτρα τις πρώτες 48 ώρες από την έναρξη αντιβιοτικής θεραπείας στον ασθενή.

Τουλαραιμία

Η τουλαραιμία είναι μία βακτηριακή ζωονόσος που προκαλείται από το μικρόβιο Francisella tularensis. Έχει θεωρηθεί ως δυνητικά βιολογικό όπλο, λόγω της εξαιρετικά μεγάλης παθογονικότητας του μικροβίου, της εύκολης διασποράς του και της σημαντικής δυνατότητάς του να προκαλεί βαριά νόσηση και θάνατο.

Αν και το μικρόβιο της τουλαραιμίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βιολογικό όπλο κατά πολλούς τρόπους, η χρησιμοποίησή του ως αεροζόλ, είναι αυτή που θα έχει τις μεγαλύτερες συνέπειες ιατρικά και τα χειρότερα συνεπακόλουθα στη δημόσια υγεία. Η διοχέτευσή σου σε πυκνοκατοικημένες περιοχές θα έχει ως αποτέλεσμα την απότομη εμφάνιση μεγάλου αριθμού κρουσμάτων, που με δυσκολία θα διαχωριστεί από άλλες αναπνευστικές λοιμώξεις. Μέχρι να ξεκαθαριστεί η αιτιολογία μιας τέτοιας επιδημίας, οι κλινικοί γιατροί πρέπει να συνεργαστούν στενά με επιδημιολόγους και κλινικά εργαστήρια για το καθορισμό της επιδημίας ως αποτέλεσμα βιοτρομοκρατίας από τουλαραιμία, πανώλη ή άνθρακα.

Μια επιδημία τουλαραιμίας εξ’ εισπνοής σε αστική περιοχή πρέπει να προκαλέσει μεγάλη υποψία για εσκεμμένο γεγονός καθώς όλες οι φυσικά συμβαίνουσες επιδημίες τουλαραιμίας που έχουν ανακοινωθεί μέχρι σήμερα, συνέβησαν σε αγροτικές περιοχές.

Σε περιπτώσεις τουλαραιμίας με επιδημικές διαστάσεις με πολλαπλά κρούσματα, η θεραπεία που ακολουθείται είναι doxycycline και ciprofloxacin. Το εμβόλιο βρίσκεται υπό μελέτη. Ως μέτρα ελέγχου πρόληψης της λοίμωξης δεν απαιτείται απομόνωση των ασθενών, καθώς το μικρόβιο δε μεταδίδεται από άτομο σε άτομο. Τα γενικά μέτρα πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων θα πρέπει να εφαρμόζονται από το προσωπικό των νοσοκομείων. Το προσωπικό του μικροβιολογικού εργαστηρίου θα πρέπει να εφαρμόζει υψηλού βαθμού μέτρα ασφαλείας και ο χειρισμός των καλλιεργειών του μικροβίου θα πρέπει να γίνεται σε θάλαμο ασφαλείας.

Αλλαντίαση

Δυστυχώς ενώ η αλλαντίαση χρησιμοποιείται ως θεραπεία νευρολογικών παθήσεων, ταυτόχρονα θεωρείται και βιολογικό όπλο. Βιοτρομοκρατικές επιθέσεις – παρόλο που ήταν ανεπιτυχείς – με αλλαντοτοξίνη έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο κέντρο του Τόκυο αλλά και σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις των ΗΠΑ στην Ιαπωνία, υπό μορφή αεροζόλ. Η ανάπτυξη αλλαντοτοξίνης ως βιολογικό όπλο είχε ξεκινήσει πριν τουλάχιστον 60 χρόνια κατά το πόλεμο της Μαντζουρίας. Επίσης παραγωγή αλλαντοτοξίνης υπήρχε και από το πρόγραμμα βιολογικών όπλων των ΗΠΑ κατά τον Β’ΠΠ.

Τέσσερις χώρες που έχουν καταγραφεί από τις ΗΠΑ ως «χώρες που προάγουν την τρομοκρατία» (Ιράκ, Ιράν, Βόρειος Κορέα, Συρία) έχουν αναπτύξει ή πιστεύεται ότι αναπτύσσουν βιολογικά όπλα με αλλαντοτοξίνη. Μετά το πόλεμο του Κόλπου το 1991, το Ιράκ παραδέχθηκε στην ομάδα επιθεώρησης των Ηνωμένων Εθνών ότι είχε παράγει 19000 λίτρα συμπυκνωμένης αλλαντοτοξίνης, εκ των οποίων τα 10000 είχαν φορτωθεί σε στρατιωτικά όπλα.

Μέτρα Προστασίας και Αντιμετώπισης της Βιοτρομοκρατίας – Η Ευθύνη της Πολιτείας

Με αφορμή πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις μέσα στα τελευταία αυτά χρόνια, αλλά και αρκετά κρούσματα βιοτρομοκρατίας, η πιθανότητα και νέων επιθέσεων από τρομοκράτες με βιολογικά όπλα έχει αυξηθεί σημαντικά. Ήδη ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει συστήσει στις χώρες μέλη της να λάβουν όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου ενδεχόμενου.

Το πρώτο ζητούμενο είναι αν οποιαδήποτε χώρα μπορεί να προλάβει και να αποτρέψει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Αυτό βασίζεται κυρίως στις υπηρεσίες ασφαλείας κάθε χώρας να μπορούν να αποτρέπουν οποιαδήποτε τρομοκρατική ενέργεια (26). Το δεύτερο και όχι λιγότερο σημαντικό, είναι η αντιμετώπιση μιας βιοτρομοκρατικής ενέργειας που έχει ήδη πλήξει μια χώρα ή κοινότητα. Είναι γνωστό πως τα βιολογικά και χημικά όπλα προσβάλλουν μαζικά πληθυσμούς και οδηγούν σε υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα. Η αποτελεσματική κατά το δυνατόν αντιμετώπιση τέτοιων τρομοκρατικών ενεργειών έχει καταγραφεί και οργανωθεί σε ολοκληρωμένα και λεπτομερή προγράμματα αντιμετώπισης από τις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες και ειδικά από έγκυρα επιστημονικά κέντρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ευθύνη της πολιτείας για επαγρύπνηση και ετοιμότητα για αντιμετώπιση ενός ενδεχόμενου βιοτρομοκρατικού χτυπήματος είναι δεδομένη και επομένως η ύπαρξη ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης είναι αναγκαία.

Τα στοιχεία ενός τέτοιου σχεδίου δράσης – προγράμματος μπορούν να αναλυθούν σε συντομία ως ακολούθως:

Θα πρέπει να υπάρχουν οι εκπαιδευμένες και κατάλληλα εξοπλισμένες ομάδες άμεσης ανταπόκρισης. Σε αυτές υπάγονται δύο κυρίως ομάδες, αυτές της διάσωσης και του γεωγραφικού περιορισμού της ρύπανσης με βιολογικά ή τοξικά χημικά υλικά και αυτές της πραγματικής ιατρικής και επιδημιολογικής αντιμετώπισης. Αυτό απαιτεί τη συνεργασία της πυροσβεστικής υπηρεσίας, του στρατού, της αστυνομίας, της πολιτικής άμυνας και των υγειονομικών υπηρεσιών. Η ομάδα άμεσης επιδημιολογικής ανταπόκρισης, είναι αυτή που στη περίπτωση βιολογικού χτυπήματος θα αναλάβει την ιατρική περίθαλψη και αντιμετώπιση των κρουσμάτων. Είναι η ομάδα που θα έχει τη δυνατότητα να εισέλθει με ασφάλεια σε έναν προσβεβλημένο πληθυσμό, να τον περιθάλψει, να συλλέξει βιολογικά δείγματα για την ακριβή διάγνωση, να μεταφέρει τους ασθενείς ειδικά προεγγεγραμμένα νοσοκομεία, να δώσει θεραπευτική αγωγή, την εφαρμογή καραντίνας, και να λάβει όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα πρόληψης και ελέγχου της εξάπλωσης μιας επιδημίας από βιολογικά όπλα. Η ομάδα αυτή θα πρέπει να δρα μέσα στα πλαίσια του συστήματος επιδημιολογικής επαγρύπνησης, το οποίο θα πρέπει να αναβαθμιστεί και να έχει αυξημένο βαθμό επαγρύπνησης για λοιμώδη και μεταδοτικά νοσήματα.

Είναι απαραίτητη η ύπαρξη επιτελικού σχεδίου δράσης και η ύπαρξη συντονιστικού φορέα, που θα επιβλέπει την εφαρμογή του σχεδίου και θα συντονίζει τις υπηρεσίες των εμπλεκόμενων φορέων και Υπουργείων.

Επειδή τα αποτελέσματα ειδικά ενός βιολογικού χτυπήματος δεν είναι συνήθως άμεσα, αλλά είναι δυνατόν ανάλογα με το μικρόβιο ή τον ιό που περιέχει το βιολογικό όπλο μια ασθένεια να εκδηλωθεί μετά από μερικές μέρες από το χτύπημα, και επειδή τα μικρόβια ή ιοί που θα χρησιμοποιηθούν δεν αντιμετωπίζονται στη συνήθη ιατρική πρακτική θα πρέπει να γίνει ενημέρωση όλου του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού σχετικά με την εκδήλωση τέτοιων ασθενειών.

Τα μικροβιολογικά και ιολογικά εργαστήρια θα πρέπει να είναι έτοιμα να διαγνώσουν εργαστηριακά αυτούς τους ιούς και μικρόβια. Η συνεργασία τους με εργαστήρια αναφοράς του εξωτερικού είναι συνήθως αναγκαία και θα πρέπει να αναπτυχθεί.

Η απόκτηση κατάλληλου εξοπλισμού και στολών ανάλογα με τη περίπτωση. Ανάλογα του αν έχουμε τοξικό χημικό ή βιολογικό χτύπημα απαιτούνται και διαφοροποιημένες στολές και εξοπλισμός. Επίσης το προσωπικό ανάλογα με την επαφή του με τους ασθενείς φέρει και την ανάλογη στολή και μάσκα.

Η δημιουργία ικανοποιητικών αποθεμάτων φαρμάκων και εμβολίων, ώστε σε περίπτωση βιοτρομοκρατικού χτυπήματος η πολιτεία και οι υγειονομικές αρχές να μπορούν να ανταπεξέλθουν άμεσα και με επάρκεια στις ανάγκες για αντιβιοτικά και εμβολιασμούς των προσβεβλημένων ατόμων.

Ο προκαθορισμός του νοσοκομείου και του ειδικού χώρου απομόνωσης και νοσηλείας ατόμων με σοβαρά μεταδοτικά νοσήματα.

Η δημιουργία συμβουλευτικής υπηρεσίας για το κοινό και η εκτύπωση πληροφοριακού υλικού για πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού για τα πιθανά μέτρα ασφαλείας που μπορεί να πάρει σε ένα πιθανό χτύπημα από βιολογικά ή χημικά όπλα.

Η ανάπτυξη συνεργασίας με εξειδικευμένα κέντρα του εξωτερικού και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την άμεση ενημέρωση σε εξελίξεις, εξειδικευμένες συμβουλές και τεχνική υποστήριξη.

Επισημαίνεται πως η δαπάνη λειτουργίας ενός τέτοιου προγράμματος δεν είναι απαγορευτική και πως ειδικά η ομάδα άμεσης επιδημιολογικής ανταπόκρισης είναι αναγκαία όχι μόνο για αντιμετώπιση βιολογικού πολέμου αλλά και άλλων επιδημιών που πιθανόν να πλήξουν μια κοινότητα ή μια χώρα. Η ομάδα αυτή θα πρέπει να αποτελείται από τουλάχιστον 10 άτομα (γιατρούς, νοσηλευτές και άλλο παραϊατρικό προσωπικό), τα οποία θα είναι πρόθυμα να υπηρετήσουν σε μια τέτοια ομάδα και φυσικά θα εκπαιδευτούν κατάλληλα. Μια τέτοια ομάδα επιδημιολογικής ανταπόκρισης μπορεί να ικανοποιεί γεωγραφικά μια αστική περιοχή 300000 κατοίκων. Τα άτομα που απαρτίζουν την ομάδα δεν είναι απαραίτητο να έχουν ως πλήρη απασχόλησή τους την ομάδα αυτή αλλά θα ενεργοποιούνται σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Καλό θα ήταν να διατηρείται τακτή εκπαίδευση 3 – 4 φορές το χρόνο.

Η ύπαρξη ενός τέτοιου σχεδίου δράσης, αλλά και η διατήρηση και συνεχής εκπαίδευση των ομάδων άμεσης αντιμετώπισης, μπορεί να μην αποτρέπει κατ’ ανάγκη βιοτρομοκρατικά χτυπήματα αλλά τη δεδομένη στιγμή θα σώσει πολλές ζωές και ταυτόχρονα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από φυσικά φαινόμενα συμβαινουσών επιδημιών.

Αναφορές

1. Walsh, Patrick F. . Intelligence, Biosecurity and Bioterrorism. 2018.

2. World Health Organization. Bioterrorism and Military Health Risks. [Ηλεκτρονικό]

3. Centers for Disease Control and Prevention. Bioterrorism. [Ηλεκτρονικό]

4. Stefan, Riedel. Biological warfare and bioterrorism: a historical review. Proc (Bayl Univ Med Cent). October 2004, Τόμ. 17, 4, σσ. 400-406.

5. Frischknecht, Friedrich . The history of biological warfare. EMBO Rep. June 2003.

6. Εγκυκλοπέδια Britannica. 2013.

7. Osterholm, M T και Schwartz, J. Living Terrors, What America needs to know to survive the coming bioterrorist catastrophe. 2000.

8. Calvocoressi, Peter. World Politics since 1945.

9. European Commission. GLOBAL HEALTH SECURITY INITIATIVE. 2006.

10. World Health Organization. Strategic communications framework for effective communications.

11. WORLD HEALTH ORGANIZATION. PUBLIC HEALTH RESPONSE TO BIOLOGICAL AND CHEMICAL WEAPONS – WHO guidance. 2. 2003.

12. Blahova, Marta. Biological weapons and health protection against biological terrorism. MATEC Web of Conferences. 2019.

13. Vincent, J. World Health and Bioterrorism. Clinical pharmacology & Therapeutics. 2009, Τόμ. 85, 6.

14. Owusu, Y.A. , και συν. Benefits and Dangers of Nanotechnology: Health and Terrorism. Appropriate Technologies for Environmental Protection in the Developing World. 2009.

15. Boniatis, Michail N. Anthrax and other biological weapons. s.l. : Parisianos, 2002.

16. Christie, A B. Infectious Diseases – Epidemiology and Clinical Practice. 2. s.l. : Churchill Livingstone, 1974.

17. Inglesby, T V, και συν. Anthrax as a Biological Weapon. JAMA. 12 May 1999, Τόμ. 281, 18.

18. British National Formulary, British Medical Association. Royal Pharmaceutical Society of Great Britain. 36, September 1998.

19. CDC. Guidelines for State Health Departments, How to handle Anthrax and other Biological Agent Threats. Atlanta : s.n., 2001.

20. Hidalgo, Jorge και Woc-Colburn, Laila . Highly Infectious Diseases in Critical Care: A Comprehensive Clinical Guide. 978-3-030-33802-2.

21. Fenner, F, και συν. Smallpox and its Eradication. Geneva : World Health Organization, 1988.

22. Henderson, D A, και συν. Smallpox as a Biological Weapon, Medical and Public Health Management. JAMA. 9 June 1999, Τόμ. 281, 22.

23. Inglesby, T V, και συν. Plaque as a Biological Weapon, Medical and Public Helath Management. JAMA. 3 May 2000, Τόμ. 283, 17.

24. Dennis, D T, και συν. Tularemia as a Biological Weapon, Medical and Public Helath Management. JAMA. 6 June 2001, Τόμ. 285, 21.

25. Arnon, S, και συν. Botulinum Toxin as a Biological Weapon, Medical and Public Health Management. JAMA. 28 February 2001, Τόμ. 285, 8.

26. Vogel, Kathleen M. Intelligence and National Security. 0268-4527.

27. Chin, J. Control of Communicable Diseases Manual, An Official Report of the American Public Health Association. 17. Washington DC : s.n., 2000.

28. Leitheiser, Aggie και Atchison, Christopher G . Public Health and Terrorism Preparedness: Cross-Border Issues. Public Health Reports. 2005.

29. Reeve, Gillian. Terrorism – a health sector response. Res Medica. 2002.

30. Deboutte, Danielle . Terrorism and health. JOURNAL OF INTELLIGENCE AND TERRORISM STUDIES. 2016.

31. Yong-Bin , Eom. Microbial Forensics: Bioterrorism and Biocrime. Biomedical Science Letters. 2018.

32. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Managing Hazardous Materials Incidents, Emergency medical services: A planning guide for the management of contaminated patients. USA : US Department of Health and Human Services, 2000.

33. Ziskin, Leah Z. και Harris, Drew A. State Health Policy for Terrorism Preparedness. Weapons of Mass Destruction. 2007.

TrueMed-ForLivingMore

Κοινοποιήστε 

© 2019 TrueMed Media. All rights reserved. Our website services, content, and products are for informational purposes only. TrueMed Media does not provide medical advice, diagnosis, or treatment.

+ posts

Το μέλος αυτό έχει μπει στην ομάδα της TrueMed, αλλά ακόμα δεν εχει συνεισφέρει κάποιο άρθρο στην σελίδα μας.