Σταματία Κύρλα

Το διαδίκτυο είναι πραγματικά ένα καταπληκτικό εργαλείο. Αποτελεί την πλέον ισχυρή και διαδεδομένη μορφή πληροφόρησης της κοινωνίας και της επιστήμης. Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ασθενών στρέφεται στο Διαδίκτυο για αναζήτηση πληροφορίας σχετικά με διάφορα ιατρικά ζητήματα. Ο χώρος της υγείας είναι από τους δημοφιλέστερους τόπους προσφυγής για την αναζήτηση πληροφορίας μέσω Internet, είτε για να πληροφορηθεί ο καθημερινός χρήστης μια οποιαδήποτε πληροφορία που έχει σχέση με το χώρο της υγείας ή ο ασθενής που αναζητά κάποιο φως για την πάθησή του, για να αντλήσει θάρρος ή να εισπράξει αισιόδοξα μηνύματα. Η στροφή όμως αυτή στην αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο εγκυμονεί αρκετούς κινδύνους καθώς λίγες είναι εκείνες οι ιατρικές ιστοσελίδες οι οποίες είναι αξιόπιστες. Η ενημέρωση στο διαδίκτυο θα πρέπει να βασίζεται σε δεδομένα και στοιχεία που προέρχονται από τεκμηριωμένες και αξιόπιστες πηγές και κατά συνέπεια εγγυώνται την αξιοπιστία μιας δεδομένης πληροφορίας για την κάθε ασθένεια. Το παρακάτω κείμενο αναφέρεται στον Καρκίνο του Μαστού και σε όλες εκείνες τις πληροφορίες τις οποίες πρέπει να γνωρίζουμε. Η κ. Λιάκου Παρασκευή την οποία ευχαριστούμε ιδιαίτερα έδωσε με τον καλύτερο τρόπο μια ολοκληρωμένη εικόνα για τον καρκίνο του μαστού πάντα με γνώμονα τα ισχύοντα επιστημονικά δεδομένα. Η κ. Λιάκου είναι απόφοιτη της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Γενική Χειρουργός με Ευρωπαϊκή Πιστοποίηση στη Χειρουργική Ογκολογία του Μαστού. Εργάστηκε επί σειρά ετών στην Μονάδα Μαστού της Ά Προπαιδευτικής Χειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου ανέπτυξε σημαντικό κλινικό, χειρουργικό και επιστημονικό έργο Από το 2015 διατηρεί προσωπικό Ιατρείο Σύγχρονης Χειρουργικής Μαστού.

Ακούμε συνεχώς για την αύξηση των περιστατικών καρκίνου του μαστού αλλά και την εξάπλωσή του σε όλες τις ηλικίες. Ταυτόχρονα, μαθαίνουμε για νέες θεραπείες και σύγχρονες χειρουργικές τεχνικές που μας γεμίζουν ελπίδα. Που βρισκόμαστε τελικά;

Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας WHO, οι κακοήθειες αποτελούν τη δεύτερη σε συχνότητα αιτία θανάτου παγκοσμίως, επιφέροντας μεγάλο φορτίο τόσο σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο όσο και στα συστήματα υγείας. Ο δε καρκίνος μαστού είναι σταθερά τα τελευταία χρόνια ο συχνότερος στο γυναικείο πληθυσμό σε όλες τις χώρες. Εκτός όμως από την επίπτωση της νόσου, σημαντικότερος δείκτης είναι η 10ετής επιβίωση των ατόμων που έχουν νοσήσει. Αν δούμε λοιπόν με περισσότερη προσοχή τα στοιχεία του WHO, θα παρατηρήσουμε ότι η επιβίωση από καρκίνο του μαστού κυμαίνεται γεωγραφικά και είναι πολύ καλύτερη στις αναπτυγμένες χώρες, τις δυτικότροπες, όπου ακολουθούνται προγράμματα προληπτικού ελέγχου, οι ασθενείς έχουν πρόσβαση στις σύγχρονες θεραπείες και παρακολουθούνται συστηματικά μετά την ολοκλήρωση των θεραπειών τους. Άρα η νόσος είναι συχνή και επικίνδυνη, αλλά έχουμε τα παραπάνω βασικά μέτρα για να την αντιμετωπίσουμε.

Πώς μπορεί καθε γυναίκα να γνωρίζει τον προσωπικό της κίνδυνο να νοσήσει από καρκίνο του μαστού;

Για να κατανοήσουμε την απάντηση στην ερώτηση αυτή θα πρέπει να αντιληφθούμε τι ακριβώς σημαίνει κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Ο κίνδυνος αυτός αντιπροσωπεύει την πιθανότητα ενός συγκεκριμένου ατόμου να νοσήσει από καρκίνο του μαστού σε σύγκριση με άλλα άτομα του γενικού πληθυσμού με παρόμοια με το ίδιο χαρακτηριστικά. Αυτός είναι ο λεγόμενος βασικός κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού και είναι υψηλός σε άτομα του γυναικείου φύλου, αυξάνει δε με την ηλικία. Σκοπός λοιπόν είναι κάθε γυναίκα να αντιλαμβάνεται τον βασικό της κίνδυνο, τον οποίο άλλωστε δεν μπορεί να επηρεάσει καθώς καθορίζεται από το γεγονός ότι είναι γυναίκα και αναπόδραστα μεγαλώνει. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με στοιχεία της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου (American Cancer Society) για το 2019- 2020, μία γυναίκα 30 ετών έχει πιθανότητα να νοσήσει από καρκίνο του μαστού 0,5 %, 40 ετών 1,5%, 50 ετών 2,4%, 60 ετών 3,5% και 70 ετών 4,1 %. Με άλλα λόγια, στη δεκαετία 30 – 40 1 στις 200 γυναίκες θα νοσήσει από καρκίνο του μαστού, στη δεκαετία 40- 50 ετών 1 στις 65, στη δεκαετία 50 -60 θα νοσήσει 1 στις 42, στη δεκαετία 60-70 1 στις 28 και άνω των 70 ετών 1 στις 25.

Εκτός από τα 2 στοιχεία, το φύλο και την ηλικία, που καθορίζουν το βασικό κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, υπάρχουν άλλοι παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν ή να ελαττώσουν τον κίνδυνο αυτό;

Είναι προφανές ότι η ανάπτυξη μιας κακοήθειας είναι πολυπαραγοντική και δεν υπάρχει απόλυτη και αποκλειστική σχέση με έναν ή δυο μόνο παράγοντες. Αντιλαμβανόμαστε ότι ο καρκίνος του μαστού σχετίζεται σαφώς με την επίδραση των γυναικείων ορμονών αφενός και τη σταδιακή γήρανση των αδενικών κυττάρων του μαστού με την ηλικία. Έχει λοιπόν βρεθεί ότι παράγοντες που επηρεάζουν τη μια ή την άλλη συνθήκη, ενδέχεται να αυξήσουν ή και να βελτιώσουν το βασικό κίνδυνο. Πιο συγκεκριμένα, η αυξημένη διάρκεια της επίδρασης των ενδογενών οιστρογόνων κατά την αναπαραγωγική ζωή της γυναίκας, όπως αυτή εκδηλώνεται με μια πρώιμη εμμηναρχή πριν τα 11 έτη ή μια καθυστερημένη εμμηνόπαυση μετά τα 55 έτη και η μακροχρόνια εξωγενής λήψη ορμονικών σκευασμάτων, όπως τα αντισυλληπτικά και η θεραπεία υποκατάστασης για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, μπορεί να διπλασιάσουν κατά προσέγγιση το βασικό κίνδυνο. Από την άλλη, η κύηση και ο θηλασμός σε νεαρή σχετικά ηλικία, πριν τα 30 έτη, βελτιώνουν σχετικά τον κίνδυνο καθώς η τελική ωρίμανση του αδένα μέσω της ορμονικής πλημμυρίδας της κύησης, συμβαίνει σε ηλικία που τα αδενικά κύτταρα του μαστού είναι πιο υγιή με λιγότερες βλάβες από τοξικούς παράγοντες. Τέλος, περιβαλλοντικές επιδράσεις είναι δυνατό να προκαλέσουν αθροιστικά φθορές στο κυτταρικό γονιδίωμα και να συμβάλλουν στην πολύπλοκη διαδικασία της καρκινογένεσης. Τέτοιες επιδράσεις προέρχονται από το διατροφικό περιβάλλον που διαμορφώνει το άτομο, με λήψη επεξεργασμένων τροφών με υψηλή θερμιδική και χαμηλή διατροφική αξία, τη χρήση ουσιών όπως το αλκοόλ, την έκθεση σε ουσίες με οιστρογονική δράση, την έκθεση σε ακτινοβολία πχ τη θεραπευτική ακτινοθεραπεία του θώρακα για λέμφωμα σε νεαρή ηλικία κλπ. Είναι σαφές ότι η επίδραση κάθε ενός από τους παραπάνω παράγοντες αλλά και πολλών άλλων είναι ανάλογη της τοξικότητας του παράγοντα, και της συχνότητας και της διάρκειας έκθεσης σε αυτόν.

Η κληρονομικότητα τι ρόλο παίζει πραγματικά;

Με το όρο κληρονομικότητα εννοούμε την επίδραση, στη μορφή και τη λειτουργία ενός ατόμου, του συνόλου των γονιδίων που φέρει κληρονομιά από τους δύο γονείς του. Γνωρίζουμε δε ότι κάποια γονίδια που εμπλέκονται στις διαδικασίες επιδιόρθωσης των βλαβών του DNA είναι δυνατόν να φέρουν μεταλλάξεις και να καταστούν ανενεργά με αποτέλεσμα να επιτρέπουν την καρκινογένεση σε νεαρή ηλικία. Τα πρώτα και πιο διάσημα γονίδια που σχετίστηκαν με πολύ υψηλή πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, ταυτοποιήθηκαν στη δεκαετία του ’90 και ονομάστηκαν BReast CAncer Genes BRCA 1 & 2, ενώ ακολούθησαν πολλά άλλα και μελετώνται περισσότερα. Όλα μαζί ευθύνονται για το λεγόμενο κληρονομικό ή οικογενή καρκίνο του μαστού, στις περιπτώσεις που δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμη οι «ένοχοι», που προκαλεί 1 στους 10 καρκίνους του μαστού. Εάν λοιπόν ένα άτομο φέρει κάποιο μεταλλαγμένο γονιδιακό αντίγραφο από οποιοδήποτε γονέα του, είναι πολύ υψηλού κινδύνου να αναπτύξει καρκίνο του μαστού. Και μάλιστα, υπάρχουν πια διαθέσιμοι σε ευρύτερη κλίμακα γενετικοί έλεγχοι πολλαπλών γονιδίων (MultiGene Panels) , σε περίπτωση που υπάρχει αυξημένη υπόνοια για ύπαρξη κληρονομικότητας. Για να ολοκληρώσουμε λοιπόν τον κύκλο της εκτίμησης του προσωπικού κινδύνου κάθε γυναίκας να αναπτύξει καρκίνο του μαστού, πρέπει προσθέσουμε και τον κρίκο της γονιδιακής ταυτότητας σε αυτούς της ηλικίας και των επιμέρους παραγόντων κινδύνου που χαρακτηρίζουν τη ζωής της.

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες τι σημαίνουν σε πρακτικό επίπεδο για τη γυναίκα που θέλει να ακολουθήσει ένα τακτικό πρόγραμμα πρόληψης;

Είναι προφανές ότι υπάρχουν παράγοντες που δεν είναι δυνατόν να αλλάξει μια γυναίκα, όπως το φύλο, την ηλικία, την εμμηναρχή και την εμμηνόπαυση, όπως και τα γονίδιά της. Ενδεχομένως, μπορεί να επηρεάσει σε κάποιο βαθμό το περιβάλλον στο οποίο ζει. Δύο είναι τα πεδία ωστόσο στα οποία πρέπει να κινητοποιηθεί:

• Ο έλεγχος, ή δυνατόν, της ορμονικής επιβάρυνσης (οικογενειακός προγραμματισμός κυήσεων και θηλασμών, αποφυγή μη απαραίτητων εξωγενών ορμονών) και η βελτιστοποίηση τροποποιήσιμων παραμέτρων στον τρόπο ζωής της (μείωση θερμίδων, άσκηση, αποφυγή τοξικών ουσιών)
• Ο εξατομικευμένος κλινικός και απεικονιστικός έλεγχος των μαστών της από ειδικό Χειρουργό Μαστού, με βάση το ατομικό και οικογενειακό της ιστορικό, ώστε να προλάβει μια πιθανή κακοήθεια σε πρώιμο στάδιο.

Πολλά αναφέρονται για τις διάφορες μεθόδους απεικόνισης των μαστών, θετικά και αρνητικά; Ποιες είναι οι επιστημονικά αποδεδειγμένες μέθοδοι πρόληψης, σε ποια ηλικία πρέπει να ξεκινά ο έλεγχος και με ποια συχνότητα πρέπει να εκτελείται;

Με βάση όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι απλή λογική ο έλεγχος να ξεκινά όταν ο κίνδυνος μεγαλώνει σημαντικά και η πιθανότητα να ανιχνεύσουμε μια πρώιμη κακοήθεια είναι αξιόλογη. Αυτό συμβαίνει μετά την ηλικία των 40 ετών σε μια γυναίκα χωρίς άλλους σημαντικούς παράγοντες κινδύνου και είναι δυνατό να αρχίσει νωρίτερα όταν συντρέχουν τέτοιοι. Η μαστογραφία δε είναι η βασική απεικονιστική εξέταση που αποδεδειγμένα μπορεί να ανιχνεύσει σε ποσοστό 80-90% την κακοήθεια σε πρώιμο στάδιο. Το ποσοστό αυτό βελτιώνεται με το συμπληρωματικό υπερηχογραφικό έλεγχο και σε ορισμένες περιπτώσεις από τη Μαγνητική Μαστογραφία. Τεχνολογικές μάλιστα βελτιστοποιήσεις αυτών των τεχνικών , όπως η Ψηφιακη Μαστογραφία – Τομοσύνθεση, οι υπερηγραφικές κεφαλές υψηλής ευκρίνειας και οι ισχυρού πεδίου Μαγνητικοί Τομογράφοι, μας δίνουν αποτελέσματα που προσεγγίζουν την ανώτερη δυνατή ακρίβεια στο αποτέλεσμα.

Στην ευτυχή συνθήκη που ο προληπτικός έλεγχος μιας γυναίκας είναι αρνητικός, είναι προφανές ότι δε χρειάζεται κάποια περεταίρω διερεύνηση. Τι γίνεται όταν υπάρχει κάποιο ανησυχητικό εύρημα;

Τρεις είναι οι βασικές απαντήσεις που μπορεί να πάρει μια γυναίκα κατά τον έλεγχό της:

• Αρνητικός για ύποπτα ευρήματα: αυτό σημαίνει ότι η κλινική εξέταση και η απεικόνιση δεν ανευρίσκει σημεία κακοήθειας
• Μάλλον Καλοήθη Ευρήματα: είναι οι περιπτώσεις που συναντάμε μια ποικιλία εικόνων, που στην πλειονότητά τους δεν κρύβουν κακοήθεια αλλά πρέπει να παρακολουθηθούν για ένα εύλογο διάστημα ώστε να αποκλειστεί και το ελάχιστο ενδεχόμενο
• Ύποπτα Ευρήματα: αφορούν σε εικόνες που μπορεί να αντιπροσωπεύουν κακοήθη εξαλλαγή και άρα πρέπει να ερευνηθούν παραπάνω.

Ποια είναι η περεταίρω διερεύνηση που πρέπει να γίνει;

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι κάθε ύποπτο εύρημα, στην κλινική εξέταση ή/και τον απεικονιστικό έλεγχο των μαστών πρέπει να αποσαφηνίζεται με βιοψία, δηλαδή με λήψη υλικού από την ύποπτη αλλοίωση και έλεγχο στο μικροσκόπιο. Η βιοψία γίνεται συνήθως διαδερμικά υπό τοπική αναισθησία, με καθοδήγηση για σωστή στόχευση της αλλοίωσης και χρήση κατάλληλων βελονών. Σε ένα μικρό ποσοστό πρέπει να γίνει χειρουργικά για τη διασφάλιση ακριβούς αποτελέσματος.

Αν η παραπάνω διαδικασία αποδείξει κακοήθεια, ποια είναι η συνέχεια;

Στο σημείο αυτό ξεκινά η συλλογή στοιχείων τα οποία χρειαζόμαστε για να σχεδιάσουμε το σωστό θεραπευτικό πλάνο. Γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος του μαστού είναι μια νόσος που ξεκινά στο μαστό αλλά μπορεί να επεκταθεί και σε άλλα όργανα και να γίνει μια όπως λέγεται συστηματική νόσος. Η δυνατότητά του να το κάνει αυτό εξαρτάται από το χρονικό διάστημα που θα του επιτρέψουμε να αναπτύσσεται και από την εγγενή του δυναμική να επεκτείνεται, δηλαδή την επιθετικότητά του. Πρέπει λοιπόν να προσδιορίσουμε όσο ακριβέστερα μπορούμε στη φάση της διάγνωσης και τις δυο αυτές παραμέτρους, ώστε να επιλέξουμε θεραπεία που να πολεμά τη νόσο συνολικά και όχι μόνο τη βλάβη στο μαστό, χωρίς από την άλλη να «βομβαρδίσουμε» τον οργανισμό της γυναίκας με μη απαραίτητες, συχνά τοξικές θεραπείες. Από τη βιοψία που έχει προηγηθεί αντλούμε στοιχεία για την αρχιτεκτονική δομή του όγκου, τη μορφή των κυττάρων αλλά και τη μοριακή έκφραση μέσα στα καρκινικά κύτταρα. Με τις απεικονιστικές εξετάσεις του μαστού αλλά και οργάνων προσφιλών στα μεταστατικά καρκινικά κυτταρα, όπως των οστών, του ήπατος και των πνευμόνων, χαρτογραφούμε την επέκταση της νόσου σε τοποπεριοχικό και συστηματικό επίπεδο. Η όλη διαδικασία ονομάζεται κλινική σταδιοποίηση και καθοδηγεί το αρχικό θεραπευτικό πλάνο.

Με βάση τα στοιχεία που θα συλλεγούν, ποιες είναι οι πιθανές απαντήσεις;

Όσον αφορά στη φάση ανάπτυξης του όγκου, μπορούμε να τον διακρίνουμε σε:

• Αρχόμενο ή «Εν τω γεννάσθαι» – λατινικά In Situ– που σημαίνει ότι αναπτύσσεται μέσα στη βασική δομή του μαζικού αδένα, την πορολοβιακή μονάδα, χωρίς να έχει διεισδύσει σε βαθύτερα στρώματα
• Διηθητικό, που σημαίνει ότι έχει «διαβρώσει» τη βασική αρχιτεκτονική του αδένα και έχει πλέον τη δυνατότητα να μετακινηθεί

Όσον αφορά στην επιθετικότητα του όγκου, μπορούμε να τον διακρίνουμε σε:

• Καλής πρόγνωσης, που χαρακτηρίζεται από καλή μορφολογία και αρχιτεκτονική των κυττάρων, τη λεγόμενη διαφοροποίηση, μικρή ταχύτητα πολλαπλασιασμού αλλά και την έκφραση συγκεκριμένων μορίων, όπως οι υποδοχείς οιστρογόνων
• Λιγότερο καλής πρόγνωσης, που εμφανίζει χαμηλή διαφοροποίηση, αυξημένο κυτταρικό πολλαπλασιασμό και μικρή έκφραση ή απουσία οιστρογονικών υποδοχέων.

Ως προς την επέκτασή του, τον διακρίνουμε σε:

• Πρώιμο, που περιλαμβάνει την αρχική βλάβη στο μαστό και μέχρι μια μικρή επέκταση στους λεμφαδένες της μασχάλης
• Τοπικά προχωρημένο, που σημαίνει μεγαλύτερη αλλοίωση στο μαστό και σημαντική επέκταση στους μασχαλιαίους λεμφαδένες
• Μεταστατικό, που σημαίνει μετακίνηση της νόσου και σε άλλα όργανα

Τέλος, τα τελευταία χρόνια, μεγάλο έδαφος κερδίζουν οι λεγόμενες γονιδιακές υπογραφές. Πρόκειται για τη μελέτη στο ίδιο τον όγκο γονιδίων που καθορίζουν τη μελλοντική «συμπεριφορά» των κυττάρων, ώστε να γίνει πιο εξειδικευμένη και ακριβής θεραπεία τη στιγμή της διάγνωσης. Από τις πιο μελετημένες γονιδιακές υπογραφές είναι το Oncotype Dx και το Mammaprint. Με βάση αυτές, οι όγκοι, ορμονοευαίσθητοι προς το παρόν, διακρίνονται σε:

• Χαμηλής πιθανότητας (Score) για υποτροπή στο μέλλον, που επιτρέπουν πιο ήπια διαχείριση κατά τη διάγνωσή τους.
• Υψηλής πιθανότητας επανεμφάνισης, που επιβάλλουν έτσι εντατικότερη αρχική θεραπεία.

Ερχόμενοι στο πιο σημαντικό σκέλος, αυτό της θεραπείας του καρκίνου του μαστού, ποιοι είναι οι σωστοί θεραπευτικοί χειρισμοί σε κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις;

Η σύγχρονη ογκολογία επικεντρώνεται στην όσο το δυνατόν στοχευμένη επιλογή θεραπειών με βασική αρχή: «αυξάνουμε την ένταση της θεραπείας στην επιθετική νόσο, ελαττώνουμε στην καλής πρόγνωσης». Σημαντική έρευνα δε επενδύεται στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των τρεχουσών θεραπειών και τη μείωση της τοξικότητάς τους.

Η θεραπεία του καρκίνου του μαστού κινείται σε δύο άξονες:

• Την εκρίζωση της νόσου τοποπεριοχικά, όπου η χειρουργική ογκολογία και η ακτινοθεραπεία πρωταγωνιστούν.
• Και την καθήλωση της νόσου στο συνολικό επίπεδο του οργανισμού, με τη χρήση συστηματικών θεραπειών.

Η Χειρουργική θεραπεία περιλαμβάνει τις επεμβάσεις στο μαστό και στη μασχαλιαία χώρα. Η διαρκής προσπάθεια επικεντρώνεται στη διατήρηση του μαστού και των μασχαλιαίων λεμφαδένων, εάν η έκταση της νόσου μας το επιτρέπει, με επεμβάσεις ογκεκτομής – ογκοπλαστικής και τη βιοψία του λεμφαδένα φρουρού. Σε αντίθετη περίπτωση, που μια μαστεκτομή είναι αναπόδραστη, η επανορθωτική αποκατάσταση του μαστού είναι βασικό μέλημα.

Η Ογκολογική θεραπεία περιλαμβάνει την ορμονοθεραπεία, τις χημειοθεραπείες και τις ανοσοθεραπείες. Κάθε μια κατηγορία φαρμάκων έχει συγκεκριμένες ενδείξεις, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του όγκου, την επιθετικότητά του αλλά και την έκτασή του. Είναι δε δυνατό να χορηγούνται, σε επιλεγμένες περιπτώσεις, και προεγχειρητικά ώστε να βελτιώσουν το χειρουργικό αποτέλεσμα. Πάντα συνοδεύονται από κατάλληλη φαρμακευτική υποστήριξη, για τη μείωση των παρενεργειών και της τοξικότητας κάθε αγωγής.

Η Ακτινοθεραπεία με τη σειρά της έρχεται να συμπληρώσει το χειρουργικό αποτέλεσμα του ελέγχου της νόσου στην περιοχή του θώρακα, όπου εδράζεται ο πάσχων μαστός, σε περιπτώσεις που εκτιμάται σημαντικός ο κίνδυνος επανεμφάνισης της νόσου τοποπεριοχικά.

Και τι ακολουθεί μετά τη θεραπεία;

Η ασθενής που ολοκληρώνει τον κύκλο των θεραπειών της επανέρχεται στην πρότερη ζωή της. Είναι σαφώς πληγωμένη από την περιπέτειά της αλλά και πιο δυνατή καθώς έχει νικήσει ένα αδυσώπητο εχθρό. Ακολουθεί ένα πρόγραμμα παρακολούθησης, το λεγόμενο Follow Up, ανάλογα με τη νόσο που αντιμετωπίστηκε και τις θεραπείες που έλαβε, με στόχο την πρώιμη ανίχνευση και αντιμετώπιση συχνών προβλημάτων. Με το πρόγραμμα αυτό, ελέγχονται περιοδικά

• Ο μαστός που χειρουργήθηκε, για τυχόν σημεία υποτροπής και ο ετερόπλευρος για ενδεχόμενη εμφάνιση μετάχρονου καρκίνου
• Βασικά όργανα, ως πιθανοί θύλακες μικρομεταστατικής νόσου
• Βασικές λειτουργίες που ενδέχεται να έχουν επηρεαστεί από τις θεραπείες, όπως τοπικά η κινητικότητα και το οίδημα του άνω άκρου ή και το χρόνιο θωρακικό άλγος, νευρολογικές αισθητηριακές λειτουργίες και καρδιολογικές παράμετροι από τις συστηματικές θεραπείες, ο μεταβολισμός των οστών και συμπτώματα εμμηνόπαυσης από τις ορμονοθεραπείες κα.
• Σειρά προβλημάτων που μπορεί να αφορούν συγκεκριμένες ομάδες ασθενών, όπως η γονιμότητα σε νέες γυναίκες, νοητικές λειτουργίες σε μεγαλύτερες ηλικίες ή και ψυχολογικά προβλήματα διαχείρισης της νέας «κανονικότητας»

Μετά από όλα τα παραπάνω γίνεται πιο ξεκάθαρη η σημασία της σωστά σχεδιασμένης και εξατομικευμένης πρόληψης: μπορεί να ανιχνεύσει μια κακοήθεια του μαστού σε αρχόμενο – πρώιμο στάδιο, πριν δηλαδή δώσει συμπτώματα. Στην περίπτωση αυτή, ακόμη και λιγότερο καλής πρόγνωσης να είναι, εάν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και με τα κατάλληλα σχήματα, που συνήθως είναι και ηπιότερα, έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να επανεμφανισθεί και να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή της γυναίκας. Είναι δηλαδή εφικτό να ιαθεί!

Λιάκου Παρασκευή, MD, PhD, FEBS

Χειρουργός Μαστού

www.liakouparaskevi.gr

TrueMed-ForLivingMore

 Σταματία Κύρλα

Το διαδίκτυο είναι πραγματικά ένα καταπληκτικό εργαλείο. Αποτελεί την πλέον ισχυρή και διαδεδομένη μορφή πληροφόρησης της κοινωνίας και της επιστήμης. Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ασθενών στρέφεται στο Διαδίκτυο για αναζήτηση πληροφορίας σχετικά με διάφορα ιατρικά ζητήματα. Ο χώρος της υγείας είναι από τους δημοφιλέστερους τόπους προσφυγής για την αναζήτηση πληροφορίας μέσω Internet, είτε για να πληροφορηθεί ο καθημερινός χρήστης μια οποιαδήποτε πληροφορία που έχει σχέση με το χώρο της υγείας ή ο ασθενής που αναζητά κάποιο φως για την πάθησή του, για να αντλήσει θάρρος ή να εισπράξει αισιόδοξα μηνύματα. Η στροφή όμως αυτή στην αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο εγκυμονεί αρκετούς κινδύνους καθώς λίγες είναι εκείνες οι ιατρικές ιστοσελίδες οι οποίες είναι αξιόπιστες. Η ενημέρωση στο διαδίκτυο θα πρέπει να βασίζεται σε δεδομένα και στοιχεία που προέρχονται από τεκμηριωμένες και αξιόπιστες πηγές και κατά συνέπεια εγγυώνται την αξιοπιστία μιας δεδομένης πληροφορίας για την κάθε ασθένεια. Το παρακάτω κείμενο αναφέρεται στον Καρκίνο του Μαστού και σε όλες εκείνες τις πληροφορίες τις οποίες πρέπει να γνωρίζουμε. Η κ. Λιάκου Παρασκευή την οποία ευχαριστούμε ιδιαίτερα έδωσε με τον καλύτερο τρόπο μια ολοκληρωμένη εικόνα για τον καρκίνο του μαστού πάντα με γνώμονα τα ισχύοντα επιστημονικά δεδομένα. Η κ. Λιάκου είναι απόφοιτη της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Γενική Χειρουργός με Ευρωπαϊκή Πιστοποίηση στη Χειρουργική Ογκολογία του Μαστού. Εργάστηκε επί σειρά ετών στην Μονάδα Μαστού της Ά Προπαιδευτικής Χειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, όπου ανέπτυξε σημαντικό κλινικό, χειρουργικό και επιστημονικό έργο Από το 2015 διατηρεί προσωπικό Ιατρείο Σύγχρονης Χειρουργικής Μαστού.

Ακούμε συνεχώς για την αύξηση των περιστατικών καρκίνου του μαστού αλλά και την εξάπλωσή του σε όλες τις ηλικίες. Ταυτόχρονα, μαθαίνουμε για νέες θεραπείες και σύγχρονες χειρουργικές τεχνικές που μας γεμίζουν ελπίδα. Που βρισκόμαστε τελικά;

Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας WHO, οι κακοήθειες αποτελούν τη δεύτερη σε συχνότητα αιτία θανάτου παγκοσμίως, επιφέροντας μεγάλο φορτίο τόσο σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο όσο και στα συστήματα υγείας. Ο δε καρκίνος μαστού είναι σταθερά τα τελευταία χρόνια ο συχνότερος στο γυναικείο πληθυσμό σε όλες τις χώρες. Εκτός όμως από την επίπτωση της νόσου, σημαντικότερος δείκτης είναι η 10ετής επιβίωση των ατόμων που έχουν νοσήσει. Αν δούμε λοιπόν με περισσότερη προσοχή τα στοιχεία του WHO, θα παρατηρήσουμε ότι η επιβίωση από καρκίνο του μαστού κυμαίνεται γεωγραφικά και είναι πολύ καλύτερη στις αναπτυγμένες χώρες, τις δυτικότροπες, όπου ακολουθούνται προγράμματα προληπτικού ελέγχου, οι ασθενείς έχουν πρόσβαση στις σύγχρονες θεραπείες και παρακολουθούνται συστηματικά μετά την ολοκλήρωση των θεραπειών τους. Άρα η νόσος είναι συχνή και επικίνδυνη, αλλά έχουμε τα παραπάνω βασικά μέτρα για να την αντιμετωπίσουμε.

Πώς μπορεί καθε γυναίκα να γνωρίζει τον προσωπικό της κίνδυνο να νοσήσει από καρκίνο του μαστού;

Για να κατανοήσουμε την απάντηση στην ερώτηση αυτή θα πρέπει να αντιληφθούμε τι ακριβώς σημαίνει κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Ο κίνδυνος αυτός αντιπροσωπεύει την πιθανότητα ενός συγκεκριμένου ατόμου να νοσήσει από καρκίνο του μαστού σε σύγκριση με άλλα άτομα του γενικού πληθυσμού με παρόμοια με το ίδιο χαρακτηριστικά. Αυτός είναι ο λεγόμενος βασικός κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού και είναι υψηλός σε άτομα του γυναικείου φύλου, αυξάνει δε με την ηλικία. Σκοπός λοιπόν είναι κάθε γυναίκα να αντιλαμβάνεται τον βασικό της κίνδυνο, τον οποίο άλλωστε δεν μπορεί να επηρεάσει καθώς καθορίζεται από το γεγονός ότι είναι γυναίκα και αναπόδραστα μεγαλώνει. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με στοιχεία της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου (American Cancer Society) για το 2019- 2020, μία γυναίκα 30 ετών έχει πιθανότητα να νοσήσει από καρκίνο του μαστού 0,5 %, 40 ετών 1,5%, 50 ετών 2,4%, 60 ετών 3,5% και 70 ετών 4,1 %. Με άλλα λόγια, στη δεκαετία 30 – 40 1 στις 200 γυναίκες θα νοσήσει από καρκίνο του μαστού, στη δεκαετία 40- 50 ετών 1 στις 65, στη δεκαετία 50 -60 θα νοσήσει 1 στις 42, στη δεκαετία 60-70 1 στις 28 και άνω των 70 ετών 1 στις 25.

Εκτός από τα 2 στοιχεία, το φύλο και την ηλικία, που καθορίζουν το βασικό κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, υπάρχουν άλλοι παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν ή να ελαττώσουν τον κίνδυνο αυτό;

Είναι προφανές ότι η ανάπτυξη μιας κακοήθειας είναι πολυπαραγοντική και δεν υπάρχει απόλυτη και αποκλειστική σχέση με έναν ή δυο μόνο παράγοντες. Αντιλαμβανόμαστε ότι ο καρκίνος του μαστού σχετίζεται σαφώς με την επίδραση των γυναικείων ορμονών αφενός και τη σταδιακή γήρανση των αδενικών κυττάρων του μαστού με την ηλικία. Έχει λοιπόν βρεθεί ότι παράγοντες που επηρεάζουν τη μια ή την άλλη συνθήκη, ενδέχεται να αυξήσουν ή και να βελτιώσουν το βασικό κίνδυνο. Πιο συγκεκριμένα, η αυξημένη διάρκεια της επίδρασης των ενδογενών οιστρογόνων κατά την αναπαραγωγική ζωή της γυναίκας, όπως αυτή εκδηλώνεται με μια πρώιμη εμμηναρχή πριν τα 11 έτη ή μια καθυστερημένη εμμηνόπαυση μετά τα 55 έτη και η μακροχρόνια εξωγενής λήψη ορμονικών σκευασμάτων, όπως τα αντισυλληπτικά και η θεραπεία υποκατάστασης για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, μπορεί να διπλασιάσουν κατά προσέγγιση το βασικό κίνδυνο. Από την άλλη, η κύηση και ο θηλασμός σε νεαρή σχετικά ηλικία, πριν τα 30 έτη, βελτιώνουν σχετικά τον κίνδυνο καθώς η τελική ωρίμανση του αδένα μέσω της ορμονικής πλημμυρίδας της κύησης, συμβαίνει σε ηλικία που τα αδενικά κύτταρα του μαστού είναι πιο υγιή με λιγότερες βλάβες από τοξικούς παράγοντες. Τέλος, περιβαλλοντικές επιδράσεις είναι δυνατό να προκαλέσουν αθροιστικά φθορές στο κυτταρικό γονιδίωμα και να συμβάλλουν στην πολύπλοκη διαδικασία της καρκινογένεσης. Τέτοιες επιδράσεις προέρχονται από το διατροφικό περιβάλλον που διαμορφώνει το άτομο, με λήψη επεξεργασμένων τροφών με υψηλή θερμιδική και χαμηλή διατροφική αξία, τη χρήση ουσιών όπως το αλκοόλ, την έκθεση σε ουσίες με οιστρογονική δράση, την έκθεση σε ακτινοβολία πχ τη θεραπευτική ακτινοθεραπεία του θώρακα για λέμφωμα σε νεαρή ηλικία κλπ. Είναι σαφές ότι η επίδραση κάθε ενός από τους παραπάνω παράγοντες αλλά και πολλών άλλων είναι ανάλογη της τοξικότητας του παράγοντα, και της συχνότητας και της διάρκειας έκθεσης σε αυτόν.

Η κληρονομικότητα τι ρόλο παίζει πραγματικά;

Με το όρο κληρονομικότητα εννοούμε την επίδραση, στη μορφή και τη λειτουργία ενός ατόμου, του συνόλου των γονιδίων που φέρει κληρονομιά από τους δύο γονείς του. Γνωρίζουμε δε ότι κάποια γονίδια που εμπλέκονται στις διαδικασίες επιδιόρθωσης των βλαβών του DNA είναι δυνατόν να φέρουν μεταλλάξεις και να καταστούν ανενεργά με αποτέλεσμα να επιτρέπουν την καρκινογένεση σε νεαρή ηλικία. Τα πρώτα και πιο διάσημα γονίδια που σχετίστηκαν με πολύ υψηλή πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, ταυτοποιήθηκαν στη δεκαετία του ’90 και ονομάστηκαν BReast CAncer Genes BRCA 1 & 2, ενώ ακολούθησαν πολλά άλλα και μελετώνται περισσότερα. Όλα μαζί ευθύνονται για το λεγόμενο κληρονομικό ή οικογενή καρκίνο του μαστού, στις περιπτώσεις που δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμη οι «ένοχοι», που προκαλεί 1 στους 10 καρκίνους του μαστού. Εάν λοιπόν ένα άτομο φέρει κάποιο μεταλλαγμένο γονιδιακό αντίγραφο από οποιοδήποτε γονέα του, είναι πολύ υψηλού κινδύνου να αναπτύξει καρκίνο του μαστού. Και μάλιστα, υπάρχουν πια διαθέσιμοι σε ευρύτερη κλίμακα γενετικοί έλεγχοι πολλαπλών γονιδίων (MultiGene Panels) , σε περίπτωση που υπάρχει αυξημένη υπόνοια για ύπαρξη κληρονομικότητας. Για να ολοκληρώσουμε λοιπόν τον κύκλο της εκτίμησης του προσωπικού κινδύνου κάθε γυναίκας να αναπτύξει καρκίνο του μαστού, πρέπει προσθέσουμε και τον κρίκο της γονιδιακής ταυτότητας σε αυτούς της ηλικίας και των επιμέρους παραγόντων κινδύνου που χαρακτηρίζουν τη ζωής της.

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες τι σημαίνουν σε πρακτικό επίπεδο για τη γυναίκα που θέλει να ακολουθήσει ένα τακτικό πρόγραμμα πρόληψης;

Είναι προφανές ότι υπάρχουν παράγοντες που δεν είναι δυνατόν να αλλάξει μια γυναίκα, όπως το φύλο, την ηλικία, την εμμηναρχή και την εμμηνόπαυση, όπως και τα γονίδιά της. Ενδεχομένως, μπορεί να επηρεάσει σε κάποιο βαθμό το περιβάλλον στο οποίο ζει. Δύο είναι τα πεδία ωστόσο στα οποία πρέπει να κινητοποιηθεί:

• Ο έλεγχος, ή δυνατόν, της ορμονικής επιβάρυνσης (οικογενειακός προγραμματισμός κυήσεων και θηλασμών, αποφυγή μη απαραίτητων εξωγενών ορμονών) και η βελτιστοποίηση τροποποιήσιμων παραμέτρων στον τρόπο ζωής της (μείωση θερμίδων, άσκηση, αποφυγή τοξικών ουσιών)
• Ο εξατομικευμένος κλινικός και απεικονιστικός έλεγχος των μαστών της από ειδικό Χειρουργό Μαστού, με βάση το ατομικό και οικογενειακό της ιστορικό, ώστε να προλάβει μια πιθανή κακοήθεια σε πρώιμο στάδιο.

Πολλά αναφέρονται για τις διάφορες μεθόδους απεικόνισης των μαστών, θετικά και αρνητικά; Ποιες είναι οι επιστημονικά αποδεδειγμένες μέθοδοι πρόληψης, σε ποια ηλικία πρέπει να ξεκινά ο έλεγχος και με ποια συχνότητα πρέπει να εκτελείται;

Με βάση όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι απλή λογική ο έλεγχος να ξεκινά όταν ο κίνδυνος μεγαλώνει σημαντικά και η πιθανότητα να ανιχνεύσουμε μια πρώιμη κακοήθεια είναι αξιόλογη. Αυτό συμβαίνει μετά την ηλικία των 40 ετών σε μια γυναίκα χωρίς άλλους σημαντικούς παράγοντες κινδύνου και είναι δυνατό να αρχίσει νωρίτερα όταν συντρέχουν τέτοιοι. Η μαστογραφία δε είναι η βασική απεικονιστική εξέταση που αποδεδειγμένα μπορεί να ανιχνεύσει σε ποσοστό 80-90% την κακοήθεια σε πρώιμο στάδιο. Το ποσοστό αυτό βελτιώνεται με το συμπληρωματικό υπερηχογραφικό έλεγχο και σε ορισμένες περιπτώσεις από τη Μαγνητική Μαστογραφία. Τεχνολογικές μάλιστα βελτιστοποιήσεις αυτών των τεχνικών , όπως η Ψηφιακη Μαστογραφία – Τομοσύνθεση, οι υπερηγραφικές κεφαλές υψηλής ευκρίνειας και οι ισχυρού πεδίου Μαγνητικοί Τομογράφοι, μας δίνουν αποτελέσματα που προσεγγίζουν την ανώτερη δυνατή ακρίβεια στο αποτέλεσμα.

Στην ευτυχή συνθήκη που ο προληπτικός έλεγχος μιας γυναίκας είναι αρνητικός, είναι προφανές ότι δε χρειάζεται κάποια περεταίρω διερεύνηση. Τι γίνεται όταν υπάρχει κάποιο ανησυχητικό εύρημα;

Τρεις είναι οι βασικές απαντήσεις που μπορεί να πάρει μια γυναίκα κατά τον έλεγχό της:

• Αρνητικός για ύποπτα ευρήματα: αυτό σημαίνει ότι η κλινική εξέταση και η απεικόνιση δεν ανευρίσκει σημεία κακοήθειας
• Μάλλον Καλοήθη Ευρήματα: είναι οι περιπτώσεις που συναντάμε μια ποικιλία εικόνων, που στην πλειονότητά τους δεν κρύβουν κακοήθεια αλλά πρέπει να παρακολουθηθούν για ένα εύλογο διάστημα ώστε να αποκλειστεί και το ελάχιστο ενδεχόμενο
• Ύποπτα Ευρήματα: αφορούν σε εικόνες που μπορεί να αντιπροσωπεύουν κακοήθη εξαλλαγή και άρα πρέπει να ερευνηθούν παραπάνω.

Ποια είναι η περεταίρω διερεύνηση που πρέπει να γίνει;

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι κάθε ύποπτο εύρημα, στην κλινική εξέταση ή/και τον απεικονιστικό έλεγχο των μαστών πρέπει να αποσαφηνίζεται με βιοψία, δηλαδή με λήψη υλικού από την ύποπτη αλλοίωση και έλεγχο στο μικροσκόπιο. Η βιοψία γίνεται συνήθως διαδερμικά υπό τοπική αναισθησία, με καθοδήγηση για σωστή στόχευση της αλλοίωσης και χρήση κατάλληλων βελονών. Σε ένα μικρό ποσοστό πρέπει να γίνει χειρουργικά για τη διασφάλιση ακριβούς αποτελέσματος.

Αν η παραπάνω διαδικασία αποδείξει κακοήθεια, ποια είναι η συνέχεια;

Στο σημείο αυτό ξεκινά η συλλογή στοιχείων τα οποία χρειαζόμαστε για να σχεδιάσουμε το σωστό θεραπευτικό πλάνο. Γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος του μαστού είναι μια νόσος που ξεκινά στο μαστό αλλά μπορεί να επεκταθεί και σε άλλα όργανα και να γίνει μια όπως λέγεται συστηματική νόσος. Η δυνατότητά του να το κάνει αυτό εξαρτάται από το χρονικό διάστημα που θα του επιτρέψουμε να αναπτύσσεται και από την εγγενή του δυναμική να επεκτείνεται, δηλαδή την επιθετικότητά του. Πρέπει λοιπόν να προσδιορίσουμε όσο ακριβέστερα μπορούμε στη φάση της διάγνωσης και τις δυο αυτές παραμέτρους, ώστε να επιλέξουμε θεραπεία που να πολεμά τη νόσο συνολικά και όχι μόνο τη βλάβη στο μαστό, χωρίς από την άλλη να «βομβαρδίσουμε» τον οργανισμό της γυναίκας με μη απαραίτητες, συχνά τοξικές θεραπείες. Από τη βιοψία που έχει προηγηθεί αντλούμε στοιχεία για την αρχιτεκτονική δομή του όγκου, τη μορφή των κυττάρων αλλά και τη μοριακή έκφραση μέσα στα καρκινικά κύτταρα. Με τις απεικονιστικές εξετάσεις του μαστού αλλά και οργάνων προσφιλών στα μεταστατικά καρκινικά κυτταρα, όπως των οστών, του ήπατος και των πνευμόνων, χαρτογραφούμε την επέκταση της νόσου σε τοποπεριοχικό και συστηματικό επίπεδο. Η όλη διαδικασία ονομάζεται κλινική σταδιοποίηση και καθοδηγεί το αρχικό θεραπευτικό πλάνο.

Με βάση τα στοιχεία που θα συλλεγούν, ποιες είναι οι πιθανές απαντήσεις;

Όσον αφορά στη φάση ανάπτυξης του όγκου, μπορούμε να τον διακρίνουμε σε:

• Αρχόμενο ή «Εν τω γεννάσθαι» – λατινικά In Situ– που σημαίνει ότι αναπτύσσεται μέσα στη βασική δομή του μαζικού αδένα, την πορολοβιακή μονάδα, χωρίς να έχει διεισδύσει σε βαθύτερα στρώματα
• Διηθητικό, που σημαίνει ότι έχει «διαβρώσει» τη βασική αρχιτεκτονική του αδένα και έχει πλέον τη δυνατότητα να μετακινηθεί

Όσον αφορά στην επιθετικότητα του όγκου, μπορούμε να τον διακρίνουμε σε:

• Καλής πρόγνωσης, που χαρακτηρίζεται από καλή μορφολογία και αρχιτεκτονική των κυττάρων, τη λεγόμενη διαφοροποίηση, μικρή ταχύτητα πολλαπλασιασμού αλλά και την έκφραση συγκεκριμένων μορίων, όπως οι υποδοχείς οιστρογόνων
• Λιγότερο καλής πρόγνωσης, που εμφανίζει χαμηλή διαφοροποίηση, αυξημένο κυτταρικό πολλαπλασιασμό και μικρή έκφραση ή απουσία οιστρογονικών υποδοχέων.

Ως προς την επέκτασή του, τον διακρίνουμε σε:

• Πρώιμο, που περιλαμβάνει την αρχική βλάβη στο μαστό και μέχρι μια μικρή επέκταση στους λεμφαδένες της μασχάλης
• Τοπικά προχωρημένο, που σημαίνει μεγαλύτερη αλλοίωση στο μαστό και σημαντική επέκταση στους μασχαλιαίους λεμφαδένες
• Μεταστατικό, που σημαίνει μετακίνηση της νόσου και σε άλλα όργανα

Τέλος, τα τελευταία χρόνια, μεγάλο έδαφος κερδίζουν οι λεγόμενες γονιδιακές υπογραφές. Πρόκειται για τη μελέτη στο ίδιο τον όγκο γονιδίων που καθορίζουν τη μελλοντική «συμπεριφορά» των κυττάρων, ώστε να γίνει πιο εξειδικευμένη και ακριβής θεραπεία τη στιγμή της διάγνωσης. Από τις πιο μελετημένες γονιδιακές υπογραφές είναι το Oncotype Dx και το Mammaprint. Με βάση αυτές, οι όγκοι, ορμονοευαίσθητοι προς το παρόν, διακρίνονται σε:

• Χαμηλής πιθανότητας (Score) για υποτροπή στο μέλλον, που επιτρέπουν πιο ήπια διαχείριση κατά τη διάγνωσή τους.
• Υψηλής πιθανότητας επανεμφάνισης, που επιβάλλουν έτσι εντατικότερη αρχική θεραπεία.

Ερχόμενοι στο πιο σημαντικό σκέλος, αυτό της θεραπείας, ποιοι είναι οι σωστοί θεραπευτικοί χειρισμοί σε κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις;

Η σύγχρονη ογκολογία επικεντρώνεται στην όσο το δυνατόν στοχευμένη επιλογή θεραπειών με βασική αρχή: «αυξάνουμε την ένταση της θεραπείας στην επιθετική νόσο, ελαττώνουμε στην καλής πρόγνωσης». Σημαντική έρευνα δε επενδύεται στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των τρεχουσών θεραπειών και τη μείωση της τοξικότητάς τους.

Η θεραπεία του καρκίνου του μαστού κινείται σε δύο άξονες:

• Την εκρίζωση της νόσου τοποπεριοχικά, όπου η χειρουργική ογκολογία και η ακτινοθεραπεία πρωταγωνιστούν.
• Και την καθήλωση της νόσου στο συνολικό επίπεδο του οργανισμού, με τη χρήση συστηματικών θεραπειών.

Η Χειρουργική θεραπεία περιλαμβάνει τις επεμβάσεις στο μαστό και στη μασχαλιαία χώρα. Η διαρκής προσπάθεια επικεντρώνεται στη διατήρηση του μαστού και των μασχαλιαίων λεμφαδένων, εάν η έκταση της νόσου μας το επιτρέπει, με επεμβάσεις ογκεκτομής – ογκοπλαστικής και τη βιοψία του λεμφαδένα φρουρού. Σε αντίθετη περίπτωση, που μια μαστεκτομή είναι αναπόδραστη, η επανορθωτική αποκατάσταση του μαστού είναι βασικό μέλημα.

Η Ογκολογική θεραπεία περιλαμβάνει την ορμονοθεραπεία, τις χημειοθεραπείες και τις ανοσοθεραπείες. Κάθε μια κατηγορία φαρμάκων έχει συγκεκριμένες ενδείξεις, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του όγκου, την επιθετικότητά του αλλά και την έκτασή του. Είναι δε δυνατό να χορηγούνται, σε επιλεγμένες περιπτώσεις, και προεγχειρητικά ώστε να βελτιώσουν το χειρουργικό αποτέλεσμα. Πάντα συνοδεύονται από κατάλληλη φαρμακευτική υποστήριξη, για τη μείωση των παρενεργειών και της τοξικότητας κάθε αγωγής.

Η Ακτινοθεραπεία με τη σειρά της έρχεται να συμπληρώσει το χειρουργικό αποτέλεσμα του ελέγχου της νόσου στην περιοχή του θώρακα, όπου εδράζεται ο πάσχων μαστός, σε περιπτώσεις που εκτιμάται σημαντικός ο κίνδυνος επανεμφάνισης της νόσου τοποπεριοχικά.

Και τι ακολουθεί μετά τη θεραπεία;

Η ασθενής που ολοκληρώνει τον κύκλο των θεραπειών της επανέρχεται στην πρότερη ζωή της. Είναι σαφώς πληγωμένη από την περιπέτειά της αλλά και πιο δυνατή καθώς έχει νικήσει ένα αδυσώπητο εχθρό. Ακολουθεί ένα πρόγραμμα παρακολούθησης, το λεγόμενο Follow Up, ανάλογα με τη νόσο που αντιμετωπίστηκε και τις θεραπείες που έλαβε, με στόχο την πρώιμη ανίχνευση και αντιμετώπιση συχνών προβλημάτων. Με το πρόγραμμα αυτό, ελέγχονται περιοδικά

• Ο μαστός που χειρουργήθηκε, για τυχόν σημεία υποτροπής και ο ετερόπλευρος για ενδεχόμενη εμφάνιση μετάχρονου καρκίνου
• Βασικά όργανα, ως πιθανοί θύλακες μικρομεταστατικής νόσου
• Βασικές λειτουργίες που ενδέχεται να έχουν επηρεαστεί από τις θεραπείες, όπως τοπικά η κινητικότητα και το οίδημα του άνω άκρου ή και το χρόνιο θωρακικό άλγος, νευρολογικές αισθητηριακές λειτουργίες και καρδιολογικές παράμετροι από τις συστηματικές θεραπείες, ο μεταβολισμός των οστών και συμπτώματα εμμηνόπαυσης από τις ορμονοθεραπείες κα.
• Σειρά προβλημάτων που μπορεί να αφορούν συγκεκριμένες ομάδες ασθενών, όπως η γονιμότητα σε νέες γυναίκες, νοητικές λειτουργίες σε μεγαλύτερες ηλικίες ή και ψυχολογικά προβλήματα διαχείρισης της νέας «κανονικότητας»

Μετά από όλα τα παραπάνω γίνεται πιο ξεκάθαρη η σημασία της σωστά σχεδιασμένης και εξατομικευμένης πρόληψης: μπορεί να ανιχνεύσει μια κακοήθεια του μαστού σε αρχόμενο – πρώιμο στάδιο, πριν δηλαδή δώσει συμπτώματα. Στην περίπτωση αυτή, ακόμη και λιγότερο καλής πρόγνωσης να είναι, εάν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και με τα κατάλληλα σχήματα, που συνήθως είναι και ηπιότερα, έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να επανεμφανισθεί και να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή της γυναίκας. Είναι δηλαδή εφικτό να ιαθεί!

Λιάκου Παρασκευή, MD, PhD, FEBS

Χειρουργός Μαστού

www.liakouparaskevi.gr

TrueMed-ForLivingMore