Τι είναι το άσθμα; Συμπτωματολογία και παράγοντες κινδύνου

Μπέλτσου Φανή

Το άσθμα είναι μια από τις πιο κοινές χρόνιες, μη μεταδοτικές ασθένειες και επηρεάζει περίπου 334 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. O παγκόσμιος επιπολασμός του άσθματος στους ενήλικες είναι 4-5%. Ορίζεται ως μια χρόνια φλεγμονώδης διαταραχή των αεραγωγών στην οποία πολλά κύτταρα και κυτταρικά στοιχεία παίζουν ρόλο: ειδικότερα, μαστοκύτταρα, ηωσινόφιλα, Τ λεμφοκύτταρα, μακροφάγα, ουδετερόφιλα και επιθηλιακά κύτταρα. Σε ευαίσθητα άτομα, αυτή η φλεγμονή προκαλεί επαναλαμβανόμενα επεισόδια συριγμού, δύσπνοιας, σφίξιμο στο στήθος και βήχα, ιδιαίτερα τη νύχτα ή νωρίς το πρωί. Αυτά τα επεισόδια συνδέονται συνήθως με εκτεταμένη αλλά μεταβλητή απόφραξη της ροής του αέρα που είναι συχνά αναστρέψιμη είτε αυθόρμητα είτε με τη θεραπεία. Η αναπνευστική νόσος αυτή επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Τα συμπτώματα άσθματος δεν είναι συγκεκριμένα και περιλαμβάνουν συριγμό, δύσπνοια, σφίξιμο στο στήθος και βήχα. Τα πιο κοινά χαρακτηριστικά του άσθματος σχετίζονται με το μοτίβο των συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της φύσης των συμπτωμάτων, του χρονισμού, των εναυσμάτων και της ανταπόκρισης στη θεραπεία. Η υποκείμενη φλεγμονή μπορεί να υπάρχει με απουσία συμπτωμάτων και ο έλεγχος της φλεγμονής είναι κεντρικός στη διαχείριση του άσθματος. Ως εκ τούτου, η προσεκτική λήψη ιστορικού είναι σημαντική για την αξιολόγηση της πιθανότητας τα αναπνευστικά συμπτώματα να οφείλονται στο άσθμα και όχι σε διαφορική διάγνωση ή συν νοσηρότητα.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΑΣΘΜΑΤΟΣ

Παρά τις θεραπευτικές προόδους, η συνεχής αύξηση του επιπολασμού του άσθματος υποδηλώνει ότι οι θεμελιώδεις αιτίες του άσθματος είναι ακόμη μη κατανοητές όμως έχουν εντοπιστεί παράγοντες κινδύνου και οι αλληλεπιδράσεις γονιδίου-περιβάλλοντος που είναι σημαντικές. Η γενετική είναι γνωστό ότι παίζει σημαντικό ρόλο, με την κληρονομικότητα του να κυμαίνεται σε αρκετά υψηλά ποσοστά. Μεγάλες γενετικές μελέτες έχουν εντοπίσει εκατοντάδες γενετικές παραλλαγές που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο άσθματος. Επιγενετικές παραλλαγές στον τρόπο μετάφρασης του γενετικού κώδικα έχουν επίσης αποδειχθεί ότι έχουν ρόλο στην ανάπτυξη του άσθματος. Οι αναπνευστικές λοιμώξεις, ιδιαίτερα οι ιογενείς λοιμώξεις νωρίς στη ζωή, αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άσθματος, ιδιαίτερα εάν τα συμπτώματα είναι σοβαρά. Οι αερομεταφερόμενες περιβαλλοντικές εκθέσεις αυξάνουν τον κίνδυνο άσθματος, συμπεριλαμβανομένου του καπνού, των ρύπων και του όζοντος. Η ευαισθητοποίηση στα εισπνεόμενα αλλεργιογόνα συνδέονται επίσης με την ανάπτυξη άσθματος. Τέλος υπάρχουν και άλλοι παράγοντες έχουν θεωρητικολογηθεί ότι παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη του άσθματος, συμπεριλαμβανομένων των επιδράσεων των μικροβίων, βιταμίνη D, παχυσαρκία, άγχος και στρες. Ας δούμε μερικούς από αυτούς αναλυτικά παρακάτω.

1. ΓΕΝΕΤΙΚΗ

Έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό ότι το άσθμα έχει ένα σημαντικό γενετικό υπόβαθρο. Μελέτες που έχουν διερευνήσει τη γενετική κληρονομικότητα (ο βαθμός μεταβλητότητας του φαινοτύπου σε έναν πληθυσμό που οφείλεται στη γενετική διακύμανση μεταξύ των ατόμων σε αυτόν τον πληθυσμό) του άσθματος έχουν δείξει εκτίμηση σε ποσοστό 35% έως 95%.Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών η έρευνα γύρω από το άσθμα έχει εντοπίσει έναν εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό των στοιχείων του παζλ: πολλά γονίδια, γονιδιακές αλληλεπιδράσεις, αλληλεπιδράσεις μεταξύ γονιδίων και περιβάλλοντος, και επιγενετικές τροποποιήσεις. Μέχρι σήμερα, έχουν υπάρξει 8 κλωνοποιημένα γονίδια θέσης για το άσθμα: ADAM33, DPP10, PHF11, NPSR1, HLA-γ, CYFIP2, IRAK3,και OPN3.

2. ΚΑΠΝΟΣ ΤΣΙΓΑΡΟΥ

Η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου συσχετίζεται με πιο σοβαρό άσθμα και έξαρση της νόσου. Η έκθεση στον παθητικό καπνό είναι επίσης συχνή σε παιδιά με άσθμα. Ο περιβαλλοντικός καπνός του τσιγάρου (ETS) σχετίζεται με υψηλότερη συχνότητα λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, έξαρση άσθματος και μεγαλύτερη σοβαρότητα παροξύνσεων. Είναι σαφές ότι οι ασθματικοί που καπνίζουν έχουν αυξήσει σημαντικά τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα από τους μη καπνιστές. Το συνεχιζόμενο κάπνισμα προδιαθέτει στην ανάπτυξη άσθματος και έχει συνδεθεί με επιταχυνόμενη απώλεια πνευμονικής λειτουργίας με την πάροδο του χρόνου σε άσθμα έναρξης ενηλίκων. Επιπλέον έχει αποδειχθεί ότι το μητρικό κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της παιδικής ηλικίας αυξάνει τον κίνδυνο επεισοδίων συριγμού και άσθματος κατά την παιδική ηλικία. Πιο πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι και το πατρικό κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη των πνευμόνων του εμβρύου και να αυξήσει τον κίνδυνο άσθματος στον απόγονο. Εκτός από την αύξηση του κινδύνου άσθματος, η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου προκαλεί χειρότερα συμπτώματα άσθματος και υψηλότερο ποσοστό παροξύνσεων άσθματος. Ο κίνδυνος αυτός δεν φαίνεται να εξαρτάται από τη δόση, καθώς ακόμη και τα χαμηλά επίπεδα έκθεσης μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντικά συμπτώματα.

3. ΒΙΤΑΜΙΝΗ D

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, έχει υπάρξει η αύξηση του ενδιαφέροντος για το ρόλο της βιταμίνης D στο άσθμα. Έχουν υπάρξει πολλές μελέτες που έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια στη βιταμίνη D μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Η βιταμίνη D και η ενεργοποίηση του υποδοχέα βιταμίνης D έχει αποδειχθεί ότι έχουν μη διαμορφωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Μια ποικιλία μελετών έχουν δείξει μια σύνδεση μεταξύ της ανεπάρκειας βιταμίνης D και των κακών αποτελεσμάτων άσθματος, συμπεριλαμβανομένης της κακής πνευμονικής λειτουργίας, της χειρότερης συμπτωματολογίας, και της συχνότερης επιδείνωσης άσθματος. Επιπλέον, τα χαμηλά μητρικά επίπεδα βιταμίνης D κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν συσχετιστεί με την αυξανόμενη συχνότητα συριγμού στα παιδιά.

4. ΈΚΘΕΣΗ ΣΕ ΜΙΚΡΌΒΙΑ

Οι ιογενείς και οι βακτηριακές λοιμώξεις είναι σημαντικοί παράγοντες στην παθογένεια του άσθματος και οι ασθενείς με άσθμα μπορεί να είναι ευαίσθητοι σε αυτές τις λοιμώξεις ως αποτέλεσμα της μειωμένης βλεννογονικότητας και της συστηματικής ανοσολογικής άμυνας. Επιπλέον άλλοι παράγοντες πρώιμης ζωής που επηρεάζουν την έκθεση σε μικρόβια του βρέφους και έχουν συνδεθεί πολλές φορές με την ανάπτυξη άσθματος και αλλεργιών περιλαμβάνουν τη διατροφή με παρασκευάσματα έναντι του θηλασμού και τον τρόπο γέννησης (καισαρική τομή έναντι κολπικής παράδοσης).

5. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

Η αστικοποίηση και η επακόλουθη ατμοσφαιρική ρύπανση έχουν αποδοθεί σε εξάρσεις άσθματος, καθώς και στην ανάπτυξη άσθματος. Μια μελέτη στην Ευρώπη διαπίστωσε ότι το 14% των παιδιατρικών περιπτώσεων άσθματος και το 15% όλων των παροξύνσεων άσθματος θα μπορούσαν να αποδοθούν στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Το όζον, το διοξείδιο του θείου, το διοξείδιο του αζώτου (NO2) και των σωματιδίων (PM), ακόμη και σε επίπεδα μικρότερα από τα ισχύοντα εθνικά πρότυπα ποιότητας του αέρα, έχουν εμπλακεί ως πιθανοί αιτιολογικοί παράγοντες. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ασθματικοί που εκτίθενται στην ατμοσφαιρική ρύπανση έχουν χαμηλότερη πνευμονική λειτουργία, μεγαλύτερη ανάγκη για φάρμακα διάσωσης και υψηλότερα ποσοστά επισκέψεων στα επείγοντα των νοσοκομείων.

6. ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΣΤΡΕΣ

Τα αυξανόμενα στοιχεία κατά την τελευταία δεκαετία κατέδειξαν ότι το προγεννητικό και πρώιμο άγχος (άγχος ή κατάθλιψη της μητέρας) αυξάνουν τον κίνδυνο για αναπνευστικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας. Το γενικό μηχανιστικό παράδειγμα της επίδρασης του στρες στο αναπτυσσόμενο αναπνευστικό σύστημα είναι ότι οι στρεσογόνοι παράγοντες επηρεάζουν την παθογένεια ξεκινώντας δυσρυθμισμένες καταστάσεις συμπεριφοράς με αποτέλεσμα αλλαγές σε βασικές φυσιολογικές διεργασίες που επηρεάζουν τον κίνδυνο ασθένειας. Το άγχος διαταράσσει την ανοσολογική, νευροενδοκρινική και αυτόνομη λειτουργία προκαλώντας αλλαγές στη φυσιολογική ανάπτυξη και έκπτυξη των πνευμόνων. Επίσης οι συσχετισμοί βιοδεικτών των τροποποιημένων συστημάτων αντίδρασης στο στρες, όπως η κορτιζόλη, σε έγκυες γυναίκες έχουν συνδεθεί με πρώιμες αναπνευστικές εκβάσεις σε παιδιά.

7. ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο για άσθμα όψιμης έναρξης τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες κατά περίπου 50% , ειδικά σε μη αλλεργικά άτομα με πιο έντονη επίδραση στις γυναίκες. Οι παχύσαρκοι ασθματικοί είναι γνωστό ότι έχουν χειρότερο έλεγχο του άσθματος και αυξημένα ποσοστά υγειονομικής περίθαλψης λόγω αυτού.

8. ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ

Η έκθεση σε αλλεργιογόνα αποτελεί σημαντικό έναυσμα για τα συμπτώματα του άσθματος και μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη νοσηρότητα. Υπάρχουν πολλά εσωτερικά αλλεργιογόνα που βρίσκονται στα σπίτια μας και στα σχολεία, συμπεριλαμβανομένου του ακάρεως σκόνης, το τρίχωμα της γάτας του σκύλου και του ποντικιού και οι κατσαρίδες. Η πλειοψηφία των παιδιών σχολικής εκπαίδευσης με άσθμα ευαισθητοποιούνται σε τουλάχιστον ένα εσωτερικό αλλεργιογόνο. Επιπρόσθετα τα υπαίθρια αλλεργιογόνα περιλαμβάνουν δέντρα, γρασίδι, χόρτο και μούχλα. Η έκθεση σε κόκκους γύρης είναι αυτή που πρέπει να σχετίζεται με παροξύνσεις άσθματος, ειδικά σε ευαισθητοποιημένα άτομα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Παρά την πρόοδο στην κατανόησή μας για το άσθμα εξακολουθεί να είναι ένα σημαντικός παράγοντας, μία σφαιρική πηγή νοσηρότητας και θνησιμότητας. Τα τελευταία χρόνια έχουν επιχειρηθεί διάφορες στρατηγικές πρόληψης, καμία από τις οποίες δεν έχει κατορθώσει μέχρι σήμερα να μειώσει τη νοσηρότητα. Διαχρονικές μελέτες από την εγκυμοσύνη που εξελίσσεται μέσω της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης θα αποσαφηνίσει περαιτέρω τις σύνθετες οδούς που διέπουν το άσθμα και θα διευκολύνει τις εξατομικευμένες θεραπείες.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1)Chang, C. (2011). Asthma in Children and Adolescents: A Comprehensive Approach to Diagnosis and Management. Clinical Reviews in Allergy & Immunology, 43(1-2), 98–137. doi:10.1007/s12016-011-8261-3 

2)De Benedictis, F. M., & Attanasi, M. (2016). Asthma in childhood. European Respiratory Review, 25(139), 41–47. doi:10.1183/16000617.0082-2015 

3)Haktanir Abul, M., & Phipatanakul, W. (2019). Severe asthma in children: Evaluation and management. Allergology International. doi:10.1016/j.alit.2018.11.007 

4)Kuruvilla, M. E., Vanijcharoenkarn, K., Shih, J. A., & Lee, F. E.-H. (2019). Epidemiology and risk factors for asthma. Respiratory Medicine. doi:10.1016/j.rmed.2019.01.014 

5)Mims, J. W. (2015). Asthma: definitions and pathophysiology. International Forum of Allergy & Rhinology, 5(S1), S2–S6. doi:10.1002/alr.21609 

6)Papi, A., Brightling, C., Pedersen, S. E., & Reddel, H. K. (2018). Asthma. The Lancet, 391(10122), 783–800. doi:10.1016/s0140-6736(17)33311-1 

7)Ramratnam, S. K., Bacharier, L. B., & Guilbert, T. W. (2017). Severe Asthma in Children. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice, 5(4), 889–898. doi:10.1016/j.jaip.2017.04.031 

8)Stern, J., Pier, J., & Litonjua, A. A. (2020). Asthma epidemiology and risk factors. Seminars in Immunopathology. doi:10.1007/s00281-020-00785-1 

ΜΠΕΛΤΣΟΥ ΦΑΝΗ

TrueMed-ForLivingMore